Bilo

Bilo (qoʻriqchi taxta yoki plastinka) — bolgʻa (tayoq) bilan uriladigan yogʻoch yoki metall taxta. Qadimda u uy-roʻzgʻor va tovushli musiqa asbobi edi; keyinchalik undan asosan cherkov qoʻngʻirogʻi sifatida foydalanilgan.

Bilo

SR muzeyidagi musiqa asbobi
Turi	Muayyan balandlikdagi zarbli musiqa asbobi
Oʻxshash asboblar
Qongʻiroq

Kelib chiqish tarixi (etimologiyasi)

Ushbu musiqa cholgʻusi „bilo” deb nomlanib, soʻzning oʻzagidan kelib chiqadigan boʻlsak “urmoq” degan maʼnoni bildiradi. Koʻp tonli urishga moʻljallangani uchun musiqa asbobi „bilo" deb ataladi.  sinonim sifatida „urmoq” va „qurol” (yogʻoch bolgʻa)ham qoʻllanadi.

Bilo  yaratilish tarixi

Bilo cholgʻusini chalish

Dastlab, u yogʻochdan tayyorlangan (qalinligi qirralarga qarab kamayadi), bu yerda ular „qurol" yogʻoch bolgʻacha bilan urishadi. „Kichik bilo" yoki „kichik daraxt" - qoʻl bilan ushlash uchun oʻrtada kesikli ikki eshkakli taxtadan tashkil topgan. Zalvorli choʻyan, poʻlat yoki mis bilolar faqat osib qoʻyishga moʻljallangan boʻlib, buning uchun maxsus minoralarning oʻrnatish shart emas edi - tayyor ustunchalar kifoya qiladi.

Quruq eski zarang daraxtidan qilingan bilodan zarbaning joylashuvi va kuchiga qarab har xil tovush chiqaradi.

Baʼzi manbalarga koʻra, Kiev Rusida tovushli asboblarni yasash mumkin boʻlgan yogʻoch turlari yoʻq edi, shuning uchun quyma temir, poʻlat yoki mis koʻproq tarqalgan. Ovoz jihatidan yuqori sifatli mis zarbasi qoʻngʻiroqqa juda oʻxshaydi, lekin u tovushni chiqarish usuli jihatidan ancha yaxshi va yumshoq bolgʻa bilan urilganda qattiq jaranglamaydi. Shimolda bilo cholgʻusi janubga qaraganda sekinroq tovush chiqaradi.

Bilodan qoʻllash usullari:

1. Insonlarda sodir boʻladigan (aholi punktida, korxona hududida, harbiy qismda va boshqa joylarda) har qanday hodisa: yongʻin, dushman hujumi, ogohlantirish uchun moʻljallangan ovozli signalizasiya vositasi sifatida; yashovchilardan birining vafoti, tushlik boshlanishi va hokazo;
2. Cherkov qoʻngʻirogʻi oʻrnida foydalanishgan.

Qoʻllanishi

Nijniy Novgorod viloyati, Dovletyakovo qishlogʻidagi ustunda urish

Rossiyada birinchi marta bilolar X-asrning oxirida, Vizantiya ibodatining butun tizimini qoʻlga olish bilan bir vaqtda qoʻllanila boshlandi.

Bilo cholgʻusi haqida birinchi eslatma gʻordagi monastirning gegumeni (1062-1074) avliyo Feodosiy Pechyorskiy oʻlimi bilan bogʻliq. U besh kun xastalanib yotgach, birodarlardan uni ichki hovliga olib oʻtishni buyuradi. Oqshom soat yettilarda uni chanaga mindirib, tashqariga olib chiqib, cherkov yoniga olib borishdi. Avliyo shunda ulardan barcha rohiblarni yigʻishni soʻradi. Uning iltimosini bajarish uchun bilo musiqa asbobini urishni boshlaydilar.  

1066, 1074, 1146 yillarning annalistik yangiliklarida zarbalar va qoʻngʻiroqlar zikr qilinadi. Kiev-Pechersk monastirining monaxi Metyu Perspicacious haqida Nikon yilnomasida u cherkovda „kulrang sochli, qutqaruvchi sifatida dam olgani" aytiladi. Bu qonun loyihasi ostida oʻtirish mumkin boʻlgan zinapoyalar yoki shkafi boʻlgan maʼlum bir platforma borligini taxmin qilish imkonini beradi .

IX-asrda Rossiyada, X-asrda Gʻarbiy Yevropadan kirib kelgan qoʻngʻiroqlar haqida soʻz borar ekan, kamdan-kam uchraydigan va uzoq vaqt mobaynida bilo asbobi bilan qoʻngʻiroq chala olishmagan. Bila koʻpincha adabiy eslatmalarda XVI-asrgacha tilga olingan.

XX-asr va XXI-asr boshlarida u Rossiyada baʼzi bir korxonalarda  va qishloqlarda zanjirga, quvurga, gaz balloniga yoki ogohlatirish vazifasini oʻtash uchun boshqa aks sado beruvchi metall buyumlarga osilgan rels segmenti koʻrinishida saqlanib qolgan.

XXI-asrda ushbu musiqa asbobi hali hanuz ibodatga chorlov vazifasini oʻtamoqda.

Adabiyotlar

• Агазнанов А.. Русские народные музыкальные инструменты: с приложением образцов наигрышей. Гос. музыкальное изд-во, 1949. 
• Било // Православная энциклопедия. — М., 2002. — Т. V : «Бессонов — Бонвеч». — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 5-89572-010-2.
• Било или Билцо // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Банин А. А.. Русская инструментальная музыка фольклорной традиции, М., 1997. 
• Бычков В. Н.. Музыкальные инструменты. М.: АСТ-ПРЕСС, 2000 — 165—167-bet. ISBN 5-7805-0537-3. 
• К. Купинский.. Школа игры на ударных инструментах. Москва: Московская Типография №6, 1981. ISBN 5-7140-0918-5. 
• Edward V. Williams // THE BELLS OF RUSSIA New Jersey. Princeton University — 1985 — в переводе Михаила Курникова, сотрудника Общества Церковных Звонарей (zvon.ru)

Havolalar

• Beat tovushiga misol (video)