Blastotsista

Blastotsista (blasto... va yun. Kystis — pufakcha), blastoderma pufakchasi — sut emizuvchi hayvonlar va odam pushti (urugʻlangan tuxum hujayra)ning maydalanishi jarayonida hosil boʻladigan moruladan keyingi davri; boshqa organizmlarda blastula bosqichiga moye keladi. Tarkibida embrion tuguni boʻlib, undan embrion va uning qobigʻi (pardasi) hosil boʻladi. B. tashqi devoridan trofoblast vujudga keladi. Blastotsist sutemizuvchilarning dastlabki embrion rivojlanishida hosil bo'lgan tuzilishdir. U embrionni hosil qiluvchi embrioblast deb ham ataladigan ichki hujayra massasiga (ICM) va trofoblast hujayralarining trofektoderma deb ataladigan tashqi qatlamiga ega. Bu qatlam hujayraning ichki massasini va blastokol deb ataladigan suyuqlik bilan to'ldirilgan bo'shliqni o'rab oladi. Kechki blastotsistda trofektoderma trofoblast deb ataladi. Trofoblastdan xorion va amnion, embrionni o'rab turgan ikkita xomilalik membrana hosil bo'ladi. Plasenta embrion xoriondan (xorionning villi rivojlanadigan qismi) va onaning bachadon to'qimasidan kelib chiqadi. "Blastosist" nomi yunoncha blastos ("nihol") va kyssis kystis ("quviq, kapsula") so'zlaridan kelib chiqqan. Boshqa hayvonlarda bu hujayralarning ajratilmagan to'pidan iborat tuzilish bo'lib, blastula deb ataladi. Odamlarda blastotsist shakllanishi urug'lantirilgandan keyin taxminan besh kun o'tgach, morulada suyuqlik bilan to'ldirilgan bo'shliq ochilganda, 16 hujayradan iborat to'pning dastlabki embrion bosqichida boshlanadi. Blastotsistning diametri taxminan 0,1-0,2 mm bo'lib, tez bo'linishdan keyin (hujayra bo'linishi) 200-300 hujayradan iborat. Urug'lantirishdan taxminan etti kun o'tgach, blastotsist bachadon devorining endometriumiga joylashib, implantatsiyadan o'tadi. U yerda u keyingi rivojlanish jarayonlarini, shu jumladan gastrulyatsiyani boshdan kechiradi. Blastotsistning endometriumga joylashishi uchun uning tuxum qobig'i zona pellucidadan chiqishi kerak bo'lib, oldingi embrion bachadonga yo'l olayotganda fallop naychasiga yopishib qolishiga to'sqinlik qiladi.

Blastosistlarni in vitro urug'lantirish (IVF) qo'llash urug'lantirilgan tuxumni bachadonga o'tkazishdan oldin besh kun davomida etishtirishni o'z ichiga oladi. Bu an'anaviy IVFga qaraganda tug'ilishni davolashning samarali usuli bo'lishi mumkin. Blastotsistlarning ichki hujayra massasi embrion ildiz hujayralarining manbai bo'lib, ular hujayralarni tiklash, almashtirish va regeneratsiyani o'z ichiga olgan ildiz hujayralarini davolashda keng qoʻllanadi. IVF va boshqa tug'ilishni davolashda ham qo'llanilishi mumkin.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil