Barundi

Rundi (oʻzini Burundi, Varundi deb ataydi) — Afrika xalqi, Burundi Respublikasining asosiy aholisi. Ruanda xalqiga eng yaqin. Umumiy soni taxminan 7 million kishi (2000-yilgi maʼlumotlar) (Kurpatov 2000: 210).

Til tavsifi

Ular kirundi tilida gaplashadi (Bantu guruhi), aholining aksariyati ikki tilli, ikkinchi til fransuz tili. Lotin alifbosiga asoslangan yozuv ishlatiladi (Karpushina 1965: 110).

Dini

Aholining yarmidan koʻpi xristianlar (60 % katoliklar, 10 % ga yaqini protestantlar). Aholining deyarli uchdan bir qismi anʼanaviy eʼtiqodlarga — mahalliy avtoxton kultlarga, animizmni oʻz ichiga olgan marosimlarga — koʻp sonli ruhlarga ishonishga, mana — qiyofasiz gʻayritabiiy kuchlarga ishonadi (Karpushina 1965: 126); pigmeylar orasida tabiat kuchlariga sigʻinish keng tarqalgan. Rundilarning kichik bir qismi sunniy musulmonlardir.

Tarqalishi

Burundilik Batva ayollari, 2007-yil

XIX-asrda rundilarning mustaqil Burundi qirolligi mavjud boʻlib, u XX-asrda Germaniyaga, keyinroq Belgiyaga oʻtgan. Hozirda rundilar, asosan, Burundida yashaydilar; Kongo Demokratik Respublikasi, Uganda, Ruanda va Tanzaniyada mavsumiy ish bor. Bu tutsilar va xutular — Rundining ijtimoiy-etnik guruhlari oʻrtasidagi tarixiy toʻqnashuvlar bilan bogʻliq. Toʻqnashuvlar asta-sekin keskin harbiy-siyosiy toʻqnashuvlarga aylandi. Hutularning katta qismi doimiy taʼqiblar va kamsitishlar natijasida soʻnggi oʻn yilliklarda Burundidan Ruandaga qochib ketishgan. Burundidagi rundilar soni (2000-yil maʼlumotlariga koʻra) 4 million 530 ming, KDRda — 1 million 500 ming, Ugandada — 550 ming, Ruandada — 350 ming kishi (Kurpatov 2000: 210).

Asosiy mashgʻulotlari

chorvachilik (aholining taxminan 15 % tutsilar);
dehqonchilik (aholining taxminan 85 % xutular);
ovchilik va yigʻim-terim (0,75 % — Tva pigmeylari) (Karpushina 1965: 98).

Turmushi

Burundi bolalari

Xutularning anʼanaviy turar joyi — tomlari konussimon somonli dumaloq kulbalar, tutsilarda „asalari uyasi shaklidagi“ toʻqilgan kulbalar (xa uylariga oʻxshash), tvalarda shox va oʻtlardan yasalgan kichik kulbalar mavjud. Uylar tarqoq joylashadi.

Anʼanaviy taom — bu boʻtqalar, obiyovgʻon, xom va pishirilgan banan, baliq, banan pivosi (Olderogge, Potexin 1954: 205).

Madaniyati

qizil va qora bezaklar bilan boʻyra toʻqish;
toʻq sariq-qizil-qora bezakli gilam toʻqish;
sopol mahsulotlari ishlab chiqarish;
mayda munchoq va suyakdan bezaklar yasash.

Rundilarda juda koʻp balladalar, oʻziga xos musiqa va raqslar mavjud (Karpushina 1965: 107).

Adabiyotlar

- Olderogge D. A., Potexin I. I. Narodi Afriki./ gl. red. Smirnov S. R. — M.: Izd-vo Akademii Nauk SSSR, 1954. — S. 205—207.
- Kurpatov S. K. Rundi // Narodi i religii mira. / gl. red. V. A. Tishkov; redkol.: Artemova O. Yu., Artyunov S. A., Kojanskiy A. N. — M. : Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya, 2000. — S. 210.
- Karpushina V. Ya. Burundi. — M.: Nauka, 1965. — S. 103—114.
- Karpushina V. Ya. Bujumbura. Istoriya i sovremennost // Sovetskaya etnografiya. — 1966. — № 4. — S. 15-19.