Vikipediya

Chatbot

Chatbot (asl nomi — chatterbot)[1] — matn yoki ovozli harakatlar orqali inson suhbatiga taqlid qilish uchun moʻljallangan dasturiy taʼminot yoki veb-interfeys[2][3][4]. Zamonaviy chatbotlar odatda onlayn boʻlib, foydalanuvchi bilan uning ona tilida suhbatni davom ettiradigan va odamning suhbatlashayotgandagi xatti-harakatlariga taqlid qilishga qodir boʻlgan generativ sun'iy intellekt tizimlaridan foydalanadi. Bunday chatbotlar chuqur o'rganish va tabiiy tilni qayta ishlashdan foydalanadi, lekin oddiyroq chatbotlar oʻnlab yillar davomida foydalanib kelinmoqda.

virtual yordamchi chatboti
1966-yil ELIZA chatboti

2022-yil oxiridan boshlab OpenAI’ning ChatGPT`si[5][6] mashhurlashib ketgani tufayli bu soha keng eʼtiborni qozondi, soʻngra Microsoft’ning Copilot’i va Google’ning Gemini’si kabi muqobillar paydo boʻldi[7]. Bunday misollar soʻnggi paytlarda bunday mahsulotlarni GPT-4 yoki Gemini til modellari kabi keng asosli katta til modellariga asoslash amaliyotlarini koʻpaytiradi. Ular aniq vazifalar yoki ilovalarni (yaʼni, odamlar suhbatini) simulyatsiya qilish maqsad qilib sozlanadi.

Chatbotlar uzoq vaqtdan beri turli xil virtual yordamchilar sifatida mijozlarga xizmat koʻrsatish va qoʻllab-quvvatlash sohalarida foydalanib kelinmoqda[8]. Sanoatning keng doirasini qamrab olgan kompaniyalar bunday sohalarda ilgʻor ishlanmalarni kuchaytirish uchun eng yangi generativ sun'iy intellekt texnologiyalaridan foydalanishni boshladilar.

Tarixi

tahrir

1950-yilda aql mezoni sifatida hozir Turing testi deb ataladigan narsa taklif qilingan Alan Turingning „Hisoblash mashinalari va ong“ nomli mashhur maqolasi[9] nashr etildi. Mezon kompyuter dasturining sudya bilan real vaqt rejimida yozma suhbatda odamga taqlid qilish qobiliyatiga bogʻliq. Turing tomonidan taklif qilingan testning mashhurligi Joseph Weizenbaumning 1966-yilda nashr etilgan foydalanuvchilarni haqiqiy inson bilan suhbatlashayotganiga ishontirishga qodir boʻlgan ELIZA dasturiga katta qiziqish uygʻotdi. Ammo Weizenbaumning oʻzi ELIZA chinakam aqlli ekanligini daʼvo qilmadi:

Sunʼiy intellektda mashinalar ajoyib tarzda oʻzini tutishi uchun yaratilgan, koʻpincha hatto eng tajribali kuzatuvchini ham hayratda qoldirishi mumkin. Ammo maʼlum bir dasturning kodlari ochiqlangandan soʻng, uning ichki ishlash mexanizmi tushuntirilgach, uning sehri yoʻq boʻlib ketadi; u oddiy protseduralar toʻplamiga oʻxshab qoladi. Kuzatuvchi oʻziga oʻzi aytadi: „Men ham buni yoza olardim“. Shu fikr bilan u koʻrib chiqilayotgan dasturni „aqlli“ deb hisoblamay qoʻyadi. Ushbu maqolaning maqsadi dasturni „tushuntirish“ uchun aynan shunday qayta baholashga sabab boʻlishdir[10].

ELIZAʼning asosiy ishlash usuli kirishdagi soʻzlar yoki iboralarni tanib olish va suhbatni mazmunli koʻrinishda davom ettiradigan tegishli oldindan tayyorlangan yoki oldindan dasturlashtirilgan javoblarni (masalan, „ONA“ soʻzini oʻz ichiga olgan har qanday matnga „OILAINGIZ HAQIDA KOʻPROQ AYTING“ bilan javob berish orqali) chiqarishni oʻz ichiga oladi[10].

Interfeys dizaynerlari odamlarning kompyuter bilan yozishmalarini haqiqiy suhbat deb ishonishga tayyorligidan, hatto u juda oddiy matnlarni moslashtirishga asoslangan boʻlsa ham, foydali maqsadlarda foydalanish mumkinligini tushunishdi. Aksariyat odamlar insonga oʻxshash dasturlardan foydalanishni afzal koʻradilar va bu chatbot uslubidagi dasturlar foydalanuvchilardan maʼlumot olish uchundir. Shunday qilib, onlayn yordam tizimlari foydalanuvchilarga kerak boʻlgan yordam sohasini aniqlash uchun chatbot usullaridan maqsadli foydalanishi mumkin, bu esa rasmiy qidiruv yoki menyu tizimidan koʻra „doʻstona“ interfeysni taʼminlashi mumkin.

Rivojlanishi

tahrir

ELIZA (1966) va PARRY (1972) eng mashhur birinchi chatbotlar sirasiga kiradi[11][12][13][14]. Soʻnggi mashhur dasturlarga A.L.I.C.E., Jabberwacky va D. U. D. E. Kiradi. ELIZA va PARRY faqat matn terilgan suhbatni simulyatsiya qilish uchun ishlatilgan boʻlsa-da, endi koʻplab chatbotlar oʻyinlar va veb-qidiruv qobiliyatlari kabi boshqa funksional xususiyatlarni oʻz ichiga oladi. 1984-yilda Racter chatboti tomonidan yozilgan „Politsiyachining soqoli yarim olingan“ nomli kitob nashr etildi[15].

1978-yildan[16] 1983-yilgacha[17] Janet Kolodner boshchiligidagi CYRUS loyihasi Cyrus Vance (AQSh 57-Davlat kotibi)ga taqlid qiluvchi chatbotni yaratdi. Bot vaziyatga qarab fikrlashdan foydalangan va United Press International xabarlarini tahlil qilish orqali har kuni oʻz maʼlumotlar bazasini yangilagan. 1980-yil aprel oyida Cyrus Vance kutilmaganda isteʼfoga chiqqanidan soʻng dastur yangiliklarni qayta ishlay olmadi va jamoa uning vorisi Edmund Maskieni taqlid qilgan boshqa chatbotni yaratdi[18][17].

Sunʼiy intellekt tadqiqotining tegishli sohalaridan biri bu tabiiy tilni qayta ishlashdir. Odatda, zaif sunʼiy intellekt sohalarida talab qilinadigan tor funksiyalar uchun maxsus yaratilgan maxsus dasturiy taʼminot yoki dasturlash tillari qoʻllanadi. Masalan, A. L. I. C. E. AIML[3] deb nomlangan belgilash tilidan foydalanadi, bu uning soʻzlashuv agenti sifatidagi funksiyasiga xosdir va oʻshandan beri Alicebots deb ataladigan boshqa turli ishlab chiquvchilar tomonidan qabul qilingan. Shunga qaramay, A. L. I. C. E. haligacha hech qanday fikrlash qobiliyatiga ega boʻlmagan ELIZA 1966-yilda qoʻllagan uslub — belgilarni moslashtirish texnikasiga asoslangan. Bu kuchli sunʼiy intellekt emas, bu aql va mantiqiy fikrlash qobiliyatini talab qiladi.

Jabberwacky statik maʼlumotlar bazasidan boshqariladigan emas, balki real vaqtda foydalanuvchi oʻzaro taʼsiriga asoslangan yangi javoblar va kontekstni oʻrganadi. Baʼzi yangi chatbotlar, real vaqt rejimida oʻrganishni oʻsib boruvchi algoritmlar bilan birlashtiradi, bu ularning har bir suhbat asosida muloqot qilish qobiliyatini optimallashtiradi. Shunday boʻlsa-da, hozircha umumiy maqsadli suhbatdosh sunʼiy intellekt mavjud emas va baʼzi dasturiy taʼminot ishlab chiquvchilari faqat maʼlumotlarni qidirishga eʼtibor berishadi.

Chatbot musobaqalari Turing testiga yoki aniqroq maqsadlarga qaratilgan. Har yili ikkita tanlov — Loebner mukofoti va Chatterbox Challenge (ikkinchisi 2015-yildan beri oflayn, ammo materiallarni hali ham veb-arxivlardan topish mumkin) oʻtkaziladi[19].

Chatbotlar til modeli sifatida sunʼiy neyron tarmoqlardan foydalanishi mumkin. Misol uchun, transformator arxitekturasidan foydalanadigan generativ oldindan oʻqitilgan transformatorlar (generative pre-trained transformer GPT) murakkab chatbotlarni yaratish uchun odatiy holga aylandi. Oʻz nomidagi „oldindan oʻqitish“ katta matnli korpusda boshlangʻich oʻqitish jarayoniga ishora qiladi, bu model uchun cheklangan miqdordagi vazifaga oid maʼlumotlar bilan quyi oqimdagi vazifalarni yaxshi bajarish uchun mustahkam poydevor yaratadi. GPT chatbotiga misol ChatGPT[20]. Uning toʻgʻriligi va „gallyutsinatsiya“ga moyilligi, yaʼni ishonch bilan yolgʻon maʼlumot chiqarish va hatto mavjud boʻlmagan manbalarga iqtibos keltirishi tanqid qilinishiga qaramay, ChatGPT oʻzining batafsil javoblari va tarixiy bilimlari bilan eʼtiborni tortdi. Yana bir misol, Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan BioGPT, u biotibbiyot savollariga javob berishga qaratilgan[21][22]. 2023-yil noyabr oyida Amazon odamlarning ish joyida foydalanishi uchun „Q“ deb nomlangan yangi chatbotni eʼlon qildi[23].

DBpedia 2017-yilgi GSoC davomida Facebook Messenger orqali muloqot qilishi mumkin boʻlgan chatbot yaratdi[24][25][26].

Ilova

tahrir
Yana qarang: Virtual yordamchi

Xabarlashuv ilovalari

tahrir

Koʻpgina kompaniyalarning chatbotlari xabar almashish ilovalarida yoki oddiygina SMS orqali ishlaydi. Ular B2C mijozlarga xizmat koʻrsatish, sotish va marketing uchun ishlatiladi[27].

2016-yilda Facebook Messenger dasturchilarga chatbotlarni oʻz platformalarida joylashtirishga ruxsat berdi. Birinchi olti oyda Messenger uchun 30 000 ta bot yaratilgan boʻlsa, 2017-yil sentyabriga kelib ularning soni 100 000 taga yetdi[28].

2017-yil sentabr oyidan buyon bu WhatsApp’dagi tajriba dasturining bir qismi sifatida ham mavjud. KLM va Aeromexico aviakompaniyalari sinovda ishtirok etishlarini eʼlon qilishdi[29][30][31][32] ; ikkala aviakompaniya ham avvalroq Facebook Messenger platformasida mijozlarga xizmat koʻrsatishni ishga tushirgan edi

Koʻp banklar, sugʻurta kompaniyalari, media kompaniyalari, elektron tijorat kompaniyalari, aviakompaniyalar, mehmonxona tarmoqlari, chakana sotuvchilar, sogʻliqni saqlash provayderlari, davlat tashkilotlari va restoran tarmoqlari oddiy savollarga javob berish, mijozlarning faolligini oshirish[33], reklama qilish va ulardan buyurtma berishning qoʻshimcha usullarini taklif qiladi[34]. Chatbotlar qisqa soʻrov javoblarini toʻplash uchun bozor tajribasida ham qoʻllanadi[35].

2017-yilgi tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, kompaniyalarning 4%i chatbotlardan foydalangan[36] 2016-yilgi tadqiqotlarga koʻra, korxonalarning 80%i 2020-yilga kelib shunday biznesga ega boʻlishni niyat qilganliklarini aytishgan[37].

Kompaniyaning ichki platformalari

tahrir

Boshqa kompaniyalar mijozlarni qoʻllab-quvvatlash, Inson resurslari yoki hatto buyumlar interneti (IoT) loyihalarida qoʻllayaptilar. Xabar qilinishicha, Overstock.com, birinchi navbatda, taʼtlini soʻrashda oddiy, ammo koʻp vaqt talab qiladigan jarayonlarni avtomatlashtirish uchun Mila nomli chatbotni ishga tushirgan[38]. Lloyds Banking Group, Royal Bank of Scotland, Renault va Citroën kabi boshqa yirik kompaniyalar endi birinchi aloqa nuqtasini taʼminlash uchun odamlar bilan aloqa markazlari oʻrniga avtomatlashtirilgan onlayn yordamchilardan foydalanmoqda[39]. Kasalxonalar va aviatsiya tashkilotlarida boʻlgani kabi yirik kompaniyalarda IT arxitektorlari tashkilotdagi bilim va tajribani yanada samaraliroq ochish va almashish hamda ekspert xizmat koʻrsatish stollari javoblaridagi xatolarni sezilarli darajada kamaytirish uchun foydalaniladigan aqlli chatbotlar uchun mos yozuvlar arxitekturasini loyihalashtirmoqda[40].

Mijozlarga xizmat koʻrsatish

tahrir

Chatbotlar mijozlarga xizmat koʻrsatishda muqobil manba sifatida qaralishi uchun katta imkoniyatlarga ega[41]. Koʻpgina yuqori texnologiyali bank tashkilotlari texnologiyadan mijozlariga tezroq va arzonroq yordam koʻrsatish uchun chatbotlar kabi avtomatlashtirilgan sunʼiy intellektga asoslangan yechimlarni mijozlarga xizmat koʻrsatish tizimiga integratsiya qilishga intilmoqda. Xususan, chatbotlar odatda elektron pochta, telefon yoki SMS kabi boshqa aloqa vositalari oʻrnini bosuvchi dialogni samarali oʻtkazishi mumkin. Bank sohasida ularning asosiy qoʻllanishi koʻp beriladigan savollarga javob beradigan mijozlarga tezkor xizmat koʻrsatish, tranzaksiyalarni qoʻllab-quvvatlash bilan bogʻliq.

Chuqur o'rganish usullari chatbot ilovalariga kiritilishi mumkin, bu foydalanuvchilar va mijozlarga xizmat koʻrsatish agentlari oʻrtasidagi suhbatlarni, ijtimoiy tarmoqlarda xaritalash imkonini beradi[42].

Bir qator tadqiqotlar mijozlarga xizmat koʻrsatish narxining sezilarli darajada pasayishi haqida xabar beradi, bu esa kelgusi oʻn yil ichida milliardlab dollar iqtisodiy tejashga olib keladi[43]. 2019-yilda Gartner 2021-yilga kelib, butun dunyo boʻylab mijozlarga xizmat koʻrsatish boʻyicha oʻzaro aloqalarning 15 foizi toʻliq AI tomonidan boshqarilishini bashorat qilgan[44]. Juniper Research tomonidan 2019-yilda oʻtkazilgan tadqiqot chatbotʼga asoslangan oʻzaro aloqalar natijasida chakana savdo koʻrsatkichi 2023-yilga kelib 112 milliard dollarga yetishini taxmin qilmoqda[45].

Sogʻliqni saqlash

tahrir
Yana qarang: Sogʻliqni saqlashdagi sunʼiy intellekt

Chatbotlar sogʻliqni saqlash sohasida ham paydo boʻlmoqda[46][47]. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, Qoʻshma Shtatlardagi shifokorlar chatbotlar shifokor uchrashuvlarini rejalashtirish, tibbiy klinikalarni joylashtirish yoki dori-darmonlar haqida maʼlumot berish uchun eng foydali boʻlishiga ishonishadi[48].

ChatGPT GPT chatboti skrining va emlash kabi salomatlikni mustahkamlash va kasalliklarning oldini olish bilan bogʻliq foydalanuvchi soʻrovlariga javob bera oladi[49]. WhatsApp Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) bilan hamkorlikda foydalanuvchilarning COVID-19 boʻyicha savollariga javob beradigan chatbot xizmatini yaratdi[50].

2020-yilda Hindiston hukumati MyGov Corona Helpdesk [51] nomli chatbotni ishga tushirdi. Bot Whatsapp orqali ishladi va odamlarga Koronavirus (COVID-19) pandemiyasi haqida maʼlumot olishga yordam berdi[52][53].

Baʼzi bemorlar guruhlari hali ham chatbotlardan foydalanishni istamaydilar. Aralash usullar boʻyicha oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, odamlar texnologik murakkablikni yaxshi tushunmasliklari, hamdardlikning yoʻqligi va kiberxavfsizlik bilan bogʻliq xavotirlar tufayli sogʻligʻi uchun chatbotlardan foydalanishda hali ham ikkilanishadi[54]. Tahlil shuni koʻrsatdiki, 6%i sogʻliqni saqlash boʻyicha chatbot haqida eshitgan va 3%i undan foydalanish tajribasiga ega boʻlsa, 67%i 12 oy ichida ulardan foydalanish ehtimoli bor deb hisoblangan. Ishtirokchilarning aksariyati salomatlik haqida umumiy maʼlumot olish (78%), tibbiy qabulni bron qilish (78%) va mahalliy sogʻliqni saqlash xizmatlarini qidirish (80%) uchun sogʻliqni saqlash chatbotidan foydalanishadi. Biroq, sogʻliqni saqlash boʻyicha chatbot tibbiy testlar natijalarini izlash va jinsiy salomatlik kabi mutaxassislardan maslahat olish uchun kamroq mos deb qabul qilindi.

Siyosat

tahrir

Yangi Zelandiyada SAM chatboti — semantik tahlil mashinasi[55]ning qisqartmasi (Touchtech’dan Nik Gerritsen[56] tomonidan yaratilgan) — ishlab chiqilgan. Mashina oʻz siyosiy fikrlarini, iqlim oʻzgarishi, sogʻliqni saqlash va taʼlim kabi mavzularda baham koʻrish uchun moʻljallangan. U Facebook Messenger orqali odamlar bilan gaplashadi[57][58][59][60].

2022-yilda „Leader Lars“ yoki „Leder Lars“ chatboti Daniya parlament saylovlarida ishtirok etish uchun Sintetik partiyaga nomzod qilib koʻrsatildi[61] va kompyuter Lars rassomlar jamoasi tomonidan qurilgan[62]. Rahbar Lars avvalgi virtual siyosatchilardan siyosiy partiyani boshqarishi va oʻzini obyektiv nomzod sifatida koʻrsatmasligi bilan ajralib turardi[63]. Ushbu chatbot butun dunyo boʻylab foydalanuvchilar bilan siyosat boʻyicha tanqidiy munozaralar olib bordi[64].

Hindistonda shtat hukumati oʻzining Aaple Sarkar platformasi uchun davlat xizmatlariga oid maʼlumotlar bilan suhbatlashish imkonini beradigan[65][66] chatbotni ishga tushirdi[67].

Hukumat

tahrir

Chatbotlardan hukumat idoralarining turli darajalarida, jumladan, mahalliy, milliy va mintaqaviy kontekstlarda foydalanilgan. Chatbotlar fuqarolik va immigratsiya, sud maʼmuriyatlari, moliyaviy yordam va muhojirlarning huquqlari boʻyicha soʻrovlar kabi xizmatlarni taqdim etish uchun ishlatiladi. Masalan, EMMA AQShda fuqarolik va immigratsiya xizmatlari boʻyicha har oy 500 000 dan ortiq soʻrovlarga javob beradi[68].

Oʻyinchoqlar

tahrir

Chatbotlar oʻyinchoqlar kabi hisoblash uchun moʻljallanmagan qurilmalarga ham kiritilgan[69].

Hello Barbie — bu qoʻgʻirchoqning Internetga ulangan versiyasi boʻlib, u ToyTalk kompaniyasi tomonidan taqdim etilgan chatbotdan foydalanadi[70].

Mening doʻstim Kayla qoʻgʻirchogʻi 18 dyuymli (46 sm) qoʻgʻirchoqlar qatori sifatida sotilgan boʻlib, u bolaning nutqini tanib olish va suhbatlashish uchun Android yoki iOS mobil ilovasi bilan birgalikda nutqni aniqlash texnologiyasidan foydalanadi. Hello Barbie qoʻgʻirchogʻi kabi, u qoʻgʻirchoqning Bluetooth stekidagi zaifliklar va bolaning nutqidan toʻplangan maʼlumotlardan foydalanishi tufayli bahs-munozaralarga sabab boʻldi.

IBMning Watson kompyuteri CogniToys[69] kabi kompaniyalar uchun chatbotga asoslangan oʻquv oʻyinchoqlari uchun asos sifatida ishlatilgan, taʼlim maqsadlarida bolalar bilan muloqot qilish uchun moʻljallangan[71].

Xavfli jihatlari

tahrir

Zararli chatbotlar tez-tez inson xatti-harakati va suhbatlariga taqlid qilish orqali suhbat xonalarini spam va reklamalar bilan toʻldirish yoki odamlarni bank hisob raqamlari kabi shaxsiy maʼlumotlarni oshkor qilish uchun ishlatiladi. Ular odatda Yahoo! Messenger, Windows Live Messenger, AOL Instant Messenger va boshqa tezkor xabar almashish protokollaridan foydalanadi. Tanishuvlar xizmati veb-saytida soxta shaxsiy reklamada foydalanilgan chatbot haqida ham eʼlon qilingan hisobot mavjud[72].

Tay, oldingi maʼlumotlardan oʻrganish uchun moʻljallangan sunʼiy intellekt chatboti Twitterda internet trollari tomonidan nishonga olingani sababli katta bahs-munozaralarga sabab boʻldi. Ishga tushirilganidan koʻp oʻtmay, botdan foydalanildi va „Ortimdan takrorla“ funksiyasi bilan u Twitter foydalanuvchilariga irqchilik, seksist va bahsli javoblarni chiqarishni boshladi[73]. Bu shuni koʻrsatadiki, bot tajribadan samarali oʻrgangan boʻlsa-da, notoʻgʻri foydalanishning oldini olish uchun tegishli himoya oʻrnatilmagan[74].

Maʼlumotlar xavfsizligi

tahrir

Ma'lumotlar xavfsizligi chatbot texnologiyalarining asosiy muammolaridan biridir. Xavfsizlik tahdidlari va tizim zaifliklari koʻpincha yomon niyatli foydalanuvchilar tomonidan foydalaniladigan zaif tomonlardir. Chatbotlarni oʻqitish va rivojlantirish uchun juda qimmatli boʻlgan foydalanuvchi maʼlumotlari va oʻtmishdagi yozishmalarni saqlash ham xavfsizlikka tahdidlarni keltirib chiqarishi mumkin[75] . Agar uchinchi tomon ilovalari egalari foydalanuvchi maʼlumotlariga nisbatan chatbotnikidan farq qiladigan siyosatlarga ega boʻlsa, uchinchi tomon tarmoqlarida ishlaydigan chatbotlar turli xil xavfsizlik muammolariga duch kelishi mumkin[75]. Xavfsizlik tahdidlarini himoya mexanizmlarini kiritish orqali kamaytirish yoki oldini olish mumkin. Foydalanuvchining autentifikatsiyasi, chatning oxirigacha shifrlanishi va oʻz-oʻzini yoʻq qiluvchi xabarlar xavfsizlikka potentsial tahdidlarga qarshi turish uchun samarali yechimlardir[75].

Chatbotlarning cheklovlari

tahrir

Chatbotlarni yaratish va joriy etish hali ham sunʼiy intellekt va mashinani o'rganish bilan bogʻliq boʻlgan rivojlanayotgan sohadir, shuning uchun taqdim etilgan yechimlar aniq afzalliklarga ega boʻlsa-da, funksionallik va foydalanish holatlari boʻyicha baʼzi muhim cheklovlarga ega. Biroq, bu vaqt oʻtishi bilan oʻzgarib bormoqda.

Eng keng tarqalgan cheklovlar quyida keltirilgan[76]:

  • Kirish/chiqish maʼlumotlar bazasi oʻzgarmas va cheklangan boʻlgani uchun chatbotlarga saqlanmagan savol berilganda, javob berolmay qolishi mumkin.
  • Chatbotning samaradorligi koʻp jihatdan tilni qayta ishlashga bogʻliq va aksent va xatolar kabi qoidabuzarliklar tufayli cheklanishlar mavjud.
  • Chatbotlar bir vaqtning oʻzida bir nechta savollar bilan ishlay olmaydilar va shuning uchun suhbatlashish imkoniyatlari cheklangan[76].
  • Chatbotlar oʻqitish uchun katta hajmdagi suhbat maʼlumotlarini talab qiladi. Foydalanuvchi kiritgan maʼlumotlar asosida soʻzma-soʻz yangi javoblarni yaratish uchun chuqur oʻrganish algoritmlariga asoslangan generativ modellar odatda tabiiy tildagi iboralarning katta maʼlumotlar toʻplamida oʻrganiladi[3].
  • Chatbotlar foydalanuvchi bilan mavzu boʻyicha oldinga va orqaga borishi kerak boʻlgan chiziqli boʻlmagan suhbatlarni boshqarishda qiynaladi[77].

Chatbotlar va ishlar

tahrir

Chatbotlar korxonalarda tobora koʻproq mavjud va koʻpincha mahoratga asoslangan bilimlarni talab qilmaydigan vazifalarni avtomatlashtirish uchun ishlatiladi. Xabar almashish ilovalari va telefon qoʻngʻiroqlari orqali mijozlarga xizmat koʻrsatish bilan birga, chatbotlarni joylashtirish tashkilotlarga sarmoyadan aniq daromad keltiradigan holatlar soni ortib bormoqda. Call-markaz xodimlari, ayniqsa, sunʼiy intellekt tomonidan boshqariladigan chatbotlar tomonidan ishlaridan ayrilib qolishlari mumkin[78].

Chatbot ishlari

Chatbot dasturchilari mijozlarga xizmat koʻrsatish yoki boshqa aloqa jarayonlarini avtomatlashtiradigan ilovalarni yaratadi va ularga xizmat koʻrsatadi. Ularning vazifalari kerak boʻlganda kodni koʻrib chiqish va soddalashtirishni oʻz ichiga oladi. Ular, kompaniyalarga oʻz operatsiyalarida botlarni qoʻllashda yordam berishi mumkin.

Forrester tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot (2017-yil iyun) 2019-yilga kelib barcha ish oʻrinlarining 25 foizi sunʼiy intellekt texnologiyalari taʼsirida boʻlishini bashorat qilgan[79].

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Mauldin, Michael (1994), „ChatterBots, TinyMuds, and the Turing Test: Entering the Loebner Prize Competition“, Proceedings of the Eleventh National Conference on Artificial Intelligence, AAAI Press, 13 December 2007da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 5 March 2008
  2. ↑ „What is a chatbot?“. techtarget.com. 2010-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-yanvar.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Caldarini, Guendalina; Jaf, Sardar; McGarry, Kenneth (2022). "A Literature Survey of Recent Advances in Chatbots". Information (MDPI) 13 (1): 41. doi:10.3390/info13010041. 
  4. ↑ Adamopoulou, Eleni; Moussiades, Lefteris (2020). "Chatbots: History, technology, and applications". Machine Learning with Applications 2: 100006. doi:10.1016/j.mlwa.2020.100006. 
  5. ↑ Hu, Krystal. „ChatGPT sets record for fastest-growing user base - analyst note“ (2023-yil 2-fevral).
  6. ↑ Hines, Kristi „History Of ChatGPT: A Timeline Of The Meteoric Rise Of Generative AI Chatbots“ (en). Search Engine Journal (2023-yil 4-iyun). Qaraldi: 2023-yil 17-noyabr.
  7. ↑ „ChatGPT vs. Bing vs. Google Bard: Which AI is the Most Helpful?“.
  8. ↑ „2017 Messenger Bot Landscape, a Public Spreadsheet Gathering 1000+ Messenger Bots“ (2017-yil 3-may). 2019-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-fevral.
  9. ↑ Turing, Alan (1950), „Computing Machinery and Intelligence“, Mind, 59 (236): 433–460, doi:10.1093/mind/lix.236.433
  10. ↑ 10,0 10,1 Weizenbaum, Joseph (January 1966), „ELIZA – A Computer Program For the Study of Natural Language Communication Between Man And Machine“, Communications of the ACM, 9 (1): 36–45, doi:10.1145/365153.365168
  11. ↑ Güzeldere, Güven; Franchi, Stefano (24 July 1995), „Constructions of the Mind“, Stanford Humanities Review, SEHR, Stanford University, 4 (2), 11 July 2007da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 5 March 2008
  12. ↑ Computer History Museum (2006), „Internet History – 1970's“, Exhibits, Computer History Museum, 21 February 2008da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 5 March 2008
  13. ↑ Sondheim, Alan J (1997), <nettime> Important Documents from the Early Internet (1972), nettime.org, 13 June 2008da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 5 March 2008
  14. ↑ Network Working Group (1973), „RFC 439, PARRY Encounters the DOCTOR“, Internet Engineering Task Force, Internet Society, doi:10.17487/RFC0439, 20 February 2008da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 5 March 2008 – Transcript of a session between Parry and Eliza. (This is not the dialogue from the ICCC, which took place 24–26 October 1972, whereas this session is from 18 September 1972.)
  15. ↑ The Policemanʼs Beard is Half Constructed (Wayback Machine saytida 4 February 2010 sanasida arxivlangan). everything2.com. 13 November 1999
  16. ↑ Kolodner, Janet L. Memory organization for natural language data-base inquiry. Advanced Research Projects Agency, 1978.
  17. ↑ 17,0 17,1 Kolodner, Janet L. (1 October 1983). "Maintaining organization in a dynamic long-term memory" (en). Cognitive Science 7 (4): 243–280. doi:10.1016/S0364-0213(83)80001-9. ISSN 0364-0213. 
  18. ↑ Dennett, Daniel C. (2004), Teuscher, Christof (muh.), „Can Machines Think?“, Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker (inglizcha), Berlin, Heidelberg: Springer, 295–316-bet, doi:10.1007/978-3-662-05642-4_12, ISBN 978-3-662-05642-4, qaraldi: 23 July 2023
  19. ↑ „Chat Robots Simiulate People“ (2015-yil 11-oktyabr).
  20. ↑ „What is ChatGPT? - MagicBuddy“. MagicBuddy (2023). Qaraldi: 2023-yil 1-avgust.
  21. ↑ Luo, Renqian; Sun, Liai; Xia, Yingce; Qin, Tao; Zhang, Sheng; Poon, Hoifung; Liu, Tie-Yan (2022). "BioGPT: generative pre-trained transformer for biomedical text generation and mining". Brief Bioinform 23 (6). doi:10.1093/bib/bbac409. PMID 36156661. 
  22. ↑ Bastian, Matthias. „BioGPT is a Microsoft language model trained for biomedical tasks“. The Decoder (2023-yil 29-yanvar). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  23. ↑ Novet, Jordan „Amazon announces Q, an AI chatbot for businesses“ (en). CNBC (2023-yil 28-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 28-noyabr.
  24. ↑ „DBpedia Chatbot“. chat.dbpedia.org. 2019-yil 8-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-sentyabr.
  25. ↑ „Meet the DBpedia Chatbot | DBpedia“. wiki.dbpedia.org (2018-yil 22-avgust). 2019-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-sentyabr.
  26. ↑ „Meet the DBpedia Chatbot“. dbpedia.org (2018-yil 22-avgust). 2019-yil 2-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-sentyabr.
  27. ↑ Beaver, Laurie. „The Chatbots Explainer“. BI Intelligence (2016-yil iyul). 2019-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-noyabr.
  28. ↑ „Facebook Messenger Hits 100,000 bots“ (2017-yil 18-aprel). 2017-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 22-sentyabr.
  29. ↑ „KLM claims airline first with WhatsApp Business Platform“. www.phocuswire.com. 2020-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 12-dekabr.
  30. ↑ Forbes Staff. „Aeroméxico te atenderá por WhatsApp durante 2018“ (2017-yil 26-oktyabr). 2018-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-iyul.
  31. ↑ „Podrás hacer 'check in' y consultar tu vuelo con Aeroméxico a través de WhatsApp“ (2017-yil 27-oktyabr). 2018-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-iyul.
  32. ↑ „Building for People, and Now Businesses“. WhatsApp.com. 2018-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-iyul.
  33. ↑ „She is the company's most effective employee“. Nordea News (2017-yil sentyabr). 2023-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-mart.
  34. ↑ „Better believe the bot boom is blowing up big for B2B, B2C businesses“. VentureBeat (2016-yil 24-iyul). 2017-yil 3-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-avgust.
  35. ↑ Dandapani, Arundati „Redesigning Conversations with Artificial Intelligence (Chapter 11)“, . The Essential Role of Language in Survey Research. RTI Press, 30 April 2020 — 221–230-bet. DOI:10.3768/rtipress.bk.0023.2004. ISBN 978-1-934831-24-3. 
  36. ↑ Capan, Faruk. „The AI Revolution is Underway!“. www.PM360online.com (2017-yil 18-oktyabr). 2018-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-mart.
  37. ↑ „80% of businesses want chatbots by 2020“. Business Insider (2016-yil 15-dekabr). 2018-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-mart.
  38. ↑ Greenfield, Rebecca. „Chatbots Are Your Newest, Dumbest Co-Workers“ (2016-yil 5-may). 2017-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 6-mart.
  39. ↑ „Facebook opens its Messenger platform to chatbots“ (2016-yil 12-aprel). 2017-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 22-iyun.
  40. ↑ „Chatbot Reference Architecture“ (2019-yil 1-yanvar). 2019-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-yanvar.
  41. ↑ Følstad, Asbjørn; Nordheim, Cecilie Bertinussen; Bjørkli, Cato Alexander (2018). Bodrunova, Svetlana S.. ed. "What Makes Users Trust a Chatbot for Customer Service? An Exploratory Interview Study" (en). Internet Science (Cham: Springer International Publishing): 194–208. doi:10.1007/978-3-030-01437-7_16. ISBN 978-3-030-01437-7. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-01437-7_16. 
  42. ↑ Xu, Anbang; Liu, Zhe; Guo, Yufan; Sinha, Vibha; Akkiraju, Rama (2017-05-02). "A New Chatbot for Customer Service on Social Media". Proceedings of the 2017 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems. CHI '17 (New York, NY, USA: Association for Computing Machinery): 3506–3510. doi:10.1145/3025453.3025496. ISBN 978-1-4503-4655-9. https://doi.org/10.1145/3025453.3025496. 
  43. ↑ Hingrajia, Mirant. „How Chatbots are Transforming Wall Street and Main Street Banks?“. Marutitech. 2019-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-aprel.
  44. ↑ „How to Manage Customer Service Technology Innovation“. www.gartner.com. 2019-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-yanvar.
  45. ↑ Smith, Sam. „Chatbot Interactions to Reach 22 Billion by 2023, as AS AI Offers Compelling New Engagement Solutions“. Juniper Research (2019-yil 8-may). 2020-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-yanvar.
  46. ↑ Larson, Selena „Baidu is bringing AI chatbots to healthcare“. CNN Money (2016-yil 11-oktyabr). 2020-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 3-yanvar.
  47. ↑ „AI chatbots have a future in healthcare, with caveats“. AI in Healthcare. 2023-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-sentyabr.
  48. ↑ Palanica, Adam; Flaschner, Peter; Thommandram, Anirudh; Li, Michael; Fossat, Yan (3 January 2019). "Physicians' Perceptions of Chatbots in Health Care: Cross-Sectional Web-Based Survey". Journal of Medical Internet Research 21 (4): e12887. doi:10.2196/12887. PMID 30950796. 
  49. ↑ Biswas, Som S. (2023-05-01). "Role of Chat GPT in Public Health" (en). Annals of Biomedical Engineering 51 (5): 868–869. doi:10.1007/s10439-023-03172-7. ISSN 1573-9686. https://doi.org/10.1007/s10439-023-03172-7. 
  50. ↑ Ahaskar, Abhijit „How WhatsApp chatbots are helping in the fight against Covid-19“. Mint (2020-yil 27-mart). 2020-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  51. ↑ „India's Coronavirus Chatbot on WhatsApp Crosses 1.7 Crore Users in 10 Days“. NDTV Gadgets 360 (2020-yil aprel). 2020-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  52. ↑ Kurup, Rajesh „COVID-19: Govt of India launches a WhatsApp chatbot“. Business Line (2020-yil 21-mart). 2020-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  53. ↑ „In focus: Mumbai-based Haptik which developed India's official WhatsApp chatbot for Covid-19“. Hindustan Times (2020-yil 7-aprel). 2020-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  54. ↑ Nadarzynski, Tom; Miles, Oliver; Cowie, Aimee; Ridge, Damien (1 January 2019). "Acceptability of artificial intelligence (AI)-led chatbot services in healthcare: A mixed-methods study". Digital Health 5: 2055207619871808. doi:10.1177/2055207619871808. PMID 31467682. 
  55. ↑ „Sam, the virtual politician“. Tuia Innovation. 2019-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-sentyabr.
  56. ↑ Wellington, Victoria University of „Meet the world's first virtual politician“. Victoria University of Wellington (2017-yil 15-dekabr). 2020-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 3-yanvar.
  57. ↑ Wagner, Meg „This virtual politician wants to run for office“. CNN (2017-yil 23-noyabr). 2019-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-sentyabr.
  58. ↑ „Talk with the first-ever robot politician on Facebook Messenger“. Engadget (2017-yil 25-noyabr). 2019-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-sentyabr.
  59. ↑ Prakash, Abishur „AI-Politicians: A Revolution In Politics“. Medium (2018-yil 8-avgust). 2019-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-sentyabr.
  60. ↑ „SAM website“. 2021-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 23-may.
  61. ↑ Sternberg, Sarah. „Danskere vil ind på den politiske scene med kunstig intelligens“ (2022-yil 20-iyun). 2022-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.
  62. ↑ Diwakar, Amar. „Can an AI-led Danish party usher in an age of algorithmic politics?“ (2022-yil 22-avgust). 2022-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-avgust.
  63. ↑ Xiang, Chloe. „This Danish Political Party Is Led by an AI“ (2022-yil 13-oktyabr). 2022-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-oktyabr.
  64. ↑ Hearing, Alice „A.I. chatbot is leading a Danish political party and setting its policies. Now users are grilling it for its stance on political landmines“. Fortune (2022-yil 14-oktyabr). 2022-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-dekabr.
  65. ↑ „Government of Maharashtra launches Aaple Sarkar chatbot with Haptik“. The Economic Times. 2020-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  66. ↑ Aggarwal, Varun „Maharashtra launches Aaple Sarkar chatbot“. Business Line (2019-yil 5-mart). 2020-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  67. ↑ „Maharashtra government launches Aaple Sarkar chatbot to provide info on 1,400 public services“. CNBC TV18 (2019-yil 5-mart). 2020-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-iyul.
  68. ↑ Sajani Senadheera, et al. (2024) Understanding Chatbot Adoption in Local Governments: A Review and Framework, Journal of Urban Technology, DOI: 10.1080/10630732.2023.2297665
  69. ↑ 69,0 69,1 Amy „Conversational Toys – The Latest Trend in Speech Technology“. Virtual Agent Chat (2015-yil 23-fevral). 2018-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 11-avgust.
  70. ↑ Nagy, Evie „Using Toy-talk Technology, New Hello Barbie Will Have Real Conversations With Kids“. Fast Company (2015-yil 13-fevral). 2015-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-mart.
  71. ↑ Takahashi, Dean „Elemental's smart connected toy taps IBM's Watson supercomputer for its brains“. Venture Beat (2015-yil 23-fevral). 2015-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-may.
  72. ↑ Epstein, Robert. „From Russia With Love: How I got fooled (and somewhat humiliated) by a computer“. Scientific American: Mind 16–17 (2007-yil oktyabr). 2010-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 9-dekabr. Psychologist Robert Epstein reports how he was initially fooled by a chatterbot posing as an attractive girl in a personal ad he answered on a dating website. In the ad, the girl portrayed herself as being in Southern California and then soon revealed, in poor English, that she was actually in Russia. He became suspicious after a couple of months of email exchanges, sent her an email test of gibberish, and she still replied in general terms. The dating website is not named.
  73. ↑ Neff, Gina; Nagy, Peter (2016-10-12). "Automation, Algorithms, and Politics| Talking to Bots: Symbiotic Agency and the Case of Tay" (en). International Journal of Communication 10 (0): 17. ISSN 1932-8036. https://ijoc.org/index.php/ijoc/article/view/6277. 
  74. ↑ Bird, Jordan J.; Ekart, Aniko; Faria, Diego R. „Learning from Interaction: An Intelligent Networked-Based Human-Bot and Bot-Bot Chatbot System“, . Advances in Computational Intelligence Systems, 1st, Advances in Intelligent Systems and Computing, Nottingham, UK: Springer, June 2018 — 179–190-bet. DOI:10.1007/978-3-319-97982-3_15. ISBN 978-3-319-97982-3. 
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 Hasal, Martin; Nowaková, Jana; Ahmed Saghair, Khalifa; Abdulla, Hussam; Snášel, Václav; Ogiela, Lidia (2021-10-10). "Chatbots: Security, privacy, data protection, and social aspects" (en). Concurrency and Computation: Practice and Experience 33 (19). doi:10.1002/cpe.6426. ISSN 1532-0626. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cpe.6426. 
  76. ↑ 76,0 76,1 Marous, Jim. „Meet 11 of the Most Interesting Chatbots in Banking“ (2018-yil 14-mart). 2019-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-aprel.
  77. ↑ Grudin, Jonathan; Jacques, Richard (2019), „Chatbots, Humbots, and the Quest for Artificial General Intelligence“, Proceedings of the 2019 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems – CHI '19, ACM CHI 2020, 209–219-bet, doi:10.1145/3290605.3300439, ISBN 978-1-4503-5970-2
  78. ↑ „How talking machines are taking call center jobs“. BBC News (2018-yil 23-avgust). 2019-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-aprel.
  79. ↑ „How chatbots are killing jobs (and creating new ones)“ (2017-yil 18-iyun). 2019-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 1-aprel.

Tashqi havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Chatbot&oldid=5189761" dan olindi