Birlashgan Arab Respublikasi

Birlashgan Arab Respublikasi (arabcha: الجمهورية العربية المتحدة) — Shimoliy Afrika va Gʻarbiy Osiyoda 1958—1971-yillarda mavjud boʻlagan davlat. 1961-yilgacha u ikki davlat — Suriya va Misr ittifoqi edi. 1961-yil 28-sentyabrgacha BAR tarkibidan chiqishini eʼlon qildi. 1963-yilda Misr, Suriya va Iroq ittifoq davlatini qayta tiklash yoʻlida qadamlar tashlandi, ammo davlat tuzilishidagi kelishmovchiliklar bu rejalar amalga oshirilmadi. BAR rasmiy ravishda (Bitta Misr tarkibida) 1971-yilgacha Arab Respublikalari Federatsiyasi — Misr, Liviya va Suriya konfederatsiyasi tuzilganligi eʼlon qilingunga qadar mavjud boʻlib qoldi.

Birlashgan Arab Respublikasi الجمهورية العربية المتحدة аl-Jumhuriya аl-Arabiya аl-Muttaxida
Bayroq Gerb
Madhiya: Misr davlat madhiyasi
Poytaxt	Qohira
Eng katta shahar	Qohira va Damashq
Rasmiy til(lar)	Arabcha
Yetakchilar
• Prezident	Jamol Abdul Nosir
• Tashkil Topgan	1958-yil 22-fevral
• Tugatilgan	1971-yil 2-sentyabr
Maydon
• Butun	1 186 630 km2
Aholi
• 1961-yilgi roʻyxat	32 203 000 mln.
Pul birligi	Misr funti; Suriya funti
Avvalgi davlat Keyingi davlat Misr Respublikasi Misr

Misr va Suriya davlatlarini birlashishi

Birlashgan Arab Respublikasining tashkil etilishi arab davlatlarini birlashtirish yoʻlidagi birinchi qadam qoʻyildi. Suriya hukumati 1958-yil yanvar oyida Qohiraga delegatsiya yuborib, Misrga Suriya bilan birlashishni taklif qildi. Suriya tashqi ishlar vaziri Saloh Bitar ikki davlatni birlashtirish boʻyicha ishlarni tezroq boʻlishini soʻradi. Misr Prezidenti Abdul Nosir rozi boʻldi, ammo bu shartlar asosida Misrga ustunlik berilishini va boshqa barcha siyosiy kuchlarni taʼsirini chetda qoldirdi.

• 1958-yil 1-fevralda Qohiradagi Qubba saroyida Jamol Abdul Nosir va Suriya prezidenti Shukri al-Quatli tomonidan umumarab davlatini yaratish toʻgʻrisidagi dastlabki kelishuvlar imzolandi.
• Mamlakatlarni birlashtirish akti 1958-yil 22-fevralda ikki mamlakat prezidentlari tomonidan imzolandi. Damashqqa yetib kelgan Nosirni olomon iliq kutib oldi.Arab davlatlarining har biri BARga qoʻshilishi mumkin qilib qoʻyildi.
• 1958-yil 27-iyulda „Birlashgan Arab Respublikasi fuqaroligi toʻgʻrisidagi“ qonun qabul qilindi.
• Oʻsha yilning 11-sentyabrida Moskvada SSSR va BAR oʻrtasida „Havo aloqalari toʻgʻrisida“, 18-sentyabrda esa ular oʻrtasida dengizda tashish toʻgʻrisida"gi shartnomalar imzolandi.
• 1958-yil 7-oktabrda Prezident Nosir Misr va Suriya viloyatlari hukumatlari va kengashlarini qayta tashkil qildi.
• 1960 — 1961 yillarda BAR prezidenti boʻlib ishlagan Abdul Nosir birlashgan mamlakatda banklar va xususiy korxonalarni milliylashtirish boʻyicha keng koʻlamda kampaniyalar oʻtkazdi.Uning rahbarligida misrlik amaldorlar asosiy ishlarda rahbatlik qilgan, ammo suriyaliklar ham koʻplab muhim lavozimlarni egallagan edi.Biroq Nosir tez orada Suriyaning barcha siyosiy partiyalarini tarqatib yubordi.Suriyada qishloq xoʻjaligini, soʻngra sanoat va bank sektorini keng koʻlamli milliylashtirdi.
• 1961-yil 28-sentabrda Suriya armiyasi zobitlari Damashqda hokimiyatni egallab, Nosirning vakili marshal Abdul Hakim Omirni hibsga olib, Suriyadan chiqarib yubordilar va Suriya BARdan chiqishini eʼlon qildilar.Nosirning shaxsiy mashhurligiga qaramay, Misrning yetakchi rolga aniq daʼvolari tufayli yuzaga kelgan qarama-qarshiliklar tufayli Suriya BARdan chiqdi.
• 1961-yil 28-sentyabrda Birlashgan Arab Respublikasi unitar davlatga aylandi.

Keyinchalik yagona arab davlatini yaratishga urinishlar

Iroqdagi 8-fevral va Suriyada 1963-yil 8-martdagi davlat toʻntarishlari chogʻida bu mamlakatlarda Baas partiyasi hokimiyatga qaytganidan soʻng, BAR, Suriya va Iroqdan iborat ittifoq davlatini qayta tiklashga urinishlar boshlandi. 1963-yil 10-martda Iroq ichki ishlar vaziri Ali Solih Saʼdiy va mudofaa vaziri Solih Ammash boshchiligidagi delegatsiya birlashish boʻyicha muzokaralar olib borish uchun Damashqqa keldi. Suriya bosh vaziri Saloh Bitar radio orqali uning hukumatining asosiy vazifasi Jazoir va Yamanni qoʻshib olishi mumkin boʻlgan BAR, Suriya va Iroq ittifoqini yaratish ekanligini maʼlum qildi. 15-mart kuni Nosir Qohirada Suriya va Iroq delegatsiyalari bilan muzokaralar oʻtkazdi. 19-mart kuni Salah Bitar uch kunlik tashrif bilan Qohiraga keldi va Nosir bilan muzokaralar olib bordi. 25-mart kuni mudofaa vaziri Huari Bumediyen boshchiligidagi Jazoir delegatsiyasi birlashish boʻyicha muzokaralar olib borish uchun Qohiraga keldi.

Suriya rahbari general-leytenant Luey al-Atasi va Iroq Bosh vaziri Ahmad Hasan al-Bakr poytaxti Qohirada boʻlgan Arab, Suriya va Iroq mintaqalaridan iborat federatsiya tuzish toʻgʻrisida 1963-yil 17-aprelda Abdul Nosirning Kommyunikesi tarqatildi. Federatsiya BAR bayrog'ini unga boshqa yulduz qoʻshilishi bilan saqlab qolishi kerak edi. Ammo tez orada Suriya va Iroqdagi siyosiy inqirozlar birlashish jarayonini toʻxtatdi.

Birlashgan Arab Respublikasi Misr hududida (1961-yil 28-sentyabrdan)

• 1962-yil may — Jamol Abdul Nosir nihoyat BARda sotsialistik oʻzgarishlar yoʻnalishini belgilab berdi.
• 1962-yil 26-sentyabr — 1962-yil Yamanda nosirchilar tomonidan uyushtirilgan harbiy toʻntarish boʻlib oʻtdi. Polkovnik Abdulla as-Salol brigada generali lavozimiga koʻtarildi va yangi tashkil etilgan Yaman Arab Respublikasining birinchi prezidenti deb eʼlon qilindi. 29-sentyabrda Misr yangi tuzumni tan oldi, Nosir YARni har tomonlama qoʻllab-quvvatlashga qaror qilganligini eʼlon qildi. Xuddi shu kuni birinchi misrlik askarlar guruhi samolyotda Shimoliy Yamanning yirik shaharlari — Sano va Toizga yetkazildi. Natijada, Shimoliy Yamandagi davlat toʻntarishidan soʻng, respublikachilar (ular BAR tomonidan qoʻllab-quvvatlangan) va monarxiya tarafdorlari (ittifoqchi — Saudiya Arabistoni) oʻrtasida fuqarolar urushi boshlandi. unda 60 ming kishilik koʻngilli Misr harbiy korpusi ishtirok etdi. Olti kunlik urushdan keyingina, 1967-yil avgustdagi Xartum konferensiyasida Misr va Saudiya Arabistoni oʻrtasida Yaman masalasi boʻyicha kelishuvga erishildi kelishuvda: Misr oʻz qoʻshinlarini YARdan olib chiqib ketishi, Saudiya Arabistoni esa monarxistik fikrdagi qabilalarga yordam berishni toʻxtatishi talab etildi. 1967-yil oktyabr oyida Misr qoʻshinlarining soʻnggi boʻlinmalari Shimoliy Yamanni tark etishdi.
• 1964-yil 9-maydan 25-maygacha — N. S. Xrushchevning BARga rasmiy tashrif buyurdi. Sovet rahbarining BARning eng yuqori mukofoti — Nil ordeni bilan taqdirlanishiga javoban, N. S. Xrushchevning shaxsiy tashabbusi bilan, SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1964-yil 13-maydagi farmoni bilan Prezident Jamol Abdul Nosir va BAR birinchi vitse-prezidenti va Mudofaa vaziri feldmarshal Abdul Hakim Omirga Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoni berildi.
• 1967-yil 5-iyundan — 10-iyungacha — Isroil bilan olti kunlik urush boʻlib oʻtdi. Urushda Sinay yarim oroli Isroil tomonidan bosib olindi.

Iyun oyidagi magʻlubiyatdan soʻng, Nosir marshal Abdul Hakim Omir boshchiligidagi butun armiya rahbariyatini oʻz lavozimlaridan olib tashladi. Hammasi boʻlib 600 ga yaqin general va zobitlar qurolli kuchlardan haydaldi. Taxminan 200 ga yaqin harbiy va fuqarolik amaldorlari hibsga olindi va ular magʻlubiyatda ayblandi.

• 1967-yil 8-iyunda, olti kunlik urush boshlanishining uchinchi kunida, prezidentlikka qarshi koalitsiya boshchiligida feldmarshal Abdul Hakim Omir prezident Nosirning isteʼfosini talab qildi.
• 9-iyun kuni BAR Prezidenti Nosir xalqqa murojaatida, isteʼfoga chiqishini eʼlon qildi va Gʻarb davlatlarini ularning havo kuchlari Isroil tomonida yashirincha jang qilganlikda aybladi. Uni qoʻllab-quvvatlagan ommaviy namoyishlardan soʻng Nosir oʻz lavozimida qoldi. Abdul Hakim Omir magʻlubiyatga uchradi va ertasi kuni isteʼfoga chiqishga majbur boʻldi.

1967-yil 11-iyunda Misr generallari Nosirning uyini oltita zirhli mashina bilan toʻsib qoʻyib, mudofaa vaziri Omirni bosh qoʻmondon lavozimiga tiklashni talab qildilar. Ammo Nosir tahdidlarga berilmadi. Biroq 29-iyun kuni u Omir bilan uchrashdi va u prezidentdan armiyadagi tozalashlar paytida hibsga olingan barcha generallarni ozod qilishni talab qildi. Abdul Nosir bu talablarga rozi boʻldi. Ammo ozod etilgan generallar uylariga emas, balki toʻgʻridan-toʻgʻri Omirga tarafiga oʻtishdi. 1967-yil 26-avgustda Omir desant maktabining toʻrt yuz nafar kursantini qoʻllab-quvvatlab, Bosh shtabni qoʻlga olishni maqsad qildi. Qoʻshinlar unga boʻysunishini va toʻliq ishonganini hisobga olib, u oʻz shartlarini prezident Nosirga aytib berishni maqsad qila boshladi. Ammo nutqdan bir kun oldin fitnachilar orasidan bir necha yuz nafar zobit hibsga olindi. Nosirdan keyingi Misrning ikkinchi Sovet Ittifoqi Qahramoni feldmarshali Abdul Hakim Omir davlat toʻntarishiga urinishda ayblanib, uy qamogʻiga olindi va 1967-yil 14-sentyabrda rasmiy maʼlumotga koʻra, u zahar — akonitinni qabul qilib, oʻz joniga qasd qildi.

Biroq, kiritilgan oʻzgarishlarga qaramay, ofitserlar korpusining muhim qismi Nosirning sotsialistik oʻzgarishlarga nisbatan salbiy munosabatda boʻlishda davom etdi.

Garchi harbiylar milliy xavfsizlik masalalari boʻyicha qarorlar qabul qilishda, uning ustuvor yoʻnalishlari va mudofaa sektoriga investitsiyalar hajmini belgilashda taʼsirni saqlab qolgan boʻlsada, 1967-yil voqealaridan armiya Misrning siyosiy hayotida faol rol oʻynashni toʻxtatdi.

• 1967-yil iyuldan — 1970-yil 7-avgustgacha — Olti kunlik urush paytida Isroil tomonidan qoʻlga kiritilgan Sinay yarim orolini qaytarib olish uchun Misr va Isroil oʻrtasida past intensivlikdagi urushlar boʻlib turdi. U asosan artilleriya va aviatsiya yordamida amalga oshirildi. U mojaro tomonlari oʻrtasida hududiy oʻzgarishlarsiz oʻt ochishni toʻxtatish toʻgʻrisidagi bitim imzolanishi bilan yakunlandi. 1970-yil oʻrtalariga kelib, Misrda 32 minggacha sovet askarlari va ofitserlari bor edi.

BAR rasman unitar davlat sifatida Nosir umrining oxirigacha mavjud boʻlib turdi. 1971-yil 2-sentyabr — vafotidan bir yil oʻtgach — BAR Misr Arab Respublikasi deb oʻzgartirildi.