Abxaz tili

Abxaz tili
Milliy nomi	Аԥсуа бызшәа
Mamlakatlar	Abxaziya
Soʻzlashuvchilarning umumiy soni	113,000 (1993)
Turkumlanishi
Alifbosi	kirill
Til kodlari
ISO 639-1	ab
ISO 639-2	abk
ISO 639-3	abk

Abxaz tili – Abxaziyada yashovchi abxazlar tili. Kavkaz (iberiy-kavkaz) tillarining abxaz-edigey guruhiga kiradi. Abxaz tilida 70 mingdan koʻproq kishi soʻzlashadi. 2 asosiy dialekti – abjuy (adabiy tilga asos boʻlgan) va bzib bor. Abxaz tilida undosh fonemalar juda koʻp. Unlilar tizimi oddiy. Turlanish kam taraqqiy etgan. Lugʻatidagi koʻp soʻzlar bir boʻgʻinli oʻzakdan iborat. 19- asrning 60-yillarqdan Abxaz tili yozuvini yaratish uchun intilishlar boʻldi. 1862-yilda P. K. Uslar Abxaz tili uchun kirill-rus grafikasi asosida alifbo tuzdi. 1926-yilda u tizimi N. Ya. Marrning analitik alifbosi bilann almashtirildi. Abxaz tili. 1928-yildan lotin, 1938-yildan gruzin, 1954-yildan yana kirill-rus grafikasi asosidagi yozuvga koʻchdi.^[1]^[2]

Tarixi

Abxaz tiliga oid eng qadimgi, shubhasiz, bizgacha yetib kelgan yozma yozuvlar 17-asrda turk sayyohi Evliya Chalabiy tomonidan yozib olingan arab yozuvidir^[3]. Abxaz tili adabiy til sifatida 100 yil davomida ishlatilgan.

Qadimgi yunon kulollariga bemaʼnilik hisoblangan baʼzi yozuvlar aslida abxaz tillarida yozilgan, degan fikr bildirildi^[4]. Tadqiqot metodologiyasi tanqid qilindi va natijalar ehtimoldan yiroq deb topildi^[5].

1918-yilda Tbilisi davlat universiteti abxaziya tilini oʻrgatadigan birinchi oliy oʻquv yurtiga aylandi. Universitet asoschilari abxaziya tilini rivojlantirish va ilmiy oʻrganish haqida gʻamxoʻrlik qila boshladilar. 1918-yilda Tbilisi davlat universitetida boʻlib oʻtgan professorlar kengashining yigʻilishida Ivane Javaxishvili kavkaz tillarini oʻrganishning ilmiy ahamiyatini taʼkidladi. 1918-yilda professorlar kengashining qarori bilan Petre Charaia abxaziya tilidan dars berishga taklif qilindi va 1925-yildan bu missiyani Dimitriy Guliya va Simon Janashia davom ettirdilar^[6]^[7] .

Manbalar

↑ Abxaz tili haqida barcha malumot
↑ "Abxaz tili" OʻzME. A-harfi^{[sayt ishlamaydi]} Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ Gippert, Jost „The Caucasian Language Material in Evliya Çelebi's 'Travel Book'“, . Caucasian Perspectives (en). München: Lincom, 1992 — 9-bet. ISBN 978-3-929075-01-4.
↑ Mayor, Adrienne; Colarusso, John; Saunders, David (2014). "Making Sense of Nonsense Inscriptions Associated with Amazons and Scythians on Athenian Vases" (en). Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 83 (3): 447–493. doi:10.2972/hesperia.83.3.0447.
↑ Kassian, Alexei (December 2016). "Un-Making Sense of Alleged Abkhaz-Adyghean Inscriptions on Ancient Greek Pottery" (en). Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 22 (2): 177–198. doi:10.1163/15700577-12341301.
↑ „Apkhazuri enis dghe tsu-shi“ (ka). www.tsu.ge (2020-yil 27-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 23-may.
↑ „Ketevan tsikhelashvili: "1918 ts'els, tbilisis sakhelmts'ipo universit'et'is daarsebisas, misma damaarsebelma mamebma, pakt'obrivad tavidanve daits'q'es imaze zrunva, rom universit'et'shi shesadzlebeli q'opiliq'o apkhazuri da osuri enebis shests'avla"“ (ka). Sherigebisa da samokalako tanasts’orobis sak’itkhebshi sakartvelos sakhelmts’ipo minist’ris ap’arat’i (2018-yil 8-fevral). Qaraldi: 2021-yil 23-may.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Jahon tillaridan biri haqidagi ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] Abxaz tili haqida barcha malumot

[2] "Abxaz tili" OʻzME. A-harfi^{[sayt ishlamaydi]} Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[3] Gippert, Jost „The Caucasian Language Material in Evliya Çelebi's 'Travel Book'“, . Caucasian Perspectives (en). München: Lincom, 1992 — 9-bet. ISBN 978-3-929075-01-4.

[4] Mayor, Adrienne; Colarusso, John; Saunders, David (2014). "Making Sense of Nonsense Inscriptions Associated with Amazons and Scythians on Athenian Vases" (en). Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 83 (3): 447–493. doi:10.2972/hesperia.83.3.0447.

[5] Kassian, Alexei (December 2016). "Un-Making Sense of Alleged Abkhaz-Adyghean Inscriptions on Ancient Greek Pottery" (en). Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 22 (2): 177–198. doi:10.1163/15700577-12341301.

[6] „Apkhazuri enis dghe tsu-shi“ (ka). www.tsu.ge (2020-yil 27-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 23-may.

[7] „Ketevan tsikhelashvili: "1918 ts'els, tbilisis sakhelmts'ipo universit'et'is daarsebisas, misma damaarsebelma mamebma, pakt'obrivad tavidanve daits'q'es imaze zrunva, rom universit'et'shi shesadzlebeli q'opiliq'o apkhazuri da osuri enebis shests'avla"“ (ka). Sherigebisa da samokalako tanasts’orobis sak’itkhebshi sakartvelos sakhelmts’ipo minist’ris ap’arat’i (2018-yil 8-fevral). Qaraldi: 2021-yil 23-may.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]