Ozarbayjon turkchasi
Ozarbayjon turkchasi, Ozarbayjoncha yoki Ozarbayjon tili (ozarbayjon turkchasi: Azərbaycan dili, Azərbaycan türkcəsi, Azərbaycanca) — turkiy tillar oilasining oʻgʻuz guruhiga mansub til; asosan Ozarbayjonda va Eronda, qisman Gruziya, Turkiya, Iroq va Rossiyada tarqalgan. Soʻzlashuvchilarning umumiy soni 14 mln. kishidan ortiq (jumladan, Ozarbayjonda 6 mln.ga yaqin — 1979-yil maʼlumotlari). Ozarbayjon tili 4 lahja guruhiga ega: sharqiy (kuba, boku, shemahi lahjalari va mugʻan, lankaran shevalari); gʻarbiy (kazax, qorabogʻ, ganja lahjalari, ayrum shevasi); shimoliy (nuhin lah-jasi va zakatala-kox shevasi); janubiy (na-xichevan, oʻrdubod, tavriz lahjalari, yerevan shevasi). Lahjalardagi farqlar, asosan, fonetika va leksika sohalarida kuzatiladi.
| Ozarbayjon turkchasi | |
|---|---|
 | |
| Milliy nomi | Azərbaycan dili, Azərbaycan türkcəsi, Azərbaycanca |
| Mamlakatlar | Ozarbayjon, Eron, Gruziya, Rossiya, Ukraina, Qozogʻiston, Olmoniya, AQSh, Iroq, Turkiya, Suriya, Buyuk Britaniya |
| Rasmiylik holati |
 Ozarbayjon Rossiya  Dogʻiston |
| Soʻzlashuvchilarning umumiy soni | 45,000,000-50,000,000[1][2][3][4][5][6] |
| Turkumlanishi | |
| Til oilasi | |
| Alifbosi |
Lotin- (Ozarbayjonda) Kirill - (Dogʻistonda) Arab yozuvida (Eronda) |
| Til kodlari | |
| ISO 639-1 | az |
| ISO 639-2 | aze |
| ISO 639-3 | aze, azj, azb, qxq, slq |
Ozarbayjon tili fonetikasining boshqa turkiy tillarga nisbatan farqli jihatlari: Ozarbayjon tilida 9 unli, 23 undosh tovush bor; bar-cha oʻrinlarda G fonemasining keng qoʻllanishi; asli turkiy k/k, undoshlarining jaranglilanishi (qongan) va boʻgʻiz tovushiga aylanishi (qachon-pachan) soʻz boshidagi baʼzi ja-rangli undoshlarning jarangsizlanishi (balchiq—shalchig) va boshqa Morfo-logiyada bir qator affiksal koʻrsatkichlar oʻzaro farqlansa, sintaksisda bogʻlovchili qoʻshma gaplar tizimi ri-vojlangan. Hozirgi Ozarbayjon tili leksikasining aso-siy qismini shu tilning oʻziga mansub va umumturkiy soʻzlar tashkil etadi; shuningdek, unda arab va fors tillaridan oʻzlashgan soʻzlar ham anchagina.
Yozuvi 1929-yilgacha arab grafikasi asosida, 1929—39 yillarda lotin grafikasi asosida, 1939—90 yillarda rus grafikasi asosida boʻlgan. 1992-yildan yana lotin grafikasi asosidagi yozuv joriy etilgan. Hozirgi adabiy Ozarbayjon tili (Ozarbayjon Respublikasida) 19-asrning oʻrtalarida boku va shemahi lahjalari asosida shakllana boshlagan.[7]
Yozuvi
tahrir| Aa | Bb | Cc | Çç | Dd | Ee | Əə | Ff |
| Gg | Ğğ | Hh | Xx | Iı | İi | Jj | Kk |
| Ll | Mm | Nn | Oo | Öö | Pp | Rr | |
| Ss | Şş | Tt | Uu | Üü | Vv | Yy | Zz |
Havolalar
tahrir- Самоучитель и разговорник азербайджанского языка
- Азербайджанский язык: словари и учебные материалы
- Азербайджанский язык. Материалы, подготовленные Президентской библиотекой Управления делами Президента Азербайджанской Республики
- Закон Азербайджанской республики «О государственном языке в Азербайджанской Республике» (Wayback Machine saytida 2011-02-26 sanasida arxivlangan)
- The Azeri Language and Literature
Manbalar
tahrir- ↑ "Peoples of Iran" in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22-yanvar 2009-yil.
- ↑ http://www.terrorfreetomorrow.org/upimagestft/TFT%20Iran%20Survey%20Report%200609.pdf
- ↑ "Iran: People", CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22-yanvar 2009-yil.
- ↑ G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijan Nationalism in Post-Revolutionary Iran", Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 12-20%of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22-yanvar 2009-yil.
- ↑ "Iran", Amnesty International report on Iran and Azerbaijan people. Retrieved 30-iyul 2006-yil.
- ↑ Ethnologue total for South Azerbaijani plus Ethnologue total for North Azerbaijani
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |