Fotimiylar xalifaligining vazirlar roʻyxati

Fotimiy vazir (араб. ‎ - vazir - Fotimiylar xalifaligida 979-yildan (Misr bosib olinganidan 10 yil oʻtgach) 1171-yilgacha (xalifalikning qulashi) mavjud boʻlgan hukumat boshligʻi yoki yuqori mansabdor shaxs lavozimi hisoblangan. Dastlab, uning egalari abbosiylar tomonidan o'rnatilgan tizim bo'yichaxalifalar qo'l ostida bosh vazir vazifasini bajaruvchi fuqarolik ishlarini bajaruvchi amaldorlari mavjud boʻlgan. Biroq keyinchalik bu lavozim xaliflardan ham ko'proq nufuzga ega boʻlgan harbiylarga qo'liga o'tgan. Vazir u yoki bu sabablarga ko'ra tayinlanmaganida, uning o'rniga fuqarolik vositachisi - (vostachi)sifatida uning nomidan ish yurg'izgan.

Fotimiy Vazir
Mamlakat:	Misr (Arab xalifaligidan ajralib chiqqan)
[[Tasvir: Hozirgi Misr davlati bayrog'i |100px|Fotimiylar xalifaligining vazirlar roʻyxati]]
Rahbarlik qiladi:	Yoqub ibn Killis

Fotimiylar tarixi haqida

FOTIMIYLAR XALIFALIGI davlati haqida qisqacha aytadigan bo'lsak, Fotimiylar davlati (909—1171) — Shimoliy Afrikada fotimiylar sulolasi boshqargan harbiyteokratik davlat. Ifriqiya (Tunis)da ismoiliylar harakati natijasida tugatilgan Aglabiylar davlati oʻrniga tuzilgan.

910-yilda Rakkad shahrida ismoiliylardan boʻlgan imom Ubaydulla xalifa va mahdiy deb eʼlon qilingan. 10-asr oʻrtalariga kelib buyuk ismoiliylar davlatini tuzishga intilayotgan fotimiylar butun Shimoliy Afrikani va Sitsiliyani oʻzlarini qo'liga oldi. Oʻrta dengizda esa ularning floti yagona hukmron kuchiga aylandi. 969-yilda fotimiylar qoʻshini Misrni bosib olgan, lashkarboshi Javhar Fustat yaqinida Qohira shahriga asos solgan. Bu shahar 973-yildan ularning poytaxti bo'lib qolgan. 10-asr oxirida Fotimiylar xalifaligiga Jazoir, Tunis, Liviya, Misr, Suriya (Falastin bn), Gʻarbiy Arabiston (Hijoz, Yaman) kirgan. Fotimiylar markazlashgan harbiyteokratik davlat qurganlar. Hokimiyat meros sifatida tor doiradagi hukmron sinflarga oʻtar edi. Gʻayridinlar boʻlmish xristianlar va yahudiylarga nisbatan, asosan, bagʻrikenglik siyosati olib borilgan. Xoʻjalikning asosiy rivojlangan soxalari — dehqonchilik, mevachilik, sabzavotchilik va hunarmandchilik edi. 11 asrga qadar yerning davlat tasarrufiga o'tkazish kuchaya borgan. Muiz davrida (953— 975) yerdan xiroj soligʻi olish qattiq nazorat qilingan. Hunarmandchiliqda qullarning mehnatidan foydalanishgan. Aleksandriya, Dametta, Tunis shaharlarida toʻqimachilik korxonalari mavjud boʻlgan. Teri, shisha, metall, sopol, qogʻoz va pergament mahsulotlarini ishlab chiqarilgan hamda ravnaq topgan. Fotimiylar xalifaligi Hindiston, Vizantiya, Italiyaning Amalyori, Venetsiya, Genuya, Piza shaharlari bilan muntazam savdo aloqalariga ega boʻlgan. Fotimiylar xalifaligining tilla tangasi oʻzining oliy sifati bilan ajralib turgan. Fotimiylar xalifaligi tomonidan Misr zabt etilganidan soʻng armiya mahalliy qullarning hisobiga yanada kuchaya borgan, natijada mustahkam siyosiy kuch shakllangan.

Fotimiylar davrida ilm fan

10-11-asrlarda Fotimiylar xalifaligining maʼnaviy va maʼrifiy hayotida yuksalish davri koʻzga tashlanadi. Ilm-fanning koʻpgina tarmoqlari, riyoziyot, handasa, mantiq, falsafa, falakiyot, geometriya, adabiyot, arab grammatikasi, geografiya., tibbiyot, kimyo, fizika, biologiya, noshirlik, islomshunoslik, hadisshunoslik, dinshunoslik va tarjimonlikda sezilarli yutuqlarga erishilgan. 11-asrda boshida Qohirada «Dor ul Hikma» («Bilimlar uyi») shakllangan. Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al-Fargʻoniy, Abu Bakr ar-Roziy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy, Muhammad at-Termiziy, Abu Nasr al-Forobiy, Yaqub al-Kindiy, Ibn al-Haysam, as-Sadafiy, Ibn Rizvon, Abu Xotim ar-Roziy, Homidaddin Kirmoniy singari olimlarning hayoti va faoliyati «bilimlar uyi» bilan uzviy bogʻlangan edi. «Bilimlar uyi»ning salohiyati va mashhurligining oshishida Movarounnahr olimlari va mutafakkirlarining hissasi nihoyatda katta boʻlgan. 11-asr oʻrtalarida Misrda mislsiz qurgʻoqchilik tufayli yuzaga kelgan ochlik va epidemiya koʻp zarar yetkazgan. Armiyada esa, turklar va sudanliklar oʻrtasida ziddiyatlar kuchayib ketgan. Xalifa Muntasir vaziyatni boshqara olmay hokimiyatni harbiy sarkarda Badr al Jamaliyga topshirgan va uni vazir etib tayinlagan. Boshboshdoqliklar va ziddiyatlar Fotimiylar xalifaligining barcha ijtimoiy qatlamlariga kirib borgan. Vazirlarning mavqei osha borgan. Muntasir (1094) Amirning vafotidan soʻng, mustamlaka xalqlarning ozodlik kurashi avj olgan. Bu omillar Fotimiylar xalifaligining parchalanishiga olib kelgan. 1048-yilda Shimoliy Afrika Fotimiylar xalifaligidandan ajralib chiqqan. 1071-yilda Sitsiliya normannlar tomonidan bosib olingan. Misrdan salibchilar siqib chiqarilgan, natijada 1169-y. da Fotimiylar xalifaligining vaziri etib harbiy sapkarda Salohiddin Ayyubiy tayinlangan. U oxirgi fotimiylar xalifasi Adidni agʻdarib, hokimiyat toʻntarishini amalga oshirgan (1171). Misrda ayyubiylar sulolasining hukmronligi oʻrnatilgan.

Vazir mansabining joriy etilishi va vakolatlari

Ifrikiylar davrida islom olamida keng joriy qilingan "vazir" unvoni Fotimiylar xalifaligida mavjud emas edi. U ilgari ixshidiylar sulolasining muxtor hukmronligi ostidagi Misrni fotimiylar bosib olgandan keyin paydo boʻlgan. Bu yerda Tuluniylar davridan beri vazirlar boʻlgan. Garchi ixshidiylarning oxirgi vaziri Jafar ibn al Furat yangi hukmdorlar qoʻl ostida oʻzining koʻplab vazifalarini bajarishda davom etgan boʻlsa-da, Misrning bosqinchisi va yangi hokimi (amiri) Jauhar uni vazir sifatida tan olishdan bosh tortdi. Xalifa Al-Muizz Lidinillah (hukmronligi 953–975) Misrga kelgach, sobiq ixshid amaldori Ya’qub ibn Killisni davlat ma'muriyati rahbari etib tayinlanib barcha ishlarni yuritgan, oʻz vakolatlarini vazirga topshirmaslikni afzal koʻrdi. Faqat 979 yilda xalifa Al-Aziz Billoh (975-996 yillar hukmronligi) Ibn Killisga vazir unvonini beradi. U 991 yilda vafotigacha maʼmuriyat boshligʻi vazir lavozimida ishlab qola oladi.

Ibn Killis vafotidan keyin xalifaning oʻzlari vazir tayinlashni yoki barcha ishlarni xalifaning amaldorlari yoki fuqarolariga yetkazish bilan shugʻullanuvchi “vosita” lavozimiga topshirdilar. Xristianlar va yahudiylarga nisbatan umumiy davlat diniy bag'rikenglik siyosatiga muvofiq , ular orasidan ba'zida vazirlar saylangan. Nasroniy Iso ibn Nastur xalifa Al-Aziz Billah qo'l ostida vazir bo'lib xizmat qilgan. Shu sababli ham, mavqega ega bo'lish uchun yahudiylar hali ham islomni qabul qilishlari kerakligi haqida manbalarda dalillar mavjud va Ibn Killis bunday siyosatning yagona namunasidir. Dastlab vazirlar xalifaning iltimosiga binoan xizmat qilgan va 11-asr huquq nazariyotchisi al- Mavardiy “vazir at-tanfid” (“oʻlim vaziri”) Fransuz sharqshunosi Marius Kanarning ta'rifiga ko'ra, "davlatni mustaqil boshqargan". Darhaqiqat, ularning martabalari ko'pincha juda qisqa boʻlgan. Vazirlar xalifa yoki boshqa saroy raqiblari tomonidan taxtdan ag'darilgan, qamoqqa tashlangan, kaltaklangan va tez-tez qatl qilingan. Natijada, Canarning so'zlariga ko'ra, "keng ma'noda Fotimiy vazirining asosiy xususiyati ishonchsizlik edi". Ba'zida pozitsiya "dahshatli tezlikda" o'zgarib turardi. Zaif xalifa al-Mustansir Billoh davrida faqat 1060-1062-yillardagi davrda 5 nafar vazir almashtirildi. Shu tufayli ushbu lavozimda uzoq turgan kishilar ulug'langan edi.

Xalifalikning kuchsizlanishi va harbiy rahbarlarning hokimiyatga kelishi bilan vaziyat keskin o'zgargan: Badr al-Jamalini yo'q qilib hokimyatni to'liq o'zlari qo'lga oladi. Ular "vasir al-tafrid" deb nomlangan bo'lib, u arab tilidan "vakolatli belgilovchi vazir" deb tarjima qilingan. Chunki vizirlik egalari harbiy o'tmishidan ma'lumki, "vaziri qilich va qalam" (vazir as-Sayf wa-l-kalam) yoki oddiygina "vaziri qilich" (vasir as-Sayf) sifatida tanilgan edi. "Vaziri qilich" xalifalikning davlat va siyosiy hayotiga hukmronlik qildi: ular bir vaqtning o'zida barcha fuqarolik ma'muriyatlari, armiya rahbarlari (Amir al-Jund) uchun mas'ul boʻlgan, barcha sud masalalari bo'yicha mas'ul boʻlgan va hatto barcha diniy masalalar bo'yicha yetakchi din peshvolik qildi (Dai al-duat)[. Vizirelarning kuchi o'sib, xalifalarning hokimiyatini ag'darib tashlaganligi sababli, ular hatto "al-Malik" nomini ham nom uchun mos laqab bilan qabul qilishdi. Salohaddin amakisi vizirlikka qabul qilinishi bilan, keyinchalik bu amaliyot barcha Ayyubiylar davlatlariga tarqaldi.

12-asr boshlarida “Sohib al Bab” yoki “yuqori palata tabaqa” lavozimi yaratildi. U vazirdan keyin darhol hukumatda ikkinchi shaxs boʻlib oldi uning vazifalarining bir qismini oʻz zimmasiga oldi. Vazir endi “asosiy odam” emas edi. Tarixchilar tomonidan "ikkinchi vazir" sifatida ta'riflangan bu unvon Abul Fatha Yanisa , Ridvan ibn Valaxshi va Dirgama ibn Amina ning deyarli cheksiz hokimiyatini ta'minlash uchun "tamal toshi" bo'lib xizmat qildi.

Vazirlarning qarorgohi

Ibn Killis o'zining rasmiy qarorgohini (dor al-vazara) Qohiraning janubi-sharqiy qismida, Saad darvozalaridan unchalik uzoq bo'lmagan joyda, uning sharafiga "al-vaziriya" deb nomlanadigan va xalq orasida mashhur boʻlgan kvartalda qurdi. Xuddi shu bino - qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatining eng yuqori organi ham joylashgan edi. Ushbu qarorgohda divan, kiyim-kechak, xazina, kitoblar va ichimliklar uchun omborxonalar joylashgan. Qarorgohning ikkinchisi joyi "natir" deyilgan, maxsus "nazoratchilar" tomonidan kuzatilgan. Qarorgohning “ zimom ” deb atalgan oʻz “nazorati” ham bor edi. Dar al-vazora xalifa saroyi qarama qarshi edi va vazir tomonidan uyushtiriladigan ziyofatlar uchun oshxonani va namoz o'qish uchun kichik masjid o'z ichiga olgan. XV asr tarixchisi al- Maqriziyning yozishicha, Ibn Killis vafotidan keyin uning qarorgohi 1050-yilgacha boʻsh boʻlib, u Abu Muhammad Al Yazuriy tomonidan bosib olindi. Aynan o'sha paytda u haqiqiy "dor al-vazara"ga aylandi. Ushbu qarorgoh vazir lavozimning keyingi egalarining Badr al-Jamoliga qadar to'laqonli va rasmiy qarorgohi bo'lib qoladi. U shimolda, Barjavon mahallasida yangi qarorgoh qurdirdi. Keyin bu bino uning oʻgʻli va vorisi al-Afdal Shahanshoh, soʻngra Badrning boshqa oʻgʻli al-Muzaffar Jaʼfar qoʻliga oʻtdi. Undan keyin u "dor al-Muzaffar" nomi bilan mashhur bo'ldi. Keyinchalik, u qarorgohni mehmon uyiga aylantirdi. Chunki Saloh ad-Din o'zi ag'dargan va asirga olgan Fotimiylar sulolasining so'nggi vakillarini shu yerda saqlagan. Al-Afdal shuningdek, shaharning shimoli-sharqiy qismida, Bab an-nasra yaqinida yangi, ancha katta va hashamatli “dar al-Vazara” saroyini qurdi. U dastlab "dor al-Afdalia" deb nomlangan, lekin odatda "dar al-kibob", ya'ni "Gumbazlar uyi" nomi bilan mashhur edi. Keyinchalik, Al Mamun Al Batayhiy davrida u "dar al-vazara al-kubra" nomi bilan mashhur bo'lib, "vazirning ulug'vor uyi" deb tarjima qilinadi. Bu fotimiy vazirlarining soʻnggi qarorgohi boʻlib, ular sulola qulaguniga qadar ushbu huduni egallab qo'ldan boy bermay kelgan. Ushbu ma'lumotlar Fotimiylar davridagi vazirlarning qarorgohi haqidagi tarixiy manbalarga asoslangan.

Roʻyxat

Tartib raqami	Vakolati boshlanishi	Vakolat muddati tugashi	Ismi	Qilgan ishlari va faoliyati	Xalifalar
1	979	983	Yaqub ibn Killis	Mesopotamiyalik yahudiy	Al Aziz Billah
2	983	983	Jobir ibn Qosim	Magrebdan berber. Yoqub surgunda boʻlganida uch oy xizmat qildi
1	983	990	Yaqub ibn Killis	Surgundan qaytganidan keyin ikkinchi muddat
3	990	991	Ali ibn Umar al Addas	Xalifadagi davlat ishlari masalalari bo'yicha "damina" ("kafillik") lavozimining tegishli vizirasini olgan. Noto'g'ri boshqaruv tufayli to'xtatildi
4	992	993	Jafar ibn al Urat	Arab-sunniy Mesopotamiyadan keladi. Ko'p yillar davomida Abbosiylarga xizmat qilgan oiladan. U oxirgi Ishidiylar davrida vazir lavozimini egallagan va Misrni bosib olgach, rahbarlik lavozimida qolgan
5	993	996	Iso ibn Nastur	Kopt-Al-Azizdagi vizirya lavozimini egallagan Masihiy. 1000-yilda RH dan keyingi xalifa tomonidan qatl etildi.
6	996	997	Al Xasan ibn Xammar	19-asr oxiri-20-asr boshlarida italyan xalqi ozodlik uchun kurash boshladi. "Amin ad-davla", ya'ni "shohning sodiq xizmatkori"faxriy unvonini olgan magribiya va turk qo'shinlari o'rtasidagi to'qnashuvlarning boshlanishi sababli tark etdi.	Al Hakim Biammriloh
7	997	999	Barjavan	Eunuh-shia, qul Sitsiliya orolidan keladi. U Al-Hakimning ustozi edi va dastlab u birinchi lavozimni egallashni rejalashtirgandi, ammo u faqat Al-Ammarning iste'fosidan keyin uni egallashga muvaffaq bo'ldi. Uning hukmronligi oxirida u shunchalik kuchli ediki, u to'ntarishdan qo'rqqan xalifaning buyrug'i bilan qatl etildi.
8/9	999	1002	Al-Husayn ibn Jauhar	Misrni bosib olgan Jauharning o'g'li. Fahd bilan birgalikda Fatimiy armiyasining bosh qo'mondoni boʻlgan.
	999	1002	Fahd ibn Ibrohim	Kopt xristian, yozuvchi. Al-Husayn bilan hamkorlik. U fuqarolik ishlari bilan shug'ullangan, shuningdek, sudlar ustidan hukmronlik qilgan. Xalifaning buyrug'i bilan qatl etildi.
-	1002	1010	Fahdni o'ldirgandan so'ng, unvon vaqtinchalik bo'sh edi.
10	1010	1012	Zara ibn Iso ibn Natur	Issa ibn Naturning o'g'li. Arab tilidan "shifo" deb tarjima qilingan "ash-Shafi"unvoniga sazovor bo'ldi.
11	1012	1014	Al-Husayn ibn Tohir Al-Vazzan	Eronlik yozuvchi. Rasmiy ravishda "vasita" lavozimini "amin al-umana", ya'ni "oliy kotib" (Andoza:harflar) unvoni bilan egalladi. Xalifa tomonidan shaxsan o'ldirilgan.
12/13	1014	1014	Al-Hasan ibn Abu As-Said	Birodarlar, kelib chiqishi noma'lum. Birgalikda "vasita"lavozimini egallagan. Ular halol odamlarning obro'siga ega edilar, ammo ikkalasi ham xalifa tomonidan tayinlanganidan keyin 62 kun ichida o'ldirilgan.
			Abdu Ar-Rahmon ibn Abu As-Said
14			Al-Fadl ibn Jafar ibn Al-Furot	Jafar ibn Al-Furotning o'g'li. U "vasita"lavozimini egalladi. Xalifa buyrug'i bilan o'ldirilgan.
15	1015	1018	Ali ibn Jafar ibn Fallah	Al-Hakimning yaqin do'sti va sevimli. Vazir lavozimiga qo'shimcha ravishda Iskandariya, Damietta va Tunis hokimi, shuningdek, shahar muhofazasi boshlig'i va savdo maydonlarining inspektori boʻlgan. Yana bir topshiriqdan keyin uyiga qaytganida xalifaning buyrug'i bilan o'ldirilgan. U "vazir al-vuzara" ("vizir vizirey"), al-amr Al-Muzaffar ("g'alabali qo'mondon") va "kubab al-davla" ("Qirollik o'qi") unvonlari bilan atalgan.
16	1018		Said ibn Iso ibn Natur	Iso ibn tabiatning o'g'li va Zara ibn Isoning ukasi. U "al-amin al-zohir" ("tashqi kotib"), "sharif al-mulk" ("qirol sanasining sharafi"), "toj al-Manali" ("moliya ustidan hukmronlik") va "Zul-jadayn" ("o'ng qo'l") unvonlari bilan keng vakolatlarga ega edi. Besh oylik muddat ichida qatl etildi.
17	1018	1019	Al-Masud ibn Tohir Al-Vazzan	Al-Husayn ibn Tohirning ukasi. Uning birinchi davrida "vasita" lavozimini egallagan, vizirya emas.
18	1020	1021	Abu-L-Husayn Ammar Ibn Muhammad	Ismoilitning rasmiy vakili, taniqli rasmiy. Al-Hakim yo'qolganidan keyin xalifalikda hokimiyat o'zgarishini nazorat qildi. U "ranis al-rusanah" ("asosiy jallod") unvoniga ega edi. U etti oylik lavozimda qoldi va az-Zahirning taxtga ko'tarilishidan bir necha kun o'tgach qatl etildi.	Az-Zaxir Billah
19	1022	1022	Muso ibn Al-Hasan	Ismoilitning rasmiy vakili. U "Vasit" va "yad ad-davla" ("shohlik qo'li") va "Abul Fotih" ("g'alabalar otasi") unvonlari bilan o'n oy hokimiyatda edi, keyin u pastga tushib, panjara ortida va boshidan judo bo'ldi.
20	1023	1024	Al-Masud ibn Tohir Al-Vazzan	Al-Masudning ikkinchi muddati allaqachon vazir lavozimida
21	1024	1027	Al-Hasan ibn Solih ar-Ruzbari	"Hamid ad-davla va nanihuhha" ("qirollikning yordamchisi va maslahatchisi") unvoni bilan vazir lavozimiga tayinlanmasidan oldin Ramla va Suriya hokimi va armiya boshlig'i lavozimini egallagan faxriy rasmiy. Al-Hasanning keksa yoshiga qaramay, xalifa unga yomon munosabatda bo'ldi. Xususan, u birinchi navbatda uni olib tashladi, lekin deyarli darhol o'z lavozimiga qaytdi, lekin keyin yana olib tashlandi.
22	1027	1045	Ali ibn Ahmad Al-Jarjaray	Arab Iroqdan keladi. Misrga ko'chib o'tgandan so'ng, uning oila a'zolari bir qator fuqarolik va harbiy unvonlarga ega bo'lishdi. Uning shikoyatlari xalifa Al-Hakimni qo'llarini kesib tashlashga majbur qildi, ammo az-Zohir uni vazir etib tayinladi. U az-Zohirning o'limida hokimiyatda edi va hokimiyatni topshirishni nazorat qildi, keyin u o'limigacha lavozimda qoldi. U "al-vazir al-ajall" ("eng mashhur vizir"), "al-avdad" ("noyob") va "safi Amir al-mo'minin va khalishatuh" ("imonlilar etakchisining haqiqiy va tanlangan do'sti") faxriy unvonlari bilan atalgan.	Maad al- Mustansir Billah
23/24	1045	1047	Садака ибн Юсуф аль-Фулахи	Yahudiy ismoilizmga aylandi. Xalifaning izni bilan uning vorisiga tayinlagan yaqin do'sti va yordamchisi Al-Jurjani. Uning lavozimini xalifaning onasi boʻlgan Abu Said bilan baham ko'rdi. Sadaque uni bartaraf etishga muvaffaq bo'lgach, u xalifaning onasi tomonidan o'ldirildi. "Al-vazir al-ajall" ("eng mashhur vizir"), "taj al-Riyoz" ("bosh toj"), "fahr al-mulk" ("shohlik shuhrati") va "mufafa Amir al-muhminin" ("mo'minlarning sarkardalaridan saylangan") unvonlari berilgan.
			Абу Саид ат-Тустари	Xalifaning onasi uning iltimosiga binoan tayinlangan. Sadaki ibn Yusufning fitnalari natijasida o'ldirilgan.
25	1048	1049	Abu-L-baraka Al-Husayn Al-Jar jara	Vizir Ali ibn Ahmad Al-Jurjoniy ukasi, u ko'pchilikni surgun yoki qamoqxonaga jo'natib, ommaviy tozalash va musodara qilishni boshlagani uchun mashhur emas edi. Xalifaning buyrug'i bilan nom yo'q va Suriyaga surgun qilingan. U "Sayyid al-vizarah" ("viziriylar hukmdori"), "zohir al-asimmax" ("Imom yordamchisi"), "samoh al-hulahoh" ("samimiy osmon") va "fakr al-Umma" ("musulmon jamoalarining shuhrati") unvonlarini olgan.
26	1049	1050	Абу-ль-Фадл Саид ибн Масуд	U "vasita" nomi "amid al-mulk" ("qirol hokimiyati qo'llab-quvvatlash") va "Zain al-kufat" ("qodir uchun bezak") bilan tayinlangan qadar professional yozuvchi, Suriyada kotiblari boshchiligidagi.
27	1050	1058	Abu Muhammad Al-yazari	Noma'lum kelib chiqishi Arab. Xalifaning onasi boshqaruvchisi bo'lib, jiddiy inqiroz davrida vazir lavozimiga tayinlangan. Sunniy dinga ko'ra, ismoiliyalik missioner sifatida tayinlangan. U katta g'alayonni bostirishning asosiy ishtirokchisi bo'lib, uning nomi xalifa nomi bilan birga tangalarda paydo bo'ldi. Biroq, uning hukmronligi oxirida u qaroqchilikka qaram bo'lib, u uchun panjara ortida va qatl etildi. U juda ko'p nom olgan.
28	1058	1058	Абдаллах ибн Мухаммед аль-Бабили	Al-Yazarining yozuvchisi bo'lib ishlagan Arab matematigi va yozuvchisi. Uni dastlab ikki oy va 14 kun bilan almashtirdim.
29	1058	1060	Muhammad ibn Jafar Al-Magribi	Alyazuridagi rasmiy va Al-Babili yaqinidagi mahbus. Uning o'rnini almashtirgandan so'ng, u o'z o'rniga tayinlangan va 1060da "diwan Al-Insha" ("devonxona boshlig'i") lavozimini egallagan. U "al-Kamil" ("mukammal") unvoniga sazovor boʻlgan.
28	1060	1060	Абдаллах ибн Мухаммед аль-Бабили	4 oy va o'n kun davom etgan ikkinchi muddat.
30	1061	1061	Abdallah ibn Yahyo Al-Mudabbir	Abbosiylar viziralari avlodi. Uning otasi so'fiy olim edi. Qisqa muddatli birinchi muddat.
31	1061	1062	Абд аль-Карим ибн Абд аль-Хаким	Qadi avlodi Suriyadan keladi. 5 oy davomida tabiiy sabablarga ko'ra vafot etgan. U juda ko'p nom olgan.
32	1062	1062	Ahmad ibn Abd Al-Hakim	Qadi va xalifalik tarixida birinchi vizyonga aylangan avvalgi vizirning o'g'li, de facto o'z otasiga vorisi boʻlgan. U faqat 17 kun davomida, otasi kabi tabiiy sabablarga ko'ra vafot etgan. U juda ko'p nom olgan.
33			Abu Abdulloh Al-Husayn ibn Said	Damashqning rasmiy vakili. U olti oylik lavozimda qoldi, keyin u ko'chib o'tdi va Suriyaga hokim sifatida yuborildi. U uchta faxriy unvonga ega edi.
28			Abdallah ibn Muhammad Al-Babili	Damashqning rasmiy vakili. U olti oylik lavozimda qoldi, keyin ko'chib o'tdi va Suriyaga gubernator sifatida yuborildi. U uchta faxriy unvonga ega edi.
34	1063	1063	Ahmad ibn Abd Al-Karim ibn Abd Al-Hakim	Otasi bilan bir xil, uch yarim oy davomida xizmat qilgan buyuk vizirdir.
30			Абдаллах ибн Яхья аль-Мудаббир	Vizirning o'limi sababli to'xtatilgan ikkinchi qisqa muddat.
35			Abdu az-Zohir ibn Fadl ibn Al-ajami	Uch oy davom etgan birinchi muddat. U ko'plab nomlarni, shu jumladan "taj Al-Vuzara" ("viziray toj")
36			Al-Hasan ibn Al-Qodiy ibn Quddam	1063dan 1073-yilgacha o'n yil ichida besh muddatning birinchi qismi, olti marta "oliy kadi"lavozimini egallagan. U xotirasini shafqatsiz zolim sifatida qoldirdi. U "zohir Al-Imom" ("imomning tashqi vakili", ya'ni elchixona rahbari) kabi ko'plab nomlar va faxriy lavozimlarni kiyib olgan.
37	1064	1064	Abu-l-Makarim Al-musharraf ibn Asad Al-Babili	Muddatlarning birinchisi ikki oy davom etdi.
38			Abu Ali Al-Hasan ibn Abi Said Ibrohim	Savdogarlar boy oila vakili. 10 / 456 yil hijriy orasida 557 kundan keyin iste'foga chiqdi.
35			Abdu az-Zohir ibn Fadl ibn Al-ajami	Ikkinchi muddat, faqat 34 kun davom etdi.
37	1065	1065	Abu-l-Makarim Al-musharraf ibn Asad Al-Babili	Ikki oy davom etgan ikkinchi muddat.
38			Abu-L-Qosim Hibatallah ibn Muhammad ar-Rayan va	Har biri 10 kun davomida ketma-ket ikki marta ishlagan.
39			Abu-l-Hasan Ali ibn Al-Anbariy	Lavozimga tayinlanganidan keyin bir oydan kamroq vaqt ichida o'ldirilishi va o'ldirilishi mumkin.
40			Abu Ali Al-Hasan ibn Said ad-daul	U bir necha kun davomida xizmat qilgan, ammo "boshqa siyosatchilar tomonidan hurmatsizlik tufayli" lavozimidan chiqib ketgan, keyin Suriyaga borib, keyin Misrga qaytib, u yerda vafot etgan.
41			Abu Shuja Muhammad ibn Al-Ashraf	Islom dini-Islom dinini qabul qilgan, buyuk mutafakkir, shoir, dramaturg. Suriyadagi fotimiylar armiyasining Bosh qo'mondoni Badrom ad-Jammali qatl etgan.

Adabiyotlar

• Brett Michael. The Fatimid Empire, 1st ed, Edinburgh History of the Islamic Empires, Edinburgh: University Press, 2017. ISBN 978-14-744-2151-5. (Inglizcha)
• Dadoyan Seta. The Fatimid Armenians — Cultural and Political Interaction in the Near East, Islamic History and Civilization Series. Leiden; Andoza:N. Y.; Köln: E.J. Brill, 1997. ISBN 90-04-10816-5. (Inglizcha)
• Daftary Farhad. The Ismaʻilis: Their History and Doctrines, 2nd edition, revised, Cambr.: Cambridge University Press, 2007. ISBN 978-0-521-85084-1. (Inglizcha)
• Fāṭimids / Canard Marius // Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [англ.] : in 12 vol. / edited by B. Lewis; J. Schacht & Ch. Pellat. Assisted by J. Burton-Page, C. Dumont and V.L. Ménage. — Leiden : E.J. Brill, 1991. — Т. 2. — P. 850—862. (платн.)
• al-Imad Leila S.. The Fatimid Vizierate (979—1172), Islamkundliche Untersuchungen. B.: Andoza:Нп5, 1990. ISBN 3-922968-82-1. (Inglizcha)
• Sayyid Ayman Fuʼād. La capitale de l’Egypte jusqu’à l’époque fatimide Al-Qāhira et Al-Fusṭāṭ: essai de reconstitution topographique, Beiruter Texte und Studien, Bd. 48. Beirut • Stuttgart: Orient-Institut der Deutschen Morgenländischen Wissenschaft In Kommission bei Andoza:Нп5, 1998. ISBN 3-515-05716-1. (Fransuzcha)