Bahamut

Bahamut, shuningdek, Balxut arabcha: بهموت‎) — islom madaniyati va arab mifologiyasidagi afsonaviy mavjudot. Afsonaga koʻra, Bahamut koinotni ushlab turgan ulkan baliqdir. Uning ustida bahaybat buqa Kuyut turadi, uning orqasida, oʻz navbatida, Yerning oʻzi yotadi. Biroq, baʼzi mualliflar buqaning ustida Yerni ushlab turgan ulkan farishta turishiga ishonishgan. Bahamut ostida abadiy zulmat, zulmat ostida esa faqat Allohga maʼlum boʻlgan narsa yotadi, deb ishoniladi.

Nomaʼlum muallif. Buqa Kuyutni ushlab turgan Bahamut tasviri. Uning orqasida Yerni ushlab turgan farishta

Bahamut arab ertaklarida ham mavjud. Masalan, „Ming bir kecha“da qirol Bulukiyaga farishta nutqi berilgan. Unda farishta Iso paygʻambarning Bahamut bilan uchrashganini aytadi. Ertakda aytilishicha, undan suv, zulmat va olov bilan ajralgan Bahamut ostida butun koinotni yuta oladigan bahaybat ilon Falak yotadi.

XVI asrning obroʻli misrlik ilohiyotshunosi Abul-Fadl as-Suyutiy zilzilalarning sababi Iblis ekanligiga ishongan va Bahamutni harakatga keltirgan.

Oʻrganish tarixi

Bahamut birinchi marta gʻarb oʻquvchilariga ingliz sharqshunosi Edvard Leynning asari orqali maʼlum boʻldi. Unda muallif musulmon Bahamut va nasroniy Begemot oʻrtasida oʻxshashlik ham chizgan:Andoza:Начало цитаты"Poetomu Allax sotvoril angela ogromnogo razmera i neobiknovennoy sili. On velel emu spustitsya vniz (to est pod nijnyuyu sferu) i podperet Zemlyu svoimi plechami. Yego ruki, rasprostertie na vostok i zapad, uxvatilis za okraini Zemli (ili, kak soobщaetsya al-Vardi, semi zemnix sfer) i derjali ee (ili ix). No ne bilo opori dlya nog angela. Poetomu Allax sotvoril skalu iz rubina, v kotoroy soderjal os sem tisyach otverstiy, i v kajdom iz nix obrazovalos more, razmeri kotorogo ne znaet nikto, krome Allaxa, da budet blagoslovenno Yego imya. Zatem Allax velel skale pomestitsya pod nogami angela. No ne bilo opori dlya skali. Togda Allax sotvoril ogromnogo bika, u kotorogo bilo chetire tisyachi glaz i takoe je kolichestvo ushey, nosov, rtov, yazikov i nog. Rasstoyanie mejdu kajdoy paroy organov sostavlyalo pyatsot let puti. Allax, da budet blagoslovenno Yego imya, velel biku spustitsya pod skalu, i on podxvatil skalu xrebtom i rogami. Bika zovut Kuyuta. No i u bika ne bilo opori. Poetomu Allax, da budet blagoslovenno Yego imya, sozdal ogromnuyu ribu, kotoruyu nikto ne mog obozret selikom iz-za ee kolossalnix razmerov i bleska ee ogromnix glaz. Ved utverjdayut, chto, esli bi vse morya pomestili bi v ee jabri, .oni viglyadeli bi kak zerno konopli posredi pustini. Allax, da budet blagoslovenno Yego imya, velel ribe podderjivat nogi bika. Ribu zovut Baxamut (Begemot). Yee oporoy Allax sdelal vodu. Pod vodoy — tma, chto je za tmoy, lyudi ne znayut".Andoza:Конец цитаты

„Shuning uchun Alloh taolo ulkan kattalik va gʻayrioddiy kuchga ega farishtani yaratdi. U pastga tushishni (yaʼni pastki sharning ostiga) va Yerni yelkalari bilan koʻtarib turishini aytdi. Uning sharq va gʻarbga choʻzilgan qoʻllari Yerning chekkalarini (yoki al-Vardiy xabar berganidek, yerning yetti sharini) ushladi va uni (yoki ularni) ushlab turadi. Ammo farishtani tik turishi uchun hech qanday narsa yoʻq edi. Shuning uchun Alloh taolo yoqutdan bir toshni yaratdi, uning ichida yetti ming teshik oʻqi bor edi va ularning har birida dengiz paydo boʻldiki, uning hajmini Alloh taolodan boshqa hech kim bilmaydi. Shunda Alloh taolo toshni farishtaning oyogʻi ostiga sigʻdirishni buyurdi. Ammo toshga hech qanday yordam yoʻq edi. Keyin Alloh taolo toʻrt ming koʻzli, quloqlari, burni, ogʻzi, tili va oyoqlari soni bir xil boʻlgan ulkan bir hoʻkizni yaratdi. Har bir juft organi orasidagi masofa besh yuz yillik masofaga teng edi. Alloh taolo buqaga tosh tagiga tushishni buyurdi va u toshni umurtqa pogʻonasi va shoxlari bilan ushlab oldi. Buqaning ismi Kuyuta. Lekin buqaning turishi uchun ham tayanchi yoʻq edi. Shunday Alloh taolo ulugʻ bir baliqni yaratdiki, uning kattaligi va ulkan koʻzlarining yorqinligi tufayli hech kim uni toʻliq koʻra olmagan. Axir, agar hamma dengizlar uning gʻaltaklariga joylashtirilsa, choʻl oʻrtasidagi kanop urugʻiga oʻxshab qolar edi, deyishadi. Alloh taolo baliqlarga buqaning oyoqlarini ushlab turishni buyurdi. Baliqning nomi — Bahamut (Begemot). Alloh taolo suvni tayanchi qildi. Suv ostida — zulmat, zulmatdan keyin nima borligini, odamlar bilmaydilar“.

Madaniyatda

• Bahamut Xorxe Luis Borxesning „Oʻylab topilgan mavjudotlar kitobi“ asarida uchraydi, u xuddi Leyn kabi uni arablar tomonidan baliqqa aylantirilgan xristian Begemoti sifatida koʻrgan.

Yana qarang

• Onamadzu
• Balhuticaris voltae — 220 aʼzodan iborat boʻlgan kembriy davri boʻgʻim oyogʻi qoldiqlari.

Adabiyotlar

• Kristine Chalyan-Daffner. „Natural Disasters in Mamlūk Egypt (1250—1517): Perceptions, Interpretations and Human Responses“. — 2013.
• P. Forlin, K. M. Djerrard. The archaeology of earthquakes: the application of adaptive cycles to seismically-affected communities in late medieval Europe. — 2017.
• Эдвард Уильям Лейн. «Арабский мир в эпоху «Тысячи и одной ночи»». Москва: Центрполиграф, 2009. ISBN 978-5-9524-4565-9.