Caduceus

Caduceus yoki Kerikion – lotincha „caduceus“ hamda qadimgi yunoncha „kērōkeĝon“ soʻzlaridan olingan boʻlib – bir-biriga qarama-qarshi ikkita ilon bilan oʻralgan, yuqori qismida qanotlari bor aso. Uning paydo boʻlishi Apollon va Germes antik davr afsonasi bilan bogʻliq. Afsonaga koʻra, Apollon akasi bilan yarashish belgisi sifatida oʻzining sehrli asosini sovgʻa qilgan.

Caduceus ramzi

Germes asoning xususiyatlarini sinab koʻrishga qaror qilib, tayoqni ikkita jang qilayotgan ilonlar orasiga qoʻyganida, ular darhol jangni toʻxtatib asoni oʻrab olganlar. Germesga bu tasvir shunchalik maʼqul kelganidan, ularni shu holatida qoldirdi.

Qadimgi yunon Kerikioni. Britaniya muzeyi. London.

Qadimgi Rimda Caduceus elchilarning ajralmas atributiga aylangan. U yarashuv ramzi boʻlishdan tashqari, keyinchalik savdo va tibbiyot timsoliga aylanadi. Shu bilan bir qatorda okkultizm, maxfiy bilimlar kaliti ramzidan tashqari, kesib oʻtilgan ilonlar koinotning dualizmini anglatadi. Caduceusning barcha maʼnolari u yoki bu tarzda Germesning mifologik obrazi bilan bogʻliq.

Tashqi koʻrinish

Dastlab, Caduceus lentalar va gulchambarlari bilan bezatilgan ikkita kurtakli zaytun novdasi koʻrinishida edi. Keyinchalik, Caduceus tepasida bir-biriga bogʻlangan ilonlar boʻlgan metall asolar koʻrinishida tarqala boshlagan. Asosiy ilonlarning boshlarini bir-biriga qaratilgan boʻlishi shart. Aynan shu turdagi Kerikion qadimgi yunon tasvirlari va arxeologik topilmalarida tasvirlangan. Rim davriga kelib u shamol xudosi Germesning ramzlaridan biri boʻlgan bir juft qanot bilan toʻldirilgan. Ushbu shakl hozirga qadar saqlanib qolmoqda.

Caduceusning yaratilishi va ishlatilishi haqidagi qadimgi yunon afsonasi

Qadimgi yunon mifologiyasida Caduceusning paydo boʻlishi Germesning Apollonning sigir podasi oʻgʻirlanishi haqidagi hikoya bilan bogʻliq. Tugʻilgandan toʻrt kun oʻtib kichik xudo yoʻrgakdan chiqib ketadi. Helidorea togʻi atrofida u toshbaqani koʻrib qoladi. Toshbaqa qobigʻidan u oʻziga lira yasaydi, qoʻyning ichaklaridan esa tor sifatida foydalanadi. Keyin chaqaloq gʻordan chiqib, Pieriyaga borad va Apollonga choʻponlik qilishga ishonib topshirilgan podadan ellikta sigirni oʻgʻirlaydi. Hayvonlarni izidan topib qolmasliglari uchun tuyoqlariga novdalarin bogʻlab, Pilosdagi gʻorga yashiradi.

Sigirlar yoʻqolganini bilgan Apollon, ularni izlashni boshlaydi. Mahalliy aholi orasida soʻrov oʻtkazib, ularni qamchili bola oʻgʻirlaganini, shuningdek, Apollonning fol ochish sanʼati tufayli oʻgʻrining kimligini bilib oladi. Germes beshikda yotgan gʻorga kelib, Apollon sigirlarni unga qaytarishni talab qiladi. Germes oʻzining yosh bola ekanliginipesh qilib, oʻgʻirlini inkor qiladi. Apollon Germesni yoʻrgakda koʻtarib otalari Zevsning oldiga keladi. Vaziyat oliy xudoni qiziqishini uygʻotadi. Otasining soʻziga binoan Germes Apollonni sigirlarni yashiringan joyga olib borishga majbur boʻladi. Yoʻlda Germes toshbaqa qobigʻidan yasagan lirani chalishni boshlaydi. Musiqa asbobining ovozi Apollonni shunchalik hayratda qoldiradiki, u lira evaziga Germesga oʻz suruvini beradi.

Germes shu zahoti karnay yasaydi bu musiqa asbobi ham Apollonga lira kabi maʼqul boʻladi. Karnay evaziga Appolon Germesga sehrli asosini taklif qiladi. Ajralish oldidan ikkala xudo ham abadiy doʻstlikka qasamyod qiladi. Bundan tashqari, Germes Apollonga boshqa hech qachon uning mulkiga tajovuz qilmaslikka vaʼda beradi.

Afsonaga koʻra, Apollon oʻz asosini Germesga topshirish vaqtida, bu aso egasiga moʻl-koʻlchilik va sogʻliq olib kelishini aytadi. Sovgʻaning kuchini sinab koʻrmoqchi boʻlgan Germes uni bir-biri bilan kurashayotgan ikki ilon orasiga qoʻyadi. Ular jang qilishni toʻxtatdilar va darhol asoga oʻralib olishadi. Germesga bu hodisa shunchalik yoqdiki, ilonlarni harakatsiz holatga keltirib, tayoqni Caduceusga aylantiradi.

Germes tasvirining oʻz asosi bilan uzviy bogʻliqligi Gomerning „Odissey“ asarida, Olimpiya xudosining „oltin aso tashuvchisi“ epitetidan tasvirlangan. Germesning oʻzi esa undan uxlash va uygʻotish, oʻlimdan keyin ruhlarni boshqaruvi, odamlarni qushlar va jonsiz narsalarga aylantirish uchun foydalangan.

Caduceusning ramziy maʼnolari

Caduceus u yoki bu tarzda Germesning koʻp qirrali funktsiyalari bilan bogʻliq boʻlgan koʻplab ramziy maʼnolarga ega. Yarashish belgisi sifatida caduceus gʻoyasining mifologik asosi Germesning janjal tugaganidan keyin uni Apollondan qabul qilishi, shuningdek, jangni toʻxtatgan ilonlar haqidagi hikoyalar bilan bogʻliq. Qadimgi Rimda caduceus dushman lageriga yuborilgan elchilarning ajralmas atributiga aylangan. Caduceator oʻz vazifalarini bajarayotganda daxlsiz shaxs sifatida qabul qilingan.

Rossiya Federal bojxona xizmati gerbi.

19-asrdan boshlab caduceus tinchlik xalqaro savdoning ramzi boʻlib qoldi. Oktyabr inqilobidan keyingi dastlabki yillarda tinch munosabatlarni anglatuvchi „yulduzli caduceus“ belgisi paydo boʻlgan. Vaqt oʻtib asoga biroz oʻzgartirish kiritilgan. Xususan, qanotlar mash’al yoki Germesning qanotli dumaloq shlyapasi Petas bilan almashtirilgan. Keyinchalik Caduceus Sovet savdosi va sanoatining ramziga ham aylangan. Hatto tinchlik va totuvlik belgisi sifatida SSSR va RSFSR gerbiga joylashtirish taklifi ham berilgan. Caduceus koʻpincha soliq va bojxona organlari, savdo-sanoat palatalari, shu jumladan Rossiya Federatsiyasi va Ukrainaning timsoli sifatida ishlatilgan.

Caduceusning yashirin maʼnosi Germes Trismegistus gʻoyasi bilan chambarchas bogʻliq boʻlib – turli talqinlarda, xudo yoki germetizm asoschisi bilan bogʻlangan. Alkimyogarlar oʻz taʼlimotlarini germetizm haqidagi bilimlarga asoslab, caduceusdan Germetik sanʼat va umuman maxfiy fanlarni ifodalovchi asosiy belgilardan biri sifatida foydalanganlar. Okkultizm amaliyotlari vakillari Qadimgi Misr ierogliflarida, Qadimgi Hindiston va Mesopotamiya tasviriy sanʼatlarida ham shunga oʻxshash belgilar mavjudligini taʼkidlaganlar.

H. P. Blavatskiyning soʻzlariga koʻra, caduceus yunonlar tomonidan misrliklardan oʻzlashtirilgan qadimgi ramzdir. Uning fikricha, u toʻrtta elementni birlashtiradi: novda – yer, qanotlar – havo, ilon – olov va suvga mos keladi.

Tibbiyotda

Antik davrda caduceus tibbiyotning ramzi boʻlmagan. Rim imperiyasi koʻz shifokorlarining caduceusli muhrlarining bir qator arxeologik topilmalariga asoslanib, Germes tayogʻi ushbu tibbiyot sohasi vakillarining shaxsiy timsoli boʻlishi mumkinligi taxmin qilingan. Shu bilan birga, Germes tayogʻini tegizish bilan koʻrishni tiklashi mumkinligi haqidagi afsonalarga ishora qilingan.

AQSh armiyasining tibbiy xizmati emblemasi.

Rossiya Federal majburiy tibbiy sug'urta jamg'armasining emblemasi.

Caduceus Uygʻonish davridan boshlab umumiy tibbiy timsol sifatida ishlatilgan. Alkimyogarlar germetizmning yashirin taʼlimoti bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, uning paydo boʻlishi Germes Trismegistus gʻoyasi bilan bogʻlaganlar. Caduceus, Germesning atributi sifatida, alkimyogarlarning timsoliga aylanadi, ular preparat idishlariga oʻz muhri sifatida koʻrsatishni boshlashadi. XVI-XVIII asrlarda tibbiyot, farmatsevtika va alkimyo oʻrtasidagi yaqin aloqalar uni umumiy timsolga aylantiradi.

Caduceus birinchi marta tibbiyot kitobida 1516-yilda paydo boʻlgan. Ehtimol, muharrir Iogann Froben uni tijorat ramzi sifatida ishlatgan. Angliya qiroli Genrix VIII ning shaxsiy shifokori Uilyam Butts 1520-yilda caduceusni umumiy tibbiy emblema sifatida ishlatgan. Keyinchalik tibbiyot hamjamiyatida caduceusning mashxurligi ortdi. 1860-yillarda u AQSH sogʻliqni saqlash xizmatining, soʻngra boshqa bir qancha mamlakatlarning, jumladan Fransiyaning rasmiy timsoliga aylandi.

Rossiyada 2007-yil sentyabr oyidan boshlab caduceus Federal Majburiy Tibbiy Sugʻurta Jamgʻarmasining emblemasi sifatida qoʻllanila boshlandi.

Tangalar va banknotlar

Caduceus qadimgi Yunoniston shahar-davlatlari, ham Iskandar Zulqarnayn bosib olgan yerlar oʻrnida paydo boʻlgan ellinistik davlatlarning tangalariga qoʻyilgan.

Draxma, miloddan avvalgi 360 yil, Olimpiya.

Qadimgi Rimda respublika davrida tanga zarb qilish Senat zimmasiga yuklangan boʻlib, u emissiyaning texnologik jarayoniga masʼul boʻlgan monetarlarni tayinlagan hamda old va orqa yuzining tasvirlarini mustaqil ravishda aniqlagan. Respublika davrining oʻziga xos anʼanasi bu monetarium oilasi bilan bogʻliq boʻlgan va uning homiy xudolarini ulugʻlaydigan tanga turlarini yaratilgan. Respublika davrida caduceus Klavdiy, Litsinian, Pletorian va Sepulian pullari ostidagi tangalarda uchraydi.

Demetrios I fil va caduceus bilan.

Imperatorlik davrida caduceus koʻpchilik tangalar topilgan. U Merkuriyning qoʻlida, ayol figuralari – baxt va muvaffaqiyat maʼbudalari (Felicitas), tinchlik (Paks), uygʻunlik (Concordia), xavfsizlik (Securitas) timsollarida boʻlgan. Qoʻl siqish tasviri qisilgan makkajoʻxori va caduceus bilan birgalikda farovonlikni anglatadi. Ushbu shaklda caduceus qadimgi Rim tangalarida ham mavjud.

Farovonlik va boylik ramzi sifatida caduceus Yangi davr tangalarida ham tasvirlangan. U tasvirning asosiy elementlaridan biri sifatida ishlatilgan. Zarb qilingan joyni bildiruvchi belgi sifatida caduceus Bogota Kolumbiya, Bordo va Lill Fransiya, Utrext Niderlandiya zarbxonalarida ishlatilgan. Shu bilan bir qatorda tasvir element – Germaniya va Italiya davlatlari, Belgiya, Boliviya, Braziliya, Daniya Gʻarbiy Hindistoni, Meksika, Fransiya va Shvetsiya.

Tangalardan tashqari, caduceus Jazoir, Kongo, Braziliya, Ispaniya, Kuba, Niderlandiya, Yangi Kaledoniya banknotlariga ham joylashtirilgan. Papua-Yangi Gvineya, Peru, Polsha, Portugaliya, Taiti, Finlyandiya, Fransiya, Chili va Yugoslaviya banknotalarida tasvirlangan.