Aliye Sulton (turkcha: Aliye Sultan[1][2][3]), shuningdek, Aliyye Sulton (turkcha: Aliyye Sultan[4]); 1880-yil 24-avgust, Istanbul – 1903-yil 17 yoki 19-sentyabr, Istanbul) – usmonlilar sultoni Murod V va bosh iqboli (kanizagi) Resan xonim afandining kenja qizi. Aliye hech qachon turmushga chiqmagan va yosh vafot etgan.

Aliye Sulton
Tavalludi 24-avgust 1880-yil
Vafoti 19-sentyabr 1903-yil(1903-09-19)
(23 yoshda)
Istanbul
Fuqaroligi Usmoniylar davlati
Otasi Murod V
Onasi Resan xonim afandi

Hayoti

tahrir
 
Aliye Sulton tugʻilgan joy Chiragʻan (Çırağan) saroyining koʻrinishi. Paskla Seba surati (XIX asr oxiri)

Aliye Sulton Chiragʻan(Çırağan) saroyida sulton Murod V (1840—1904) oilasiga tugʻilgan, sulton va uning bosh iqboli Resan xonim afandi[4][1][2][3] (1860—1910) 1876-yildan bu saroyda deyarli qamoqda saqlangan, kanizak Artvindan boʻlgan gruzin Omerbey va Fotimaxonimning qizi boʻlgan[5]. Turk tarixchisi Nejet Sakaoʻgʻlu va turk memuaristi Horun Achba Aliye sultonning tugʻilgan sanasini 1880-yil deb koʻrsatishgan[4][3]. Olim Entoni Alderson esa Aliye sulton 1879-yilda tugʻilgan va 1879-yil iyun oyida tugʻilgan Fotima Sultonning egizagi boʻlganligi haqida maʼlumot beradi[4][1][4][1][2][3]. Murod Vning kanizagi Filizten xonim afandi „Chiragʻan saroyida 28 yil“ memuarida quyidagilarni yozadi: „Hukmdorimizning iqbollaridan biri Fotima sultonni dunyoga keltirdi. Va 1296-yilda (1880) Fotima sultondan keyin Resanxonimdan Aliye Sulton tugʻildi“[4]. Turk tarixchisi Chagʻatay Uluchayning yozishicha, Aliye Sulton 1880-yil 24-avgust ertalab soat 11da tugʻilgan[2]. Turk tarixchisi Yilmaz Oʻztuna ham shu sanani taʼkidlaydi[6]. Aliye Sultonning faqat bitta tugʻishgan opasi Fotima Sulton boʻlgan, qolgan beshta aka-opalari oʻgay boʻlishgan[1].

Aliye Sulton goʻdakligi va bolaligidayoq sogʻlom oʻsgan boʻlsa-da, turmushga chiqmadi va yosh vafot etdi. Filizten xonim afandining xotiralari muharriri, jurnalist Ziyo Shokir uning vafoti haqida shunday yozadi: „Aliye Sulton shamollashdan keyin oʻzini tiklay olmadi. Shifokorlar kasallikdan asar qolmaganini aytishsa-da, kundan-kunga umri soʻnib borardi“. Usmonli imperiyasining hukmron sultoni Abdulhamid IIning (uning amakisi) ruxsati bilan Aliye Sultonning „ahvolini yaxshilash maqsadida“ sultonning asosiy qarorgohi Yildiz saroyiga olib borilgan, ammo bu yerda u oʻzini yaxshi his qilmadi. „Va u yerda vafot etadi“[7]. Chagʻatoy Uluchay turk tarixchisi Usmon Ferit Sagʻlomga tayanib, bu voqea 1903-yil 17-sentyabrda boʻlganini yozadi[2]. Nejet Sakaoʻgʻlu Aliye Sultonning 1903-yil 19-sentyabrda vafot etgan deb taxmin qiladi[4]. Entoni Alderson esa aniq sanani koʻrsatmasdan, Aliyening yosh vafot etganini yozadi[1].

Aliye Sulton Mehmed Ali Posho va uning rafiqasi Adile Sultonning Eyupdagi maqbarasiga dafn etilgan[6][2]. Oradan yetti yil oʻtib, 1910-yil 31-martda vafot etgan onasi Resan xonim afandi ham[8][9] Aliye Sulton[10][3][1] yoniga dafn qilindi.

Madaniyatda

tahrir

Aliye Sulton Ayshe Gulnev Usmonogʻluning „Bosforning oltin qafasi“ (inglizcha: The Gilded Cage on the Bosphorus; 2020) romanidagi bosh qahramonlardan biri hisoblanadi[11].

Manbalar

tahrir
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Alderson 1956, table XLIX.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Uluçay 2011, s. 243.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Açba 2007, s. 107.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Sakaoğlu 2015, s. 665.
  5. Açba 2007, s. 106.
  6. 6,0 6,1 Sakaoğlu 2015, s. 666.
  7. Sakaoğlu 2015, s. 665—666.
  8. Sakaoğlu 2015, s. 654.
  9. Uluçay 2011, s. 239.
  10. Sakaoğlu 2015, s. 653.
  11. Osmanoğlu, Ayşe. The Gilded Cage on the Bosphorus: The Ottomans: The Story of a Family, 2020. ISBN 978-1-9163614-1-6. 

Adabiyotlar

tahrir