Bran qalʼasi

Bran qal'asi
Bran qal'asi
	; Bran qal'asi
Umumiy maʼlumot
Mamlakat	Ruminiya
Egasi	Avstriya-Toskana archduke Dominic
Balandligi
Balandligi	2500 fut (760 m)
	Bran qalʼasi

Bran qal’asi(rumincha: Castelul Bran; nemischa: Schloss Bran ; veng.: Törcsvári kastély) —Braşovdan 25 kilometr (16 milya) janubi-gʻarbda joylashgan Brandagi qasri. Bu Transilvaniyadagi milliy yodgorlik va diqqatga sazovor joy. Qal’a Valaxiya bilan tarixiy chegaraning Transilvaniya tomonida, DN73 yoʻlida joylashgan.

Odatda Transilvaniyadan tashqarida Drakula qal'asi sifatida tanilgan, u koʻpincha Bram Stokerning Drakulasidagi bosh qahramonning uyi deb ataladi. Stokerning bu qal’a haqida hech narsa bilgani haqida hech qanday dalil yoʻq, u faqat Drakula uchun taxminiy ilhom manbai boʻlgan Valaxiya voivodasi Vlad Ipaler bilan tangensial aloqaga ega^[1]. Stokerning Drakulaning vayronaga aylangan xayoliy qal’asi haqidagi taʼrifi ham Bran qasriga oʻxshamaydi.

Qal’a endi qirolicha Mari tomonidan toʻplangan sanʼat va mebellarni namoyish etishga bagʻishlangan muzeydir^[2]. Turistlar ichki makonni mustaqil ravishda yoki ekskursiya orqali koʻrishlari mumkin. Tepalikning pastki qismida kichik ochiq osmon ostidagi muzey joylashgan boʻlib, unda Bran mintaqasidan anʼanaviy ruminiyalik dehqon tuzilmalari (kottejlar, omborlar, suv bilan ishlaydigan mashinalar va boshqalar) namoyish etiladi^[3].

Tarix

Nemis ordeni yogʻoch qal’asi

1212-yilda Teuton ordeni Ditrixshteynning yogʻoch qal’asini Burzenlanddagi mustahkam oʻrni sifatida savdogarlar ming yildan koʻproq vaqt davomida sayohat qilgan togʻ dovoniga kiraverishda qurdi^[4]. Bu qalʼa 1242-yilda moʻgʻullar tomonidan vayron qilingan^[5].

Qal’aning asl nomi, Ditrixshteyn yoki lotin tilida lapis Theoderici , Ditrixning toshi 1212-yilgi hujjatda eslatib oʻtilgan Komtur (qoʻmondon) va mintaqaviy Preseptor, birodar Teoderikusdan olingan koʻrinadi^[6]. Bu Ditrix qal’aning ehtimol quruvchisidir^[6]. 1509-yilgi hujjat Törzburg okrugi bir vaqtlar Tevton ordeni qoʻmondoni Ditrixga tegishli boʻlganligini tasdiqlaydi^[6].

Kronshtadt sakslarining tosh qal’asi

Bran qal’asi haqida birinchi hujjatlashtirilgan eslatma 1377-yil 19-noyabrda vengriyalik Lui I tomonidan chiqarilgan akt boʻlib, Kronshtadt (zamonaviy Braşov) sakslariga oʻz mablagʻlari va ishchi kuchi evaziga tosh qal’a qurish imtiyozini berdi; yaqin atrofda Bran aholi punkti rivojlana boshladi. 1438-1442-yillarda qal’a Usmonlilar imperiyasiga qarshi mudofaa uchun ishlatilgan va keyinchalik Transilvaniya va Valaxiya oʻrtasidagi togʻ dovonidagi bojxona postiga aylangan. Oʻsha davrdagi koʻplab qasrlar zodagonlarga tegishli boʻlsa-da, Bran qal’asi deyarli faqat Transilvaniyadagi nemis mustamlakachilarini mustahkamlash va himoya qilish uchun qurilganligi aniqlangan^[7]. Qasr qisqa vaqt davomida bojxona punkti tashkil etilgan Valaxiya oqsoqoli Mircha (1386-95, 1397-1418-yillar) qoʻlida boʻlgan deb ishoniladi. Valaxiya hukmdori Vlad Tepeş (Vlad Qoʻrgʻon; 1448-1476-yillar) Bran darasidan bir necha bor oʻtgan boʻlsa-da, qal’a tarixida unchalik ahamiyatli boʻlmagan koʻrinadi. Bir paytlar Bran qal’asi Vengriya qirollariga tegishli edi, ammo qirol Vladislas II (1471-1516-yillar hukmronligi) qarzlarni toʻlamaganligi sababli, 1533-yilda Braşov qal’ani qayta egallab oldi. Bran XVIII-asr oʻrtalarigach harbiy jihatdan strategik rol oʻynadi^[8].

Qirollik qarorgohi va oqibatlari

1920-yil Trianon shartnomasi bilan Vengriya Transilvaniyani yoʻqotdi va qal’a Ruminiya Qirolligi tarkibidagi qirollik qarorgohiga aylandi, keyin Kronshtadt-Brashov sakslari tomonidan qirollik uyiga berildi, ular bundan foydalanishlari va moliyalashtirishga qiziqishlari yoʻq edi. Chex arxitektori Karel Zdeněk Liman tomonidan keng qamrovli taʼmirlashni buyurgan Ruminiyalik Marining sevimli uyi va dam olish maskaniga aylandi. Qal’ani uning qizi malika Ileana meros qilib oldi, u Ikkinchi Jahon urushida u yerda kasalxonani boshqargan. Keyinchalik u kommunistik rejim tomonidan 1948-yilda qirol oilasining quvib chiqarilishi bilan bosib olingan^[3].

2005-yilda Ruminiya hukumati Bran kabi noqonuniy ekspropriatsiya qilingan mulklar boʻyicha daʼvolarni qaytarishga ruxsat beruvchi qonunni qabul qildi va bir yildan soʻng qal’aga egalik huquqi malika Ileananing oʻgʻli va merosxoʻri amerikalik Dominik fon Xabsburgga berildi^[9]^[10].

2006-yil 18-mayda sud jarayonidan soʻng qal’a qonuniy ravishda Habsburglar oilasining merosxoʻrlariga qaytarildi. Biroq, Ruminiya davlati Madaniyat vazirligi orqali uni keyingi uch yil davomida ham boshqarishi kerak edi. 2007-yil sentabr oyida Ruminiya parlamentining tergov qoʻmitasi qasrning archduke Dominik nomiga qaytarilishi noqonuniy ekanligini, chunki u Ruminiyaning mulk va vorislik toʻgʻrisidagi qonunini buzganligini taʼkidladi^[11]. Biroq, 2007-yil oktabr oyida Ruminiya Konstitutsiyaviy sudi parlamentning bu boradagi petitsiyasini rad etdi. Bundan tashqari, Ruminiya hukumatining tergov komissiyasi 2007-yil dekabr oyida qoʻllangan restitusiya tartib qoidalarining asosliligi va qonuniyligini yana bir bor tasdiqlovchi qarorni chiqardi va qayta tiklash qonunga toʻliq muvofiq ravishda amalga oshirilganligini tasdiqladi^[12]^[13].

2009-yil 18-mayda Bran qal’asi maʼmuriyati hukumatdan Archgertsog Dominik va uning opa-singillari Xolzhauzenlik Baronessa Mariya Magdalena va Elizabet Sandxoferga oʻtkazildi. 2009-yil 1-iyunda Gabsburglar mamlakatdagi birinchi xususiy muzey sifatida taʼmirlangan qasrni ommaga ochdilar va Bran qishlogʻi bilan hamkorlikda Ruminiyaning sayyohlik pallasida muhim rolini saqlab qolish va iqtisodiy bazani himoya qilish uchun qoʻshma strategik kontseptsiyani taqdim etdilar.

Drakula qal’asi

Vlad Impaler

Vlad III Drakula, yaʼni Vlad The Impaler nomi bilan tanilgan, 1448-yildan 1476-yilgacha Valaxiya hukmdori boʻlgan. Soʻzlashuvda Drakula romanidagi Bram Stokerning nom qahramoni uchun ilhom manbai sifatida tanilganidan tashqari, Vlad III shafqatsiz xatti-harakatlari bilan mashhur. urush. Uning hukmronligi davrida u Usmonli va Vengriya kuchlari tomonidan doimiy hujum tahdidi ostida edi. Usmonli qoʻshinlaridan sharmandali chekinish paytida Vlad III oʻz dushmanlari va fuqarolarining jasadlarini oʻz mamlakati atrofidagi dalada katta boshoqlarga mixlab qoʻygan. Oʻz qurbonlarini mixga ilib qoʻyishni yaxshi koʻrganligi unga nafaqat Vlad Impaler laqabini keltirdi, balki chekinish paytida uning omon qolishini ham taʼminladi, chunki Usmonli qoʻshinlari Vlad III ular uchun tayyorlagan gʻayrioddiy manzarani koʻrib, uyga qaytishdi^[14].

Vlad Impaler va Bran qal’asi

Drakula afsonasi bilan bogʻliq koʻplab afsonalar Vlad III bilan bogʻlangan boʻlsa-da, koʻpchilik tarixchilar Vlad III Drakula hech qachon Bran qal’asiga qadam qoʻymaganiga rozi boʻlishadi, bu Vlad III uchun tashrif buyurish uchun doʻstona joy ham boʻlmagan va uning hukmronligi ostida ham boʻlmagan.

Qal’a turli sabablarga koʻra Vlad III bilan bogʻlangan. Qal’a 1462-yilda vengerlar tomonidan qoʻlga olinganidan keyin qamoqqa olingani bilan uzoq vaqtdan beri bogʻliq edi. U Bran qal’asida qamoqqa olingan deb ishonilgan, ammo tarixchilar endi u haqiqatan ham Budapesht qal’asida qamoqqa olingan degan xulosaga kelishadi. Tarixchilarning taʼkidlashicha, Bran qal’asi qamoqxonaning soʻzlashuv joyi sifatida tanlangan, chunki u mintaqadagi boshqa qal’alarga qaraganda ancha hayajonli va dramatik koʻrinishga ega. Tarixchilar ham, olimlar ham u qasrga hech qachon qadam bosmagan degan xulosaga kelishgan. Biroq, oʻsha davrda mintaqadan yozma tarixiy maʼlumotlar kam boʻlganligi sababli, gʻoyani butunlay obroʻsizlantirish mumkin emas^[14]^[7].

Bram Stokerning Drakula bilan aloqasi

Stoker Transilvaniya mintaqasida olib borilgan tadqiqotlar davomida Vlad III tomonidan sodir etilgan vahshiyliklarning shafqatsiz hisoblariga duch keldi. Aytilishicha, u ushbu mavzuni oʻqiganidan keyin bevosita Drakula ismini ishlatgan, ammo uning Drakula uchun ilhomi faqat tarixiy shaxsga asoslanmagan. Aytishlaricha, Vlad III graf Drakula qahramoni uchun asosiy ilhom manbai hisoblangani koʻp jihatdan Amerika kinosiga bogʻliq^[15]. Stoker va Vlad III oʻrtasida bogʻliqlik mavjudligiga qaramay, Stokerning xayoliy qalʼasi va Bran qalʼasi oʻrtasida haligacha toʻgʻridan- toʻgʻri bogʻliqlik yoʻq. Drakula romanidagi qal’aning tavsifi Bran qal’asiga mos kelmaydi. Bran qal’asi va Drakula afsonasi oʻrtasidagi hozirgi aloqa (Vlad III Drakula va Bram Stokerning romani maʼnosida) turizmga asoslangan. 1970-yillarda Ruminiya Kommunistik partiyasi Gʻarb bilan yaqinroq munosabatlarni rivojlantirdi. Ruminiya mamlakatga turizm marketingiga koʻproq eʼtibor berishga qaror qildi va Bran qal’asining joylashuvi, uning dramatik arxitekturasi va Vlad III Drakula bilan bogʻliqligi va Bram Stokerning Drakula bilan aloqasi tufayli Ruminiya hukumati turizmni bozorga qal’ani haqiqiy Drakula qal’asi sifatida chiqarishga qaror qildi.