Antioxiya uchun jang

Antioxiya jangi 1098-yil 28-iyun (Antioxiya koʻli jangi) — Birinchi salib yurishi paytida Antioxiya qamalining oxirida salibchilar qoʻshinlari va Yaqin Sharq amiri boshchiligidagi musulmon amirlari koalitsiyasi oʻrtasidagi jang. Kerboganing maqsadi salibchilar tomonidan qamal qilingan Antioxiyani ozod qilish edi. Salibchilar tomonidan Kerbogʻaning anchayun kuchli hisoblangan kuchlarining magʻlubiyati zamondoshlar uchun hayratlanarli boʻldi va katta kuchlarning aralashuvi bilan bogʻliq edi. Bu jangda salibchilarning gʻalabasi Antioxiyaning soʻnggi marta ularning qoʻliga oʻtishiga va Antioxiya knyazligining tashkil topishiga olib keldi. Bundan tashqari, gʻalaba salib yurishini davom ettirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratdi.

Antioxiya uchun jang
Antioxiya qamali
Sanalar 28-iyun 1098-yil Urush yeri Antioxiya Natija Salibchilarning g'alabasi
Raqiblar
Salibchilar	Saljuqiylar
Qoʻmondonlar
Stefan Bluas Gotfird Bulon Boemund Tarent Raymund Tuluz	Kerebog'a
Kuchlar
~20 000 2-qamal oldidan	Kerbogʻa qoʻshini: ~35 000-40 000
Yoʻqotishlar
Noʻmalum	Noʻmalum

Urushgacha boʻlgan davr

1097-yil oktabr oyining oxirida salibchilar qoʻshini Antioxiyani qamal qildi. Aleppo va Damashq amirlarining shaharni qamaldan ozod qilishga ikki marta urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Endi Antioxiyada qamal qilingan musulmonlarning umidi faqat Mosul amiri Kerbogʻadan edi. 1098-yil may oyining boshida Kerbogʻa Mosuldan yoʻlga chiqdi. Antioxiyaga ketayotib, Kerboga Bulonlik Baldvinni orqada qoldirishni istamay, Edessani qamal qildi. U yerda u uch hafta qoldi. Edessani qoʻlga kirita olmay, may oyining oxirida Kerbogʻa qoʻshini Antioxiya tomon yoʻlida davom etdi. Salibchilarga Kerbogʻa kelishidan oldin Antioxiya qulashi aniq edi. Tarentumlik Bogemond shahar aholisidan biri bilan xristianlarga shaharga kirishga yordam berishga kelishib oldi. 2-iyundan 3-iyunga oʻtar kechasi Bogemond otryadi bilan minoradan zinapoyadan pastga koʻtarildi va keyin salibchilar Bogemond ochgan darvozalar orqali Antioxiyaga kirishdi. Koʻp oʻtmay, himoyachilar panoh topgan qal’adan tashqari butun shahar qoʻlga kiritilib, qirgʻin qilindi. Kerboga qoʻshini 4-5-iyun kunlari Antioxiyada edi. 5—9-iyun kunlari shahar va qalʼa darvozalari yaqinida istehkomlarni nazorat qilish uchun janglar boʻlib oʻtdi. Kerbogʻa qoʻrgʻonga oʻz sarkardalaridan biri Ahmad ibn Marvonni yubordi. Kerbogʻaning birinchi rejasi shaharga qoʻrgʻon orqali kirish edi, biroq salibchilar uni shahardan uzib qoʻyish uchun toʻsiq qurib, navbatma-navbat qoʻriqlab turishdi. Shaharda ocharchilik boshlandi. 14-iyun kuni Antioxiyadagi Avliyo Pyotr cherkovida Xudoning nayzasi topildi. Tarixshunoslikda uzoq vaqt davomida Nayzaning topilishi salibchilar ruhiga ijobiy taʼsir koʻrsatdi va uzoq vaqt ularga ruhiy ustunlik berdi.Nayza 14-iyunda topilgan boʻlishiga qaramay, faqat 28-iyun kuni xristianlar armiyasi shaharni tark etishga va jangga qoʻshilishga qaror qilishdi. T.Esbridj Nayzaning topilishi va Kerbogʻa bilan jang qilish qarori oʻrtasida bevosita bogʻliqlik yoʻqligini taʼkidladi. Salibchilar 28-iyun kuni jang qilishga qaror qilganlarida, T.Asbrijning soʻzlariga koʻra, salibchilar yordamiga umid qilishda davom etishgan, ammo qamaldan uch hafta oʻtgach, ular yordam kelmasligini tushunishgan. 24-iyunga kelib, qamal qilinganlar halokat yoqasiga kelib qolishdi. 24-iyunda Bogemond Pyotr Hermitni Kerbogʻa lageriga muzokaralar olib borish uchun yubordi, ammo ular kelisha olmadilar va musulmonlar bilan jang muqarrar boʻlib qoldi. 1098-yil 25-iyunga kelib, rahbarlar shahardan chiqish va Kerbogʻa qoʻshini bilan jang qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilishlari kerak edi. Bundan oldinroq, 20-iyun kuni Bogemond birlashgan armiya qoʻmondoni etib saylangan edi. Jangdan oldin uch kun roʻza tutish va bir cherkovdan boshqasiga yurishlar oʻtkazildi.

Tomonlarning kuchlari

Kerbogʻaning Antioxiyaga xujumi

Solnomachilar Kerbogʻining koʻp sonli ittifoqchilari nomini koʻrsatib oʻtishgan. Ular nomlagan amirlarning ayrimlari quydagilar: Damashqdan Dukak[en], Sinjardan Arslon-Tosh, Xarrandan Karadja, Samosatadan Balduk, Homsdan Janah-ad-Daula, Damashqdan Otabek Ridvan Tugtegin, Artukiy Sukman (ularni „Quddus amiri“ deb atashgan), Vassab ibn-Mahmud (ilgari Halabga egalik qilgan Mirdasidlar avlodi), marhum Antioxiya amiri Yagi-siyan, Shams-ad-Daula va Muhammadning oʻgʻillari. Ishtirokchilar orasida Fulcherius Amir Badjak nomini oldi, uni Sukmanning jiyani Balak bilan tenglashtirish mumkin. Xristian va musulmon yilnomachilari bir ovozdan armiyani ulkan, son-sanoqsiz deb atashgan. Anna Komnena „juda koʻp agariyaliklar“ haqida, Tudebode va Anonim sanoqsiz butparastlar qoʻshini haqida, salibchilar rahbarlari Papa Urbanga yoʻllagan maktubida esa — „ son sanoqsiz turklar“ haqida yozgan. Ibn al-Qalaniysi — Suriya qoʻshinlari son-sanoqsiz toʻplangan, Edessalik Matto — butun Xurosonni sharqdan gʻarbga, Misrdan Bobilga, Yunonistondan va sharqiy qismidan koʻchirdi. Damashq va butun qirgʻoq, Quddusdan choʻlgacha, sakson minglab odamlar toʻplandi, [shundan] oʻttiz minglab piyodalar edi, Ibn al-Asir — butun Suriyadan qoʻshinlar u yerga toʻplandilar deb yozgan.

Birinchi salib yurishining boshida salibchilarning qoʻshinlari 100 ming kishini tashkil etgan boʻlsa, 1098-yil mart oyiga kelib ularning soni 30 mingdan koʻp boʻlmagan. Sahro sharoiti va ocharchilik natijasida iyun oyining boshiga kelib atigi 20 ming kishi bor edi. Salibchilar qoʻshinidagi otlar soni ham yurish boshlanishi bilan solishtirganda ancha kamaygan edi. 1097-yil kuzida Antioxiyani qamal qilish boshlanganda, Anonim va Axenlik Albertning guvohliklariga koʻra, atigi mingga yaqin ot bor edi, 1098-yil fevraliga kelib otlar va xachirlar soni 700 taga kamaydi. 1098-yil 28-iyunda ulardan atigi 150-200 tasi qolgan edi. Shunday qilib, salibchilar qoʻshini asosan piyoda edi[28]. Dillingenlik graf Hartman eshakka minib, oyoqlarini yerda sudrab bordi va oʻsha kuni qoʻlida qurollardan faqat dumaloq qalqon va turk qilichi bor edi. Provanslarning otlari boshqalardan koʻra koʻproq edi, shuning uchun Buillonlik Godfrid va Flandriyalik Robert Raymond de Saint-Gillesdan ot soʻrashdi. Ochlik davrida koʻplab salibchilar otlarining qonini ichishgan, buning natijasida ular kuchini yoʻqotgan. Jangdan oldin kechqurun yepiskop Ademar ularni hech boʻlmaganda biror narsa bilan oziqlantirishga harakat qilishga buyurdi.

Jangning borishi

Antioxiya qamali

Jangning uchta ishtirokchisi — Reymond Esxil, Anonim va Piotr Tudebode — jangning batafsil tavsifini qoldirganlar. Salibchilar uzoqdan jang qilmaslik uchun dushman bilan imkon qadar tezroq yaqinlashib olishlari kerak edi. Butun shahar Orontes daryosining chap qirgʻogʻida, Kerboganing asosiy qarorgohi oʻng tomonda joylashgan edi va u Muqaddas Simeon darvozalariining mustahkamlangan koʻprigini koʻrib turardi. Tarentumlik Bogemond Muqaddas Simeon darvozasini ochib hujumga oʻtishga qaror qildi. U yerni qamal qilinganlar darhol daryoning oʻng qirgʻogʻiga tushib ketishdi, daryoning chap qirgʻogʻidagi Kerbogʻa qoʻshinlari qolgan darvozalarni qamal qilishar, ammo asosiy qoʻshindan uzilib qolsihgan edi. Bu musulmonlarning jang qilish kuchini kamaytirdi.

28-iyun, dushanba kuni jangga shay turgan salibchilar shaharni tark etishdi. SSalibchi Raymond Ezhil askarlari oldida Muqaddas nayzani koʻtarib yurdi. Qarorgohi shahardan besh kilometr uzoqlikda, koʻl boʻyida joylashgan Kerbogʻa darrov salibchilar shaharni tark eta boshlaganini payqab qoldi, chunki Ahmad ibn Marvon ishora sifatida qal’a ustiga qora bayroq koʻtardi.

Qamalni tezda yorib oʻtish uchun Bogemond harakat rejasini tuzdi. Qoʻshin toʻrt qismga boʻlindi. Birinchi otryadga Buyuk Xyu, Flandriyalik Robert va Normandiyalik Robert, ikkinchisiga Bulyonlik Godfrid, uchinchisiga yepiskop Ademar, toʻrtinchisiga esa Tarentumlik Bogemon boshchilik qilgan. Raymond de Saint-Gilles kasal edi, shuning uchun u qal’ani qoʻriqlash uchun shaharda qoldirildi. Har bir otryadda oʻrtacha hisobda oʻttizdan sal koʻproq ritsar bor edi.

Agar Kerbogʻa oʻz otryadlarini alohida qismlarga boʻlishga qaror qilganida salibchilar shahardan chiqishda darhol magʻlub boʻlishlari mumkin edi. Kamoliddin (halablik solnomachi) va Ibn al-Asirning yozishicha, Kerbogʻa amirlari zaruriy harakatlar borasida yakdil fikrga ega boʻlmaganlar. Vassab ibn-Mahmud va amirlarning bir qismi Kerbogʻani zudlik bilan franklarga hujum qilib, salibchilar bilan navbatma-navbat jang qilishga undadilar, lekin koʻpchilik qoʻmondonlar va Kerbogʻaning oʻzi dushmanni shahardan butunlay chiqarib olib, unga tekislikda hujum qilmoqchi boʻldilar. Kerbogʻa zudlik bilan hujum oʻtgan salibchilarning shaharga chekinishga majbur qilishga va bu qamalni uzaytirishiga qaror qildi. U qamalni oz sonli qoʻshini bilan bemalol eplay olamiz deb oʻyladi va navbatma-navbat har bir otryadga emas, balki butun qoʻshinga hujum qilishga qaror qildi. Balki u salibchilar ocharchilikdan sillalari qurigan deb oʻylagandir.

Gʻalaba sabablari

Ademar Antioxiya jangida nayza bilan. Britaniya kutubxonasi, No. 12, fol. 29

Jang natijasi turklarni ham, franklarni ham hayratda qoldirdi. Salibchilar uchun gʻalaba chinakam mojizadek tuyuldi. Xristian yilnomachilari gʻalabani nayza moʻjizasi va ilohiy inoyat bilan bogʻlashgan va vahiylar jang davomida ham davom etgan. Anonimning yozishicha, koʻpchilik armiya togʻlardan oq bayroqlar bilan oq otlarda tushayotganini koʻrgan, ularni avliyolar Jorj, Demetrius va Mavrikiy boshchiligidagi Masihning yordami deb tushunishgan, har holda, salibchilar orasida bunday mish-mish tarqalgan. Jangning kutilmagan natijasiga uzoq vaqt davomida xristian tarixchilari ishonchli sabablar topa olishmagan.

Suriya yilnomachisi Ibn al-Kalaniysi shunday yozgan edi: Bundan keyin franklar oʻta zaiflikda boʻlsalar ham, oʻzlarining kuch-qudrati va sonining eng yuqori choʻqqisiga chiqqan islom qoʻshinlariga qarshi jangovar tartib bilan yurib, qoʻshinlar saflarini magʻlub etishdi. Musulmon qoʻshini va ularning koʻpchiligini tarqatib yuborishdi.

Musulmon yilnomachilari saljuqiylar hukmdorlari oʻrtasidagi kelishmovchilik salibchilarning muvaffaqiyatida katta rol oʻynaganligini yozganlar. Masalan, Ibn al-Asir yozgan:

Kerbogʻa oʻzi bilan birga boʻlgan musulmonlarga noloyiq ish qilib, amirlarning gʻazabini qoʻzgʻatdi. Ular baribir u bilan qolishlariga ishonib, takabburlik ko'rsatdi. Bu ularning g'azabini qo'zg'a va urush boshlansa, unga xiyonat qilishni rejalashtirdilar

Antioxiyani oʻrab olish va darvozalarni qamal qilish uchun Kerboga oʻz qoʻshinlarini boʻlib yubordi, bu esa uning kuchlarini tezda qayta yigʻilishlarini qiyinlashtirdi.

Salibchilarni noilojlik va xayot uchun jang qilish tajribasi birlashtirdi va Kerbogʻaning ulkan armiyasi esa tarqoq va muvofiqlashtirilmagan holda jang qildi.

Kerbogʻa qoʻshinini magʻlubiyatiga asosoiy sabablardan biri salibchilar guruhlarga boʻlinib qaʼla darvozalaridan chiqqanlarida ularga alohida guruh tarzida emas butun boshli qoʻshin bilan hujum qilani boʻldi.

Jangdan soʻng

Antioxiyani saqlab qolinishi salibchilar qoʻshini uchun juda qimmatga tushdi, lekin bu salib yurishining davom etishini taʼminladi. Noyabr oyida Raymond nihoyat talablarga binoan, qoʻshin bilan birga Quddus tomon yurdi. Bir necha yil oʻtgach, nayza gʻoyib boʻldi, uning qayerdaligi nomaʼlum. 18-asrda kardinal Prospero Lambertini (keyinchalik Benedikt XIV boʻlgan) Antioxiya nayzasini soxta deb eʼlon qildi.

Urushning ahamiyati

J. Fransua bu jangdagi gʻalabani Salibchilarning ajoyib gʻalabasi deb atagan. T.Asbrij jangni eng buyuk jang deb atadi, uning ahamiyatini boshqa janglar bilan tenglashtirib boʻlmaydi. Voqealar guvohlari va keyingi tarixchilar uchun nasroniylarning gʻalabasi salib yurishining eng kulminatsion nuqtasi, Butun salib yurishlarining eng muhim jangi edi. R.Smalening yozishicha, jang shu qadar muhim boʻlganki, manbalarda bu jang haqida XII asrda boshqa har qanday jangga qaraganda aniqroq maʼlumotlar berilgan.

Adabiyotlar

• Мишо Ж-Ф.. История Крестовых походов. Вече, 2005. ISBN 5 9533 1064 1. 
• Asbridge T. The Holy Lance of Antioch: power, devotion and memory on the First Crusade. — 2007. — Vol. XXXIII. — P. 3—36. — ISSN 0950-3129.
• Asbridge Th.. The First Crusade: A New History. Simon and Schuster, 2005. ISBN 978-1-84983-769-9. 
• France John. Victory in the East: A Military History of the First Crusade. Cambridge University Press, 1994. ISBN 978-0-521-58987-1. 
• Madden Th. F. „The First Crusade, 1095–1099“, . The Concise History of the Crusades. Rowman & Littlefield Publishes, Incorporated, 2014 — 24—30-bet. ISBN 978-1-4422-1574-0. 
• Oman Ch. W. Ch. . A History of the Art of War: The Middle Ages from the Fourth to the Fourteenth Century. Putnam's, 1898. 
• Runciman St.. A History of the Crusades. Cambridge University Press, 1987. ISBN 978-0-521-34770-9. 
• Runciman St.. A History of the Crusades: Volume 1, The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem. CUP Archive, 1951. ISBN 978-0-521-06161-2. 

• Setton K. M.. The first hundred years, A History of the Crusades. University of Wisconsin Press, 1969. 
• Smail R. C.. Crusading warfare, 1097-1193. Cambridge [England]: University Press, 1956. 
• Stark R. „Chapter Seven: BLOODY VICTORIES (ANTIOCH)“, . God's Battalions: The Case for the Crusades. Harper Collins, 2009. ISBN 978-0-06-194298-3. 
• История крестовых походов в документах и материалах. М.: Высшая школа, 1977. :
  • Из анонимной итало-норманской хроники «Деяния франков и прочих иерусалимцев» — 93—97, 113—116-bet. 
  • Письмо предводителей крестоносного рыцарства папе Урбану II от 11 сентября 1098 г — 97—103-bet. 
  • Ибн аль-Каланиси. Из «Истории Дамаска» Ибн ал-Қаланиси — 103—105-bet. 
  • Ибн аль-Асир. Из «Полного свода всеобщей истории» Ибн ал-Асира — 105—107, 119—121-bet. 
  • Матфей Эдесский. Из «Хронографии» Матфея Эдесского — 108—110, 118—119-bet. 
  • Анна Комнина. Из «Алексиады» Анны Комниной — 110—113, 116—118-bet. 

• Albert of Aix. „Historia expeditionis Hierosolymitanae“ (la). THE LATIN LIBRARY. thelatinlibrary.com. Qaraldi: 2020-yil 29-may.
• Peter Tudebode. „The Battle for Antioch in the First Crusade (1097-98) according to Peter Tudebode“ (en). De Re Militari (2013-yil 21-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 1-oktyabr.
• Заборов М. А.. Крестовые походы, Научно-популярная серия. М.: Изд-во АН СССР, 1956. 

• Заборов М. А.. Крестоносцы на Востоке. Рипол Классик, 1980. ISBN 978-5-458-39713-1. 

• Лависс Э., Рамбо А.. Эпоха крестовых походов, Классики исторической мысли. Полигон, АСТ Санкт-Петербург, 1999.