Vikipediya

Ardem Patapoutian

Ardem Patapoutian (armancha: Արտեմ Փաթափութեան ; 1967-yilda tugʻilgan)[2] — arman-amerikalik molekulyar biolog, nevrolog va Nobel mukofoti laureati.[3] U bosim, mentol va haroratni aniqlaydigan PIEZO1, PIEZO2 va TRPM8 retseptorlarini tavsiflashdagi ishi bilan mashhur. Patapoutian — nevrologiya professori va Kaliforniyaning La Jolla shahridagi Scripps Research kompaniyasining Xovard Xyuz tibbiyot instituti tadqiqotchisi. 2021-yilda uDavid Julius bilan birgalikda fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotini qoʻlga kiritdi.[4]

Ardem Patapoutian
Tavalludi 2-oktyabr 1967[1]
Fuqaroligi AQSh va Livan
Sohasi Molekulyar biologiya, nevrologiya
Ish joylari Scripps Research
Institutlar

Bayrutdagi Amerika universiteti Kaliforniya universiteti, Los-Anjeles (BS)

Kaliforniya texnologiya instituti (MS, PhD)
Tezis sarlavhasi Sichqonlar rivojlanishida MyoD oilasi genlarining o'rni
Akademik rahbarlari Barbara Wold
Mukofotlari Tibbiyot bo'yicha Nobel mukofoti (2021)

Yoshlik

tahrir

Patapoutian Livanning Bayrut shahrida arman oilasida tugʻilgan.[3][5][6] Uning otasi Sarkis Patapoutyan (yaxshiroq Sarkis Vahakn taxallusi bilan mashhur) shoir va hisobchi[7], onasi Haykuxi Axemyan esa Bayrutdagi arman maktabining direktori edi. Uning Ara ismli akasi va Houri ismli singlisi bor.[8] Uning ota-bobolari arman genotsididan omon qolgan.[9] U jurnalist va yozuvchi Vikken Cheterian bilan bolalikdagi doʻstdir.[10] U Bayrutdagi Demirdjian va Hovagimyan nomli arman maktablarida tahsil olgan.[10] U 1986-yilda AQShga kelishidan oldin bir yil davomida Bayrutdagi Amerika universitetida oʻqigan[6][11] U 1990-yilda Los-Anjelesdagi Kaliforniya universitetida hujayra va rivojlanish biologiyasi boʻyicha bakalavr darajasini va PhD darajasini oldi. 1996-yilda Barbara Wold rahbarligida Kaliforniya Texnologiya Institutida biologiya boʻyicha ilmiy daraja.[6][12]

Patapoutian doktoranturadan keyingi tadqiqotchi sifatida Lui F. Reichardt bilan San-Fransiskodagi Kaliforniya universitetida ishlagan.[13] 2000-yilda u Skripps tadqiqot institutida dotsent boʻldi.[14] 2000 va 2014-yillar oraligʻida u Novartis tadqiqot fondida qoʻshimcha tadqiqot lavozimiga ega boʻlgan.[15] 2014-yildan beri Patapoutian Xovard Xyuz tibbiyot instituti (HHMI)da ishlab keladi.[12]

Shaxsiy hayoti

tahrir

Patapoutian, fuqarolikka qabul qilingan AQSh fuqarosi[6] Del Marda (Kaliforniya) rafiqasi Nensi Xong, venchur kapitalist va oʻgʻli Luka bilan yashaydi.[16][17][18][19]

 
Ardem Patapoutian 2022-yilda

Tadqiqot

tahrir

Patapoutianning tadqiqoti harorat va bosim biologik retseptorlari haqida (nositseptsiya).[4] Uning ilmiy ishlari bir qator kasalliklar, jumladan, surunkali ogʻriqlar uchun davolash usullarini ishlab chiqish uchun ishlatiladi.[20] Bu kashfiyotlar issiqlik, sovuq va mexanik kuchlar nerv impulslarini qanday qoʻzgʻatayotganini tushunishga imkon berdi.[20]

Patapoutian sensorlarning signal uzatilishini tadqiq qiladi. Patapoutian va uning hamkasblari faolsizlangan genlar.[21] Shu tarzda ular hujayralarni teginishga befarq qiladigan genni aniqladilar.[21] Tegish hissi uchun kanal PIEZO1 deb nomlangan (tarjimasi „pressure“).[21] PIEZO1 ga oʻxshashligi tufayli ikkinchi gen topildi va PIEZO2 deb nomlandi.[22] Ikki mexanoreseptordan muhimroq boʻlgan bu ion kanali teginish hissi uchun zarurdir.[22][23] PIEZO1 va PIEZO2 kanallari qon bosimi, nafas olish va siydik pufagini nazorat qilish kabi qoʻshimcha muhim fiziologik jarayonlarni tartibga solishi koʻrsatilgan.[22]

Patapoutian, shuningdek, harorat, mexanik kuchlar yoki hujayra hajmining oshishi bilan faollashtirilgan yangi ion kanallari va retseptorlarini aniqlashga katta hissa qoʻshdi.[24][25] Patapoutian va uning hamkasblari bu ion kanallari harorat hissi, teginish hissi, propriosepsiya,[26] ogʻriq hissi va qon tomir tonusini tartibga solishda ajoyib rol oʻynashini koʻrsatishga muvaffaq boʻldi. Eng soʻnggi ishlarda mexanik sezgir ion kanallarini (mexanotransduktsiya) aniqlash va tavsiflash uchun funktsional genomika usullari qoʻllanadi.[14][27][28][29]

Mukofotlar va unvonlari

tahrir
 
Fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha 2021-yilgi Nobel mukofoti: TRPV1 va PIEZO2 kashfiyoti

Patapoutian h-indeksi 2020-yil may holatiga koʻra Google Scholar maʼlumotlariga koʻra 68 ga va Scopus[30] maʼlumotlariga koʻra 63 ga ega. 2016-yildan Amerika Fanni Rivojlantirish Assotsiatsiyasi aʼzosi, 2017-yildan Milliy Fanlar Akademiyasi[31] va 2020-yildan Amerika Sanʼat va Fanlar Akademiyasi[32] aʼzosi.

2017-yilda Patapoutian V. Alden Spenser mukofotini,[33] 2019-yilda Rosenstiel mukofotini,[34] 2020-yilda Neyrologiya boʻyicha Kavli mukofotini,[35] va BBVA Jamgʻarmasining „Bilim chegaralari“ mukofoti oldi.[36]

2021-yilda u harorat va bosim retseptorlarini kashf etgani uchun David Julius bilan birgalikda fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi.[4][37][38]

2021-yil oktyabr oyida Livan Prezidenti Mishel Aun Patapoutianni Livanning xizmatlari uchun ordeni bilan taqdirladi.[39]

2021-yil dekabr oyida Patapoutian Amerika yutuqlari akademiyasining Mukofotlar kengashi aʼzosi Frensis Arnold tomonidan taqdim etilgan „Oltin plastinka“ mukofotini oldi.[40]

Tanlangan nashrlar

tahrir

PIEZO1 + PIEZO2

tahrir
  • Coste, B.; Mathur, J.; Schmidt, M.; Earley, T. J.; Ranade, S.; Petrus, M. J.; Dubin, A. E.; Patapoutian, A. (2-sentabr 2010-yil). „Piezo1 and Piezo2 Are Essential Components of Distinct Mechanically Activated Cation Channels“. Science. 330-jild, № 6000. American Association for the Advancement of Science (AAAS). 55–60-bet. Bibcode:2010Sci...330...55C. doi:10.1126/science.1193270. ISSN 0036-8075. PMC 3062430. PMID 20813920.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()[21]
  • Coste, Bertrand; Xiao, Bailong; Santos, Jose S.; Syeda, Ruhma; Grandl, Jörg; Spencer, Kathryn S.; Kim, Sung Eun; Schmidt, Manuela; Mathur, Jayanti (19-fevral 2012-yil). „Piezo proteins are pore-forming subunits of mechanically activated channels“. Nature. 483-jild, № 7388. Springer Science and Business Media LLC. 176–181-bet. Bibcode:2012Natur.483..176C. doi:10.1038/nature10812. ISSN 0028-0836. PMC 3297710. PMID 22343900.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  • Kim, Sung Eun; Coste, Bertrand; Chadha, Abhishek; Cook, Boaz; Patapoutian, Ardem (19-fevral 2012-yil). „The role of Drosophila Piezo in mechanical nociception“. Nature. 483-jild, № 7388. Springer Science and Business Media LLC. 209–212-bet. Bibcode:2012Natur.483..209K. doi:10.1038/nature10801. ISSN 0028-0836. PMC 3297676. PMID 22343891.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

PIEZO2

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2021“. NobelPrize.org (10-yanvar 2022-yil). Qaraldi: 11-yanvar 2022-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 Ahlander. „Two Americans win Medicine Nobel for work on heat and touch“ (en). Reuters (4-oktyabr 2021-yil). 4-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-oktyabr 2021-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2021“ (en-US). NobelPrize.org. 4-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktyabr 2021-yil.
  5. ↑ „Americans Julius and Patapoutian win 2021 Nobel Prize in Medicine“. The Indian Express (4-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktyabr 2021-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 „Scripps Research neurobiologist Ardem Patapoutian elected to American Academy of Arts and Sciences“. Scripps Research (30-aprel 2020-yil). 10-mart 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-oktyabr 2021-yil.
  7. ↑ Braidy, Nour. „Ardem Patapoutian: The journey of a boy from Beirut who won the Nobel Prize“. L'Orient-Le Jour (12-oktyabr 2021-yil). 6-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ „Նոբելյան մրցանակ է շնորհվել հայազգի գիտնական Արտեմ Փաթափությանին“ (hy). sci.am. National Academy of Sciences of Armenia (6-oktyabr 2021-yil). 28-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ Patapoutian. „The Armenian Genocide is still denied and ignored by many but is commemorated by Armenians around the globe on April 24 (107th anniversary this year). Today I am thinking of my ancestors who perished and those who survived and started a new life in Lebanon.“. Twitter (24-aprel 2022-yil). 7-may 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ 10,0 10,1 Taryan. „Արտեմ Փաթափությանի մանկությունը՝ բասկետբոլի եւ պատերազմի արանքում“ (hy). mediamax.am (5-oktyabr 2021-yil). 8-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „Nobel Prize for AUB alumnus and former student Ardem Patapoutian“. American University of Beirut (5-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktyabr 2021-yil.
  12. ↑ 12,0 12,1 „Ardem Patapoutian“. www.kavliprize.org (12-mart 2021-yil). 24-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyun 2021-yil.
  13. ↑ „Scripps Research neuroscientist Ardem Patapoutian receives 2021 Nobel Prize in Physiology“. Scripps Research (4-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktyabr 2021-yil.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Ardem Patapoutian“. Scripps Research. 2-fevral 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktyabr 2021-yil.
  15. ↑ „Medizin-Nobelpreis für Entschlüsselung des Taststinns“ (de). tagesschau.de (4-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 6-oktyabr 2021-yil.
  16. ↑ Robbins, Gary. „Del Mar's Ardem Patapoutian receives Nobel Prize during special ceremony in Irvine“. Del Mar Times. The San Diego Union-Tribune (9-dekabr 2021-yil). 9-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ Robbins, Gary. „San Diego's Ardem Patapoutian experiences the dizzying, fragile joy of winning the Nobel Prize“. The San Diego Union-Tribune (7-noyabr 2021-yil). 25-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. „...Patapoutian and his wife, venture capitalist Nancy Hong...“.
  18. ↑ „Nobel Prize Laureate Finds Out He Won While in Bed, Check Out Viral Picture Here“. The Quint (5-oktyabr 2021-yil). 5-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ „New medicine laureate Ardem Patapoutian and his son Luca, watching the #NobelPrize press conference shortly after finding out the happy news“. Twitter. The Nobel Prize (4-oktyabr 2021-yil). 2021-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.
  20. ↑ 20,0 20,1 „Medizin-Nobelpreis – US-Forscher David Julius und Ardem Patapoutian ausgezeichnet“ (de). Deutschlandfunk (15-aprel 2019-yil). 4-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktyabr 2021-yil.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 „Nobel Prize in Medicine Awarded to David Julius and Ardem Patapoutian“. The New York Times (4-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 4-oktyabr 2021-yil.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2021“. NobelPrize.org (4-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 4-oktyabr 2021-yil.
  23. ↑ 23,0 23,1 „Medizin-Nobelpreis: Wie Nervenzellen Temperaturen und Berührungen erkennen“ (de). Deutsches Ärzteblatt (4-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktyabr 2021-yil.
  24. ↑ Syeda, Ruhma; Qiu, Zhaozhu; Dubin, Adrienne E.; Murthy, Swetha E.; Florendo, Maria N.; Mason, Daniel E.; Mathur, Jayanti; Cahalan, Stuart M.; Peters, Eric C. (28-yanvar 2016-yil). „LRRC8 Proteins Form Volume-Regulated Anion Channels that Sense Ionic Strength“. Cell. 164-jild, № 3. 499–511-bet. doi:10.1016/j.cell.2015.12.031. ISSN 1097-4172. PMC 4733249. PMID 26824658.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  25. ↑ Qiu, Zhaozhu; Dubin, Adrienne E.; Mathur, Jayanti; Tu, Buu; Reddy, Kritika; Miraglia, Loren J.; Reinhardt, Jürgen; Orth, Anthony P.; Patapoutian, Ardem (2014). „SWELL1, a Plasma Membrane Protein, Is an Essential Component of Volume-Regulated Anion Channel“. Cell. 157-jild, № 2. Elsevier BV. 447–458-bet. doi:10.1016/j.cell.2014.03.024. ISSN 0092-8674. PMC 4023864. PMID 24725410.
  26. ↑ Woo, Seung-Hyun; Lukacs, Viktor; de Nooij, Joriene C; Zaytseva, Dasha; Criddle, Connor R; Francisco, Allain; Jessell, Thomas M; Wilkinson, Katherine A; Patapoutian, Ardem (9-noyabr 2015-yil). „Piezo2 is the principal mechanotransduction channel for proprioception“. Nature Neuroscience. 18-jild, № 12. Springer Science and Business Media LLC. 1756–1762-bet. doi:10.1038/nn.4162. ISSN 1097-6256. PMC 4661126. PMID 26551544.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  27. ↑ „Piezo channels in mechanotransduction: Sensory biology to disease – Ardem Patapoutian“. Wu Tsai Neurosciences Institute (17-dekabr 2019-yil). 4-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktyabr 2021-yil.
  28. ↑ Syeda, Ruhma; Xu, Jie; Dubin, Adrienne E; Coste, Bertrand; Mathur, Jayanti; Huynh, Truc; Matzen, Jason; Lao, Jianmin; Tully, David C (22-may 2015-yil). „Chemical activation of the mechanotransduction channel Piezo1“. eLife. 4-jild. eLife Sciences Publications, Ltd. doi:10.7554/elife.07369. ISSN 2050-084X. PMC 4456433. PMID 26001275.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  29. ↑ Murthy, Swetha E.; Dubin, Adrienne E.; Patapoutian, Ardem (4-oktyabr 2017-yil). „Piezos thrive under pressure: mechanically activated ion channels in health and disease“. Nature Reviews Molecular Cell Biology. 18-jild, № 12. Springer Science and Business Media LLC. 771–783-bet. doi:10.1038/nrm.2017.92. ISSN 1471-0072. PMID 28974772.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  30. ↑ „Patapoutian, Ardem“ (en). scopus.com. Scopus. 4-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  31. ↑ „Ardem Patapoutian“. www.nasonline.org. 3-iyun 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  32. ↑ „Members Elected in 2020“. American Academy of Arts & Sciences. 22-yanvar 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  33. ↑ „The Thirty-Ninth Annual W. Alden Spencer Award and Lecture“. Kavli Institute for Brain Science (4-iyun 2020-yil). 27-dekabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  34. ↑ „Lewis S. Rosenstiel Award for Distinguished Work in Basic Medical Research“. www.brandeis.edu. 15-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  35. ↑ „2020 Kavli Prize in Neuroscience“. www.kavliprize.org (12-mart 2021-yil). 24-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyun 2021-yil.
  36. ↑ „Fundación BBVA“. FBBVA. 30-yanvar 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2021-yil.
  37. ↑ „Armenian President congratulates Ardem Patapoutian on winning the Nobel Prize in Medicine“. Public Radio of Armenia (4-oktyabr 2021-yil). Qaraldi: 5-oktyabr 2021-yil.
  38. ↑ „Armenian President congratulates Ardem Patapoutian on winning the Nobel Prize in Medicine“ (en-US). Public Radio of Armenia. Qaraldi: 2021-yil 15-oktyabr.
  39. ↑ „Nobel prize winner Ardem Patapoutian awarded Lebanese Order of Merit“. The National (6-oktyabr 2021-yil). 8-oktyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  40. ↑ „Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement“. www.achievement.org. American Academy of Achievement.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ardem_Patapoutian&oldid=5186763" dan olindi