„Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali
"Berlinni ozod qilganlik uchun" medali — SSSR davlat mukofoti. SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1945-yil 9-iyundagi „Berlinni ozod qilganlik uchun“, "Budapeshtni qoʻlga kiritgani uchun", "Kenigsbergni qoʻlga kiritgani uchun", "Venani qoʻlga kiritgani uchun" medallarini taʼsis etish toʻgʻrisidagi farmoni asosida taʼsis etilgan[1]. Medal toʻgʻrisidagi nizom SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1980-yil 18-iyuldagi 2523-X sonli qarori bilan oʻzgartirilgan[2]. Medal chizmasining muallifi rassom A. I. Kuznetsov
| „Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Mamlakat |
 SSSR | ||
| Turi | medal | ||
| Kimga topshiriladi | Berlin jangida qatnashish | ||
| Holati | qoʻllanilmaydi | ||
| Statistika | |||
| Koʻrsatkichlari |
diametri-32mm lenta kengligi-24mm | ||
| Taʼsis sanasi | 1945-yil 9-iyun | ||
| Mukofotlash soni | taxminan 1 100 000 | ||
| Navbat | |||
| Toʻngʻich mukofot | „Venani qo'lga kiritgani uchun“ medali | ||
| Kenja mukofot | „Belgrad ozodligi uchun“ medali | ||
Tarix
tahrir
Mukofot Ulugʻ Vatan urushining yakuniy bosqichida boʻlib oʻtgan fashistlar Germaniyasi poytaxtining qoʻlga olinishi sharafiga taʼsis etilgan. Nizomga koʻra mukofot Berlinni bosib olishda bevosita ishtirok etgan sovet harbiy xizmatchilariga shuningdek ushbu shaharni bosib olish paytida harbiy harakatlar tashkilotchilari va rahbarlariga berildi. Turli manbalarga koʻra „Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali bilan taqdirlanganlar soni taxminan 1 100 000 kishini tashkil etdi. Medal bilan taqdirlangan harbiy rahbarlar orasida Sovet Ittifoqi marshallari G.K.Jukov va I.S.Konev bor. „Berlinni egallab olganligi uchun“ medali SSSRning urushgacha boʻlgan hududidan tashqarida joylashgan shaharlarni bosib olish uchun taʼsis etilgan yetti Sovet mukofotlaridan biridir. 1945-yil 16-aprelda Berlin operatsiyasi boshlandi, tarixchilarning fikriga koʻra Ikkinchi Jahon urushining eng yirik operatsiyalaridan biriga aylandi. Sovet Ittifoqi marshali G.K.Jukov shunday deb yozgan edi: "Berlin uchun boʻlajak jang alohida ahamyatga ega beqiyos operatsiya edi[3][4][5]. Front qoʻshinlari Oderning oʻzidan tortib, kuchli mustahkamlangan Berlingacha boʻlgan mudofaa chizigʻining uzluksiz eshelonlangan zonasini kesib oʻtishlari kerak edi. Berlin chekkasida fashistlar qoʻshinlarining eng katta guruhini magʻlub etish va fashistlar Germaniyasining poytaxtini egallash kerak edi, buning uchun dushman albatta oʻliguncha jang qiladi. Operatsiyada 1-Belorussiya, 2-Belorussiya va 1-Ukraina frontlarining kuchlari, shuningdek uzoq masofali aviatsiyaning 18-havo armiyasi , Dnepr harbiy flotiliyasi va Boltiq floti kuchlarining bir qismi ishtirok etdi. Berlinning chekkasida kuchli nemis mudofaasi bor edi. 1945-yil 18-aprelda Sovet qoʻshinlarining Berlinga boradigan yoʻlini toʻsib qoʻygan Seelov tepaliklari uchun jiddiy janglar boʻlib oʻtdi. Berlinga haqiqiy hujum 1945-yil 25-aprelda boshlangan. Shaharda shiddatli koʻcha janglari boshlandi. 30-aprel kuni Sovet qoʻshinlari Reyxstagga hujum boshladi. 2-may kuni ertalab qarshilik koʻrsatishning befoydaligini koʻrgan Berlin komendanti poytaxt garnizonini sovet armiyasiga topshirish toʻgʻrisidagi buyruqni imzoladi. Shu kuni soat 15:00 ga kelib, nemislarning shahardagi qarshiligi toʻxtadi. 1945-yil 19-aprelda Qizil Armiyasining boshligʻi, Armiya generali A.V. Xrulev SSSRdan tashqaridagi shaharlarni bosib olish va ozod qilish uchun medallar loyihalarini ishlab chiqishni topshirdi. „Berlinni ozod qilganlik uchun“ medalining birinchi eskizlari 1945-yil 24-aprelda Germaniya poytaxti uchun janglar qizgʻin pallada boʻlgan paytda taqdim etilgan. Tanlovga jami 116 ta eskiz taqdim etildi, ular kelajakdagi mukofotning koʻrinishini aniqladi. 3-may kuni Texnik qoʻmitaning oʻymakori V. N. Andrianov taqdim etilgan loyihalarning eng yaxshilari asosida metalldan birinchi namunalar yasashni boshladi. Falerist tarixchi V. A. Durov taʼkidlaganidek "medallarning nomlari uzoq vaqt davomida muhokama qilingan ammo natijada ular slavyan poytaxtlarining fashistlar boʻyinturugʻidan ozod qilinganligi sharafiga medallarda „Ozodlik uchun“, boshqa medallarda esa „Asirga olinganlik uchun“ yozuvi boʻladi degan umumiy xulosaga kelishdi" deb yozgan tadqiqotchi. Shunday qilib, rassom E. M. Romanov oʻz eskizlarida Gʻalaba ordeni tasvirini elementlardan biriga aylantirdi. Bir qator Sovet ordenlari va medallarini ishlab chiqishda ishtirok etgan A. I. Kuznetsov bir nechta variantlarni taqdim etdi. "Loyihalarning birida u svastikani oyoq osti qilayotgan sovet askarini tasvirlagan, ikkinchisida ittifoqchilarning uchta bayrogʻi Sovet Ittifoqining bayrogʻi markazida va yon tomonlarida AQSh va Buyuk Britaniya bayroqlari va fashizmga qarshi birgalikda kurashda hamdoʻstlik harbiy belgilari tasirlangan. Quyida fashistlar Germaniyasi poytaxtining taslim boʻlishi ramzi sifatida kesishgan kalitlar mavjud , dedi Durov Kuznetsovning eskizlarini tasvirlab berdi. Rassom Kiselyov medal uchun loyihani ilgari surdi, unda Brandenburg darvozasi fonida bannerlar bilan oʻtayotgan Sovet tanklari tasvirlangan. Dushman shaharlarini egallab olganlik uchun medallarni qoʻyish toʻgʻrisida qaror qabul qilinganligi munosabati bilan rassom A. I. Kuznetsovning eskizlaridan biri yakuniy versiya sifatida qabul qilindi. Loyihada faqat „Berlinni egallash uchun“ soʻzlari va shaharning qulagan sanasi bor edi. SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1945-yil 9-iyundagi farmoni bilan „Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali boshqa uchta medal bilan bir vaqtda taʼsis etildi. „Budapeshtni qoʻlga kiritgani uchun“, „Kenigsbergni qoʻlga kiritgani uchun“, „Venani qoʻlga kiritgani uchun“. Hujjat SSSR Oliy Kengashining „Vedomosti“ haftaligida 34-son (1945)da chop etilgan.
Medal toʻgʻrisidagi nizom
tahrir„Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali bilan Qizil Armiya, Harbiy-dengiz floti va NKVD qoʻshinlarining harbiy xizmatchilari Berlinga „qahramonlarcha hujum qilish va egallab olish“ ning bevosita ishtirokchilari shuningdek urush paytida harbiy harakatlar tashkilotchilari va rahbarlariga berildi. Medal SSSR Oliy Kengashi Prezidiumi nomidan ushbu shaharlarga hujum qilish va bosib olishda haqiqiy ishtirok etganligini tasdiqlovchi hujjatlar, qism komandirlari va harbiy tibbiyot muassasalari rahbarlari tomonidan berilgan hujjatlar asosida topshirildi. Medal "Qizil Armiya va Harbiy-dengiz flotining harbiy qismlarida boʻlgan shaxslarga — harbiy qismlarning komandirlari tomonidan, armiya va flotdan isteʼfoga chiqqan shaxslarga viloyat, shahar va tuman harbiy komissarlari tomonidan topshirildi[1]. „Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali koʻkrakning chap tomonida ordenlar va boshqa medallar mavjud boʻlganda „Venani qoʻlga kiritgani uchun“ medalidan keyin joylashgan.
Tavsif
tahrir„Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali tompakdan (guruchdan) yasalgan diametri 32 mm boʻlgan muntazam doiradir shakliga ega. Medalga oʻrnatilgan barcha tasvirlar va yozuvlar qavariq qilib ishlangan. Medalning old tomonida markazda „Berlinni ozod qilganlik uchun“ yozuvi, uning tepasida besh qirrali yulduzcha aylana boʻylab pastki qismida eman barglaridan yarim gulchambar tasvirlangan. Medalning aylanasi halqa bilan chegaralangan. Medalning orqa tomonida Berlinning qoʻlga olingan sanasi oʻyib yozilgan. „1945-yil 2-may“. Sana ostida besh qirrali yulduzcha tasvirlangan[1]. Meda koʻz va halqa yordamida beshburchak blok bilan bogʻlangan boʻlib, uning kengligi 24 mm boʻlgan qizil ipak muare lentasi bilan qoplangan. Lentaning oʻrtasida beshta chiziq bor: uchta qora va ikkita toʻq sariq (" qoʻriqchilar lentasi " deb ataladi). Qora chiziqlar tor toʻq sariq chiziqlar bilan chegaralangan[1].
Mukofotlar
tahrir
„Berlinni ozod qilganlik uchun“ medallarining aksariyati Ikkinchi Jahon urushi tugaganidan keyingi dastlabki uch yil ichida berilgan. Agar mukofot toʻgʻridan-toʻgʻri harbiy qismda topshirilmagan boʻlsa, demobilizatsiya paytida harbiy xizmatchi tegishli hujjat oldi, buning asosida u yashash joyidagi harbiy komissarlikda medal olishi mumkin edi. 1951-yilgacha medal va uning guvohnomasi oluvchi vafotidan keyin davlatga qaytarilgan. SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1951-yil 5-fevraldagi farmoni bilan „Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali va unga berilgan guvohnoma oluvchi vafot etgan taqdirda uning oʻzida (saqlash uchun qarindoshlarida) qolishi mumkinligi belgilandi[6]. „Arguments and Facts“ nashri jurnalisti Andrey Sidorchik taʼkidlaganidek urushdan keyingi davrda „Berlinni ozod qilganlik uchun“ medali bilan taqdirlangan „ikki oʻn mingga yaqin sobiq askarlar va ofitserlar toʻplangan“ jiddiy kechikish. Mudofaa vazirligi mutaxassislari mukofot olmaganlarni qidirishni davom ettirdi. Shunday qilib 2003-yilda Rossiyaning Armanistondagi elchixonasi Yerevanda yashovchi Anatoliy Zelentsovga „Berlinni egallab olganligi uchun“ medalini topshirish marosimini oʻtkazdi. Qizil Armiya qoʻriqchilari brigadiri sifatida Zelentsov Berlinga bostirib kirishda qatnashgan, jangda yaralangan va kasalxonaga yuborilgan[6].
Qabul qiluvchilar (qisman roʻyxati)
tahrirQuyida keltirilgan shaxslarning barchasi „Berlinni egallab olganli uchun“ medali bilan taqdirlanganlar.
Sovetlar
tahrir- Sovet Ittifoqi marshali Georgiy Konstantinovich Jukov
- Zirhli qoʻshinlar marshali Mixail Efimovich Katukov
- Reyxstag hujumchisi leytenant Aleksey Berest
- Reyxstag bayrogʻini koʻtaruvchi serjant Meliton Varlamovich Kantariya
- Reyxstag bayrogʻini koʻtaruvchi serjant Mixail Alekseevich Yegorov
- Aviatsiya marshali Aleksandr Ivanovich Pokrishkin
- Sovet Ittifoqi marshali Vasiliy Ivanovich Chuykov
- Sovet Ittifoqi marshali Ivan Ignatyevich Yakubovskiy
- Sovet Ittifoqi marshali [Ivan Stepanovich Konev]]
- Sovet Ittifoqi marshali Konstantin Rokossovskiy
- Kapitan Iosif Zevsovich „Ios“ Teper
- Armiya generali Ivan Yefimovich Petrov
- Sovet Ittifoqi marshali Pavel Fyodorovich Batitskiy
- General-leytenant Semyon Moiseevich Krivoshein
- General-polkovnik Yakov Timofeyevich Cherevichenko
- Armiya generali Ivan Ivanovich Fedyuninskiy
- Dengizchi Lev Efimovich Kerbel
- Jangchi podpolkovnik Vasiliy Maksimovich Afonin
Artilleriya marshali Vasiliy Ivanovich Kazakov
- Armiya generali Mixail Sergeevich Malinin
- Aviatsiya marshali Serxi Gnatovich Rudenko
- General-leytenant Nikolay Pavlovich Simonyak
- Kapitan Gabriel Ilyich Urazovskiy
- Armiya generali Sagadat Kojahmetovich Nurmagambetov
Chet el fuqarolari
tahrir- General, keyinchalik prezident Voytsex Vitold Yaruzelski (Polsha)
- Polsha marshali Marian „Marek“ Spichalski (Polsha)
- Armiya generali Stanislav Gilyarovich Poplavskiy (Polsha)
- Brigada generali Mieczyslav Cygan (Polsha)
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „«SSSR Oliy Soveti Prezidiumining 1945-yil 9-iyundagi farmoni»“. libussr.ru. Qaraldi: 24-iyun 2022-yil.
- ↑ „"SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1980-yil 18-iyuldagi № 2523-X qarori"“. libussr.ru. Qaraldi: 24-iyun 2022-yil.
- ↑ Harbiy entsiklopedik lug'at, 2002.
- ↑ Изотова, Царёва 2008.
- ↑ Durov 1993.
- ↑ 6,0 6,1 „"Berlinni egallab olgani uchun" medalining tarixi“. aif.ru. Qaraldi: 24-iyun 2022-yil.
Adabiyotlar
tahrir- Военный энциклопедический словарь. М.: Издательский дом «ОНИКС 21 век», 2002. ISBN 5-329-00712-7.
- Изотова М. А., Царёва Т. Б.. Все награды России и СССР. Ордена, медали и нагрудные знаки. Полная энциклопедия орденов и медалей России. Ростов н/Д: Вадис: M.: RIPOL klassik. ISBN 978-5-9567-0344-1 (Vse nagradi Rossii i SSSR).
- Награды Великой Отечественной: альбом, Историческая библиотека. М.: Русская книга, 1993. ISBN 5-268-00409-3.
- Тарас Д.. Боевые награды СССР и Германии Второй Мировой Войны. M.: AST, Xarvest. ISBN 5-17-011487-7 (AST).
- Царёва Т. Б.. Все награды Второй мировой войны. Ордена, медали и нагрудные знаки, Историческая библиотека. Вадис, 2010. ISBN 978-5-9567-0859-0.