Bornit

Bornit (nemis mineralogi I. Born nomi bilan atalgan) — mineral. Kimyoviy formulasi Cu3FeS4. Yuqori va past haroratli xili bor. Singoniyasi kub (yuqori haroratli B.) va tetragonal (past haroratli B.). Yaxlit zich holatda koʻpincha shaklsiz donachalar shaklida uchraydi. Rangi qizgʻishkoʻngʻir, qoʻngʻirsariq. Oksidlanganda havorang, koʻk rangga oʻtadi. Tarkibida 52—65% mis va 8—12 % temir boʻladi. Metallsimon yaltiraydi. Kdggikligi 3. S ogʻ. 4,9—5,1. Elektr tokini yaxshi oʻtkazadi. B. gidrotermal yertomirlarida, galenit, sfalerit, xalkozin piritlar bilan birga uchraydi. Oksidlanish natijasida B. dan malaxit, azurit, kuprit va boshqa minerallar hosil boʻladi. Ural, Janubiy Kavkaz, Qozogʻiston, Oʻzbekistonda Qurama (Qalmoqqir), Hisor togʻlaridagi mis konlarida, chet elda Germaniya (Mansfeld), AQSH (Byuti) va Jan.gʻarbiy Afrikada topilgan.

Adabiyotlar

• Bornit, shuningdek, tovus rudasi sifatida ham tanilgan, Cu5FeS4 kimyoviy tarkibi bo'lgan sulfidli mineral bo'lib, ortorombik tizimda (psevdo-kubik) kristallanadi. Bornitning xiralashishi Bornit yangi yuzalarda jigarrangdan mis-qizil rangga ega bo'lib, ba'zi joylarda ko'kdan binafsha ranggacha bo'yalgan. Uning ajoyib iridescence unga tovus mis yoki tovus rudasi laqabini beradi. Mineralogiya Bornit muhim mis rudasi minerali bo'lib, porfirli mis konlarida keng tarqalgan xalkopirit bilan birga keng tarqalgan. Mis konlarining supergen boyitish zonasida xalkopirit va bornit odatda xalkotsit va kovellit bilan almashtiriladi. Bornit, shuningdek, mafik magmatik jinslarda, kontakt metamorfik skarn konlarida, pegmatitlarda va cho'kindi kufrli slanetslarda tarqalish shaklida ham uchraydi. U ruda sifatida muhim ahamiyatga ega, chunki uning mis miqdori taxminan 63 foizni tashkil qiladi. 228 °C (442 °F) dan yuqori haroratlarda struktura chetida taxminan 5,50 Å bo'lgan birlik hujayra bilan izometrikdir. Ushbu tuzilma kubikli zich joylashgan oltingugurt atomlariga asoslangan bo'lib, mis va temir atomlari kubning oktantlarida joylashgan sakkizta tetraedral maydonning oltitasiga tasodifiy taqsimlangan. Sovutish bilan Fe va Cu tartiblanadi, shuning uchun sakkizta tetraedral maydonlarning barchasi to'ldirilgan 5,5 Å pastki hujayralar tetraedral maydonlarning faqat to'rttasi to'ldirilgan pastki hujayralar bilan almashtiriladi; simmetriya ortorombikgacha kamayadi. Mis va temirning nisbiy miqdorida sezilarli o'zgarishlar bo'lishi mumkin va qattiq eritma xalkopirit (CuFeS2) va digenit (Cu9S5) tomon tarqaladi. Xalkopirit, digenit va xalkotsitning pufakchalari va lamellarini ajratib olish keng tarqalgan. Butte, Montana va AQShning Konnektikut shtatining Bristol shahridagi mis rudalarida, shuningdek, Angliyaning Kornuoll shahridagi Carn Brea konidan, Illogan va boshqa joylardan yig'ib olinadi. Yirik kristallar Frossnitz Alp tog'laridan, Sharqiy Tirol, Avstriyadan topilgan; Mangula koni, Lomagundi tumani, Zimbabve; N'ouva konidan, Talate, Marokash, Tasmaniyaning g'arbiy qirg'og'i va Qozog'istonning Jezkazgan shahrida. G'arbiy Avstraliyaning Pilbara hududidagi gematit orasida uning izlari ham bor. Tarix va etimologiya U birinchi marta 1725 yilda Krushné Hory tog'larida (Erzgebirge), Karlovi Vari viloyatida, Chexiyaning hozirgi Chexiya hududida sodir bo'lganligi uchun tasvirlangan. U 1845 yilda avstriyalik mineralog Ignaz fon Born (venger oilasida tug'ilgan Ignak nomi bilan tug'ilgan) sharafiga nomlangan (1742-1791).OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil