Baldr

Baldr
	Loki tashabbusi bilan koʻr Xod ukasi Baldrni oʻldiradi.
Mifologiya	German-skandinavt mifologiyasi
Yunoncha yozilishi	Μπαλντρ
Jins	Erkak
Otasi	Odin
Onasi	Frigg
Aka va singillari	Hyod; Hermond; Bragi; Tor; Myeli; Vidar; Vali
Turmush oʻrtogʻi	Nanna
Bolalari	Forseti

Baldr (skandinav tilida: Baldr yoki Balderi; island tilida: Baldur) — Skandinaviya mifologiyasiga koʻra bahor va yorugʻlik xudosi.

Baldr koʻplab xalqlarning mifologiyasida mavjud boʻlgan oʻlib, soʻng qayta tiklanadigan tabiat xudolariga oʻxshab ketadi. Qishloq xoʻjaligi yoki umuman oʻsimliklarga homiylik qiladi. Bunday xudolar tabiati mavsumiylik bilan ajralib turadigan hududlarda joylashgan yoki yashovchi xalqlarning mifologiyasi hamda dinlarida keng tarqalgan^[1]. Tadqiqotchilar, shuningdek, bu tasvirni nasroniylik taʼsiri, oʻlimning kelib chiqishi va birinchi qurbon haqidagi gʻoyalar, boshlash marosimlari va baxtsizlikning oldini olish uchun Skandinaviyada guvoh boʻlgan qirolni marosim bilan oʻldirish bilan bogʻlashdi.

Etimologiya

Qadimgi skandinav atamasi Baldr („jasur, qoʻrqmas“; „muhtaram, shahzoda“) va uning turli germancha analoglari, jumladan, qadimgi ingliz tilida Bældæg, qadimgi nemis tilida Balder (yoki Palter), proto-german tilida Balðraz („qahramon, shahzoda“)dan olingan. Qadimgi skandinavchada mann -baldr: „buyuk odam“; Qadimgi inglizchada bealdor: „shahzoda, qahramon“), bu esa oʻz navbatida „jasur“ degan maʼnoni anglatuvchi balþaz soʻzidan olingan (Qadimgi skandinavchada ballr: „choʻrtkesar, oʻjar“; Got tilida balþa: „dadil, qatʼiyatli“; qadimgi inglizchada, beald : „jasur, qoʻrqmas, ishonchli“; qadimgi saksonchada, bald: „mard, bahodir“; qadimgi nemischada, kal: „tengsiz, kuchli“) degan maʼnolarni anglatadi.^[2]

Mifologik syujet

Baldr — Odin va Friggning oʻgʻli. U juda goʻzal va qalbi pok boʻlib, undan nur taralib turgan. Balder Xudolar orasida eng yorqinidir, uning kelishi bilan yer yuzida hayot uygʻonadi va hamma narsa yanada goʻzallashadi. Breidablik^[en](Breiðablik) Baldrning yashash manzili sanaladi.

Baldr. 1680-yildagi Islandiya qoʻlyozmasidan olingan rasm

Baldrning rafiqasi Nanna, oʻgʻli Forsetidir. Afsonalarga koʻra, yoshlik paytida Baldr oʻz oʻlimini bashorat qiladigan dahshatli tushlarni koʻra boshlaydi. Xavotirga tushgan Odin sakkiz oyoqli ayg‘ir Sleipnirni egarlab, o‘liklar saltanatiga yo‘l oladi. Sehrgar, kelajakni koʻruvchi, taʼbirchi Odinga Balder oʻz ukasi, koʻr xudo Xod qoʻlidan oʻlishini aytadi. Yangilikdan xavotirga tushgan Odin Asgardga qaytib keladi. Bu xabardan voqif boʻlgan Frigga Baldrni qutqarish yoʻlini aytadi. Afsonaga koʻra, Frigga har bir metalldan, har bir toshdan, har bir oʻsimlikdan, har bir hayvondan, har bir qushdan va har bir baliqdan Baldrga zarar bermaslikni vaʼdasini oladi va ularga qasam ichtirad. Ammo Loki, Frigga hali okse oʻtidan (Mistlteinn — ^[3] -soʻz „Tumanli pichoq“ deb tarjima qilingan) qasam ichmaganligini bilib, bu oʻsimlikdan xanjar yasaydi va hiyla-nayrang bilan Hyodni Baldrga hujum qilishga majbur qiladi. Xanjar Baldrning toʻgʻridan-toʻgʻri yuragiga sanchiladi.

Kristofer Ekersberg . „Baldrning oʻlimi“, 1817-yil

Odinning xabarchisi Hermod akasi uchun toʻlov taklif qilish uchun oʻliklar diyoriga boradi. Yer osti qirolligining bekasi Hel, agar butun dunyo u haqida yigʻlasa, Baldrni hayotga qaytarishini aytdi. Aslar butun dunyo boʻylab sayohat qilish uchun turli yoʻnalishlarda ketishdi, lekin ular gigant Tokk bilan uchrashishdi (Loki unga murojaat qildi) va u Baldr uchun yigʻlamasligini aytgan. Shunday qilib Baldr oʻliklar diyorida qoldi.

Keyinchalik, eyslar Loki dartni Xoduga berganini, shundan soʻng uni bogʻlab, gʻorga qoʻyishganini, u yerda zanjirband qilinganini va boshiga zaharli ilonni osib qoʻyishganini, uning ogʻzidan doimo zahar tomizilganini bilib qolishdi. Bu zahar Lokining rafiqasi Sigyn tutgan idishga tusha boshlaydi. Idish to‘ldirilgach, Sig‘in uni bo‘shatdi. U piyolani yerining yuziga tutguncha, Loki uning terisiga tushgan zahardan (afsonalarga koʻra, zilzila sabab boʻlgan) tebranadi.

Balderning oʻlimi Fimbulvinter hujumiga olib keldi. Skandinaviyaliklar Baldrning qayta tiklanishi dengizdan yangi yashil yer koʻtarilgan Ragnarok kunidan keyin sodir boʻlishiga ishonishdi.

Boshqa mifologik tizimlardagi parallelliklar

Balder obrazi hind-aryan mifologiyasida oʻxshashliklarga ega. Georges Dumézil Baldr afsonasining qadimgi hind eposi Mahabharatadagi Yudxishthira hikoyasi bilan oʻxshashligini aniqladi ^[4]. Mahabharatada Duryodhana (Lokiga oʻxshash) koʻr Dhritarashtra (Hod) yordamida Yudxishthirani (Balder) zar oʻyiniga chaqiradi, bunda firibgarlik qurboni boʻlgan Yudxishthira hamma narsani yoʻqotadi va surgunga ketadi. Bundan tashqari, oʻxshashlik shundan iboratki, Balder ham, Yudxishthira ham oʻzlarining adolatli mukofotlarini olishadi. Dumézilning soʻzlariga koʻra, Baldr va Yudxishthira tasvirlari doʻstlik va soʻzsiz ishonch ramzi sifatida hind-evropa birligi davriga toʻgʻri keladi. Bu fazilatlar ularni xudo Mitra bilan bogʻlaydi.

Manbalar

↑ „Бальдр“, Атеистический словарь, 2-е изд., испр. и доп 300000 экз, М.: Политиздат, 1985 — 7—8, 48, 466-bet.
↑ de Vries 1962.
↑ Король Д.. Вступ до історичної танатології: навч. посіб.. Київ: НаУКМА, 2015 — 123—125-bet.
↑ Dumézil, Georges. Gods of the Ancient Northmen. Edited by Einar Haugen; Introduction by C. Scott Littleton and Udo Strutynski. Berkeley: University of California Press, 1973. ISBN 0-520-02044-8.

Qoʻshimcha adabiyotlar

de Vries, Jan (1962), Altnordisches Etymologisches Worterbuch (1977-nashr), Brill, ISBN 978-9004054363
Orel, Vladimir E. (2003), A Handbook of Germanic Etymology (inglizcha), Brill, ISBN 978-9004128750
Grimm, Yakob. Paltar // Germanskaya mifologiya / Per., komment. D. S. Kolchigina. Pod red. F. B. Uspenskogo. — M.: Izdatelskiy Dom YaSK, 2019. — T. 1. — S. 462—478. — 928 s. — (Studia philologica). — ISBN 978-5-907117-30-3.
Dyumezil, Jorj. Verxovnie bogi indoevropeysev. — M.: Nauka, 1986. — 234 s. — (Issledovaniya po folkloru i mifologii Vostoka).
Korol D. Vstup do іstorichnoї tanatologії: navch. posіb. Kiїv: NaUKMA, 2015.
Mifi narodov mira: ensiklopediya. V 2 t. / Gl. red. S. A. Tokarev. M.: Olimp, 1997.
Mladshaya Edda. Izd. podgotovili O. A. Smirnitskaya i M. I. Steblin-Kamenskiy. L., 1970.
Petruxin V. Ya. Mifi drevney Skandinavii. — M: Astrel, AST, 2002. — 464 s. — ISBN 5-17-008799-3, 5-271-02563-2.

Havolalar

Baldr — BES „Mifologiya“
Bednenko G. Mif o smerti Baldra v arxetipe sezonnosti (Wayback Machine saytida 2009-07-10 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya ot 10 iyulya 2009 na Wayback Machine

[АС-1] „Бальдр“, Атеистический словарь, 2-е изд., испр. и доп 300000 экз, М.: Политиздат, 1985 — 7—8, 48, 466-bet.

[FOOTNOTEde_Vries1962-2] Vries 1962.

[3] Король Д.. Вступ до історичної танатології: навч. посіб.. Київ: НаУКМА, 2015 — 123—125-bet.

[Dum-4] Dumézil, Georges. Gods of the Ancient Northmen. Edited by Einar Haugen; Introduction by C. Scott Littleton and Udo Strutynski. Berkeley: University of California Press, 1973. ISBN 0-520-02044-8.

[1]

[2]

[3]

[4]