Chirchiq GESlar Derivatsiya kanali
Chirchiq GESlar Derivatsiya kanali[1] Chirchiq-Boʻzsuv suv yoʻlining bir qismi boʻlib, Chirchiq daryosining oʻng qirgʻogʻida Toshkent viloyatining Boʻstonliq tumani va Chirchiq shahri hududidan oqib oʻtadi. Biyax derivatsiya kanali deb ham nomlanadi.
| Derivatsiya kanali | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Joylashuv | Toshkent viloyati Boʻstonliq tumani va Chirchiq shahri | ||||
| Mamlakat | Oʻzbekiston | ||||
| Texnik xususiyatlari | |||||
| Uzunligi | 27 km (17 milya) | ||||
| Tarixi | |||||
| Rasmiy nomlari | Chirchiq GESlar Derivatsiya kanali | ||||
| Geografiyasi | |||||
| Yoʻnalishi | Janubi-sharq | ||||
| Boshlangan nuqtasi |
Chirchiq daryosi (aslida Gʻazalkent gidrouzeli) (680 metr) | ||||
| Tugagan nuqtasi |
Boʻzsuv kanali (aslida Chirchiq shahri Oqqovoq GES-1 quyi befi) (574 metr) | ||||
| Boshlangʻich kordinatalari | 41°34′50.7396″N 69°47′59.964″E / 41.580761000°N 69.79999000°E | ||||
| Tugash joyi kordinalari | 41°26′24″N 69°33′15.84″E / 41.44000°N 69.5544000°E | ||||
| |||||
Ayrim manbalarda suv yoʻlining bu qismi alohida nomlanmaydi, balki Boʻzsuv kanali yoki Zax arigʻining yuqori oqimi sifatida koʻriladi[2].
Chirchiq GESlar kaskadi uchun energiya yoʻli boʻlib xizmat qiladi.
Tavsifi
tahrirChirchiq GESlar Derivatsiya kanali Gʻazalkent gidrouzelidan boshlanib, Chirchiq daryosining oʻng tomoniga (lekin Katta Keles magistral kanalining chap tomoniga) oʻtadi. Manbalar uning bosh tuzilmalarining oʻtkazuvchanlik qobiliyati haqida turli xil maʼlumotlarni taqdim etadi – 260 m³/s[3] va 310 m³/s[4]. Umumiy janubi-sharqiy yoʻnalishda oqadi. Kanalning uzunligi 27 km[5].
Suv yoʻli quyidagi uchastkalarni oʻz ichiga oladi: Yuqori Derivatsiya kanali (9,43 km) – Gʻazalkent gidrouzelidan Tovoqsoy GESgacha, Oʻrta Derivatsiya kanali (7 km) – Tovoqsoy GESdan Loginov nomidagi Chirchiq GESgacha, Quyi Derivatsiya kanali (7,22 km) – Chirchiq GESdan Oqqovoq GES-1gacha[1][izoh 1].
Quyi Derivatsiya kanalidan Chirchiq daryosiga suv oqib chiqadi, undan keyin suv oqimi 110 m³/s gacha kamayadi[4].
Oqqovoq GES-1dan Boʻzsuv kanaliga suv oʻtkazish imkoniyati mavjud, hozirda suv de facto ham unga quyiladi (chunki Boʻzsuv kanalining quyilishdan yuqori qismi mavjud boʻlmay qolgan)[izoh 2]. Ogʻizning balandligi dengiz sathidan 574 metr yuqorida joylashgan.
Derivatsiya kanalining irmoqlari
tahrirToshkent-Xoʻjakent temir yoʻli hududida suv chiqarish kanali Derivatsiya kanalidan boshlanib, Chirchiq daryosiga quyiladi[5].
Oqqovoq GES-1ning yuqori oqimida katta oʻng irmoqlar – Xonim va Zax ariqlari hosil boʻladi[6].
Qiziq faktlar
tahrirDerivatsiya kanali qurilgunga qadar Qorjontov tizmasidan oqib oʻtuvchi soylar (masalan, Ozodboshsoy, Tovoqsoy) Chirchiqqa oqib kelgan. Odamlar bu soylar boʻyida yashab kelgan. Ularning odatiy turmush tarzi oʻzgarmasligini taʼminlash uchun Chirchiq GESning Derivatsiya kanali va Katta Keles magistral kanalidan oqib oʻtadigan (hatto qurib borayotgan) oqimlar maxsus qurilgan akveduklar yoki dyukerlar orqali oʻtadi, soʻngra tarixiy kanal boʻylab oqib oʻtishda davom etadi.
Izohlar
tahrir- ↑ Manbada Quyi Derivatsiya kanalining soʻnggi nuqtasi Troitsk GESda deb koʻrsatilgan. Oqqovoq GES-1 keyinchalik Chirchiq shahri tarkibiga kirgan sobiq Troitsk qishlogʻi hududida joylashgan.
- ↑ Xulosa Bosh shtabning SSSRda chiqarilgan topografik xaritalarini Google Earth dasturining zamonaviy sunʼiy yoʻldosh tasvirlari bilan solishtirish orqali qilingan.
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 Техническая энциклопедия. Москва: ГОНТИ НКТП СССР, 1938 — 886—887-bet.
- ↑ „Туризм в Узбекистане — Каранкуль, Чимган, Шампань, Сайлык…“. 2013-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-noyabr.
- ↑ Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi, Gʻazalkent gidrouzeli maqolasi
- ↑ 4,0 4,1 Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi, Boʻzsuv maqolasi
- ↑ 5,0 5,1 „Чирчикский хокимият. Официальный сайт — История города Чирчика“. 2013-yil 8-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-noyabr.
- ↑ „Реестр объектов межгосударственного значения в бассейне реки Сырдарьи“. 2021-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-noyabr.