Vikipediya

Fransiya-AQSh munosabatlari

Fransiya 1778-yilda yangi Qoʻshma Shtatlar bilan ittifoq tuzgan birinchi davlat edi. 1778-yilgi shartnoma va harbiy yordam Amerika inqilobiy urushida Amerikaning Britaniya ustidan qozongan gʻalabasida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻldi. Fransiyaning oʻz inqilobiga va oxir-oqibat respublikaga oʻtishiga sabab boʻlgan ozgina daromad va ogʻir qarzlar bilan Fransiya yomon ahvolda edi.

Fransiya-AQSh munosabatlari

Fransiya
AQSh

Oʻzaro munosabatlar har ikki xalq uchun hamisha muhim boʻlgan. 1798-1799-yillardagi Kvazi urushi va 1942-1944-yillarda Ikkinchi Jahon urushi davrida Amerika xalqi Fransiyani qoʻllab-quvvatlagan. Amerika fuqarolik urushi davrida munosabatlardagi keskinlik juda yuqori edi. Fransiya Meksikaning harbiy ishlariga aralashgan. Qoʻshma Shtatlar Amerika Konfederativ Davlatlarini magʻlub etgandan soʻng, Meksika chegarasiga katta qoʻshin yubordi va fransuzlarni chekinishga majbur qildi.

XXI asrda Iroq urushi boʻyicha kelishmovchiliklar har bir davlatni bir-birining ijobiy bahosini pasaytirishiga olib keldi. Biroq, urush boshlanganidan keyin oʻn yil ichida munosabatlar yaxshilandi, 2016-yilda Amerika Fransiya oʻrtasidagi munosabatlar ijobiy jihatdan tarixiy eng yuqori koʻrsatkichga — 87 % ga yetdi[1][2]. "2003-yilda yana diplomatik kelishmovchiliklar yuz berib, ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlar yomonlashdi. Fransiya va AQSh xalqaro terrorizmga qarshi kurashda umumiy manfaat asosida birlashdi va bu aloqalarning iliqlashishiga olib keldi[2].

Biroq, munosabatlar 2021-yil sentabrida AQSh, Buyuk Britaniya va Avstraliya oʻrtasidagi AUKUS kelishuvining buzilishi tufayli yomonlashdi. Fransiyaning Amerikadagi elchisi Filipp Etyen kelishuvnin amalga oshishi natijasida chaqirib olingan. Fransiya Tashqi ishlar vazirligi sabab sifatida Avstraliya va Qoʻshma Shtatlarning „ikki xil qarashlari, nafrat va yolgʻonlari“ni keltirdi[3][4]. Biroq munosabatlar 2022-yil boshida ancha yaxshilandi, chunki Parij Ukrainaga yordam berish va Rossiyani bosqinchilik uchun jazolashda AQSh va NATO bilan yaqindan hamkorlik qildi. AQSh bilan umumiy munosabatlar 2022-yil aprel oyida boʻlib oʻtgan prezidentlik saylovlarida muammoga aylandi, chunki Fransiya fuqarolariga oʻng qanot nomzodi Marin Le Pen AQSh va NATO bilan yaqin aloqalarni qoralab, Rossiya bilan yaqinlashishni vaʼda qildi[5].

Mamlakatni taqqoslash

tahrir
 
Ozodlik haykali fransuz xalqining Amerika xalqiga Amerika Qoʻshma Shtatlari Mustaqillik Deklaratsiyasi xotirasiga sovgʻasi
Fransiya Amerika Qo'shma Shtatlari
Bayrogʻi    
Gerbi    
Milliy madhiyasi La Marsellyeza Star-Spangled Banner
Mustaqillik kuni 14-iyul 4-iyul
Aholisi 67,813,000 331, 893,745
Maydoni 640,679 km2 (247,368 kv mi) 9,629,091 km2 (3,717,813 kv mi)
Aholi zichligi 104.7/km2 33.6/km2 (87/sq mi)
Poytaxti Parij Vashington
Katta shahri Paris — 2,148,271 Nyu York — 8,622,698
Boshqaruv Prezidentlik respublikasi Federel demokratik respublika
Birinchi rahbari Charles de Gaulle Jorj Vashington
Hozirgi rahbari Emmanuel Makron Jo Bayden
Asosiy din 51 % xristian

40 % ateist

5 % islom

4 % boshqa

65 % xristian

26 % ateist

5 % boshqa

2 % iudaizm

1 % islom

1 % hinduizm

1 % buddizm

Tashqi ishlar vaziri Jean Yves Le Drian entoni Blinken
Rasmiy tili fransuz tili Hech bir til rasmiy emas (koʻpchiligi ingliz tilida gapiradi)
Pul birligi Yevro AQSh dollari
YaIM $2,940 trillion $22,940 trillion
Aholi jon boshiga YaIM $45,028 $69,375
Vaqt mintaqasi 12 11
Konstitutsiya kuni 1958-yil 4-oktyabr 1788-yil 21-iyun

Mustamlaka davri

tahrir

Amerika qitʼasida Yangi Fransiya (fransuzcha: Nouvelle-France) 1534-yilda kashf etildi va 1763-yilda Parij shartnomasi (1763) boʻyicha Yangi Fransiyaning Buyuk Britaniya va Ispaniyaga berilishi bilan yakunlangan Fransiya mustamlakasi boʻlgan hudud edi[6][7].

Yangi Fransiyaning ulkan hududi 1712-yilda beshta mustamlakadan iborat boʻlib, ularning har biri oʻz maʼmuriyatiga ega edi: eng rivojlangan koloniya boʻlgan Kanadada Kvebek, Trois-Rivyer va Monreal tumanlari, Gudzon koʻrfazi; Shimoli-sharqdagi akadiya; Nyufaundlend orolidagi Plaisens; va Luiziana[8][9]. Bu hudud Nyufaundlenddan Kanada prairigacha va Gudzon koʻrfazidan Meksika koʻrfaziga, shu jumladan Shimoliy Amerikaning barcha Buyuk koʻllariga qadar choʻzilgan. Luiziana mustamlakasi (Yangi Fransiya) 1776-1803-yillar oraligʻida Qoʻshma Shtatlar tarkibiga kirdi, ammo hozirgi Luiziana shtatida juda kam fransuz aholisi bor.

Tugʻilishning yuqori darajasi va yaxshi oziq-ovqat taʼminoti tufayli aholi soni barqaror oʻsib bordi. 1754-yilda Yangi Fransiyaning aholisi 10 000 akadiyalik, 55 000 kanadalikdan iborat boʻlsa, Luiziananing yuqori va quyi hududlarida 4 000 ga yaqin doimiy fransuz aholisi bor edi, bu esa umumiy 69 000 kishini tashkil etdi[10].

1755-yildan 1764-yillarda yuz bergan qoʻzgʻolonda inglizlar akadiyaliklarni quvib chiqardilar. Akadiyaliklarning avlodlari zamonaviy Kanadada va AQShda, Meyn va Luizianada tarqalgan.

Fransuz va indeys urushlari

tahrir

1688-yildan keyin boshlangan inqilob natijasida Britaniya va kattaroq katolik Fransiya oʻrtasidagi sulolaviy, diniy va fraksiyaviy raqobat Yevropadan Shimoliy Amerikaga tarqalib ketgan toʻrtta urushni keltirib chiqardi. Ular asosan Amerika zaminida olib borilgan „fransuz va indeys urushlari“ edi(Qirol Uilyam urushi, 1689-1697. Qirolicha Anna urushi, 1702-1713. Qirol Jorj urushi, 1744-1748. Nihoyat, Yetti yillik urush, 1756-1763). Fransuzlar indeys qabilalarining koʻpchiligini ittifoqchi qilib olishdi va bu ularga Yangi Angliyadagi qishloqlarga hujum qilish imkonini berdi. Oxir-oqibat Buyuk Britaniya gʻalaba qozondi va 1763-yilda fransuzlarni Shimoliy Amerika qitʼasidan chiqarib yubordi[11][12].

1763-yilda Parij shartnomasiga koʻra Fransiya deyarli butun Yangi Fransiyani Angliya va Ispaniyaga berdi. Britaniya Kanada, Akadiya va Fransiya Luizianasi shtatining Ile d’Orleandan tashqari Missisipi daryosining sharqida joylashgan qismlarini egallab oldi. Ispaniya Missisipi daryosining gʻarbiy qismidagi barcha fransuz daʼvolarini qabul qildi. 1800-yilda Ispaniya Napoleon Bonapart tomonidan egallangach San-Ildefonso maxfiy shartnomasiga binoan Luiziana shtatining bir qismini Fransiyaga qaytardi. U 1803-yildagi Luiziana xaridida hammasini Amerika Qoʻshma Shtatlariga sotdi va fransuzlarning Amerika materikidagi mustamlakachilik harakatlarini butunlay toʻxtatdi. Yangi Fransiya Qoʻshma Shtatlar va Kanada tomonidan sotib olindi. Qoʻshma Shtatlarda Yangi Fransiya merosi koʻplab joy nomlarini, shuningdek, fransuz tilida soʻzlashuvchi jamoalarni oʻz ichiga oladi[13].

Fransiya va Amerika inqilobi

tahrir

1763-yilda fransuzlar quvib chiqarilgandan keyin oʻn yil ichida Britaniya koloniyalari ochiq qoʻzgʻolon koʻtarishdi. Fransiya mustaqillik harakatini yashirincha qoʻshinlar va urush materiallari bilan taʼminlab, javob qaytardi[14].

 
Markiz de Lafayet 1777-yilda Amerika inqilobiy urushi paytida Jorj Vashington bilan uchrashdi

1776-yil iyul oyida Kongress mustaqillikni eʼlon qilgandan soʻng, uning Parijdagi agentlari kontinental armiya uchun ofitserlarni, xususan, general-mayor sifatida alohida xizmat qilgan Markiz de Lafayetni yollashdi. Fransiyaga ishonchsizlik davom etayotganiga qaramay, agentlar rasmiy ittifoq tuzishni soʻrashdi. Oʻz flotini tayyorlab, 1777-yil oktyabr oyida Saratoga jangida AQSHning gʻalabasidan hayratda qolgan fransuzlar 1778-yil 6-fevralda Amerika Qoʻshma Shtatlari mustaqilligi taʼminlangunga qadar Buyuk Britaniyaga qarshi kurashishga majbur boʻlgan savdo va ittifoq shartnomalarini tuzdilar[15][16].

1778-yilda fransuz admirali d’Estaing floti bilan Shimoliy Amerikaga suzib ketdi va amerikalik general Jon Sallivan bilan birgalikda Rod-Aylenddagi Nyuportdagi Britaniya postini qoʻlga kiritish uchun harakat boshladi[17].

 
Chesapeake jangi, 1781-yilda fransuz dengiz floti Britaniya qirollik flotini magʻlub etdi.
 
Lord Kornuollisning taslim boʻlishi inglizlarning fransuz (chapda) va amerikalik (oʻngda) qoʻshinlariga taslim boʻlishi

Tinchlik shartnomasi

tahrir

1782-yilda Parijda amerikaliklar va inglizlar oʻrtasidagi tinchlik muzokaralarida fransuzlar katta rol oʻynadi. Darhaqiqat, Fransiya tashqi ishlar vaziri Vergennes bu muzokaralarda Amerika Kongressi oʻz delegatsiyasiga fransuzlarning maslahatiga amal qilishni buyurdi. Biroq, amerikalik komissarlar Benjamin Franklin, Jon Adams va ayniqsa, Jon Jey Fransiya kuchli Qoʻshma Shtatlarni xohlamasligini toʻgʻri angladilar. Ular toʻgʻridan-toʻgʻri Fransiya aralashuvisiz Britaniyaning oʻzidan yaxshiroq shartlarni olishlarini tushunishdi. 1782-yil sentyabr oyida, Vergennes Qoʻshma Shtatlar tomonidan keskin qarshilikka uchragach, yana Fransiya yordamiga umid bogʻlashdi va yangi munosabat fransuzlar yechim taklif qilganda sodir boʻldi. Urushdan charchagan va Gibraltarni inglizlardan tortib olguncha urushni davom ettirishni talab qilgan Ispaniyadan tashqari hamma tinchlikni xohlardi. Vergennes Gibraltar oʻrniga Ispaniya bilan kelishuvga erishdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari oʻz mustaqilligini qoʻlga kiritadi, lekin Appalachi togʻlarining sharqidagi hudud bilan chegaralanadi. Britaniya Ogayo daryosining shimolidagi hududni oladi. Undan janubdagi hududda ispan nazorati ostida mustaqil davlat barpo etiladi. Bu indeyslar davlati AQSH va Britaniya oʻrtasida toʻsiq davlat boʻlardi va amerikaliklarni Missisipi daryosidan yoki Ispaniya nazorati ostida boʻlgan Yangi Orleandan saqlaydi. Jon Jey zudlik bilan inglizlarga Fransiya va Ispaniyani uzib, ular bilan toʻgʻridan-toʻgʻri muzokaralar olib borishga tayyorligini aytdi. Buyuk Britaniya Bosh vaziri Lord Shelburn ham rozi boʻldi. U Britaniyaning muzokaralariga toʻliq mas’ul edi va endi u Qoʻshma Shtatlarni Fransiyadan ajratib olish va yangi mamlakatni qimmatli iqtisodiy sherik qilish imkoniyatini koʻrdi. Gʻarbiy shartlarga koʻra, Qoʻshma Shtatlar Missisipi daryosining sharqidagi, Florida shimolidagi va Kanadaning janubidagi barcha hududni egallaydigan boʻldi[18]. Shimoliy chegara bugungi kundagi hudud bilan deyarli bir xil boʻlar edi. Qoʻshma Shtatlar Kanada qirgʻoqlarida baliq ovlash huquqini qoʻlga kiritdi va ingliz savdogarlari va loyalistlariga oʻz mulklarini qaytarib olishga harakat qilishlariga rozi boʻldi. Bu Britaniya nuqtai nazaridan qaraganda Qoʻshma Shtatlar uchun juda qulay shartnoma edi. Bosh vazir Shelbern Buyuk Britaniya va tez rivojlanayotgan Qoʻshma Shtatlar oʻrtasida juda foydali ikki tomonlama savdoni oldindan koʻrgan edi. Oxir-oqibatda bu haqiqatan ham amalga oshdi. Fransiya bilan savdo Britaniya savdosidan ancha kichikroq miqyosda boʻlgan[19][20][21].

Napoleon

tahrir
 
Amerika Qoʻshma Shtatlari Vakillar palatasi palatasida Napoleon I ning barelyefi

Ispaniya imperiyasi Luiziana hududiga egalik qilishni1800-yilda Napoleonga topshirishga tayyor edi. Napaleon uni Yangi Dunyo imperiyasining asosi (Gaiti bilan birga) sifatida tasavvur qildi. Luiziana Gʻarbiy Amerikadagi qullardan iborat boʻlgan ishchi kuchiishlaydigan, oziq-ovqat ishlab chiqaradigan don ombori boʻlardi. Prezident Jefferson zaif Ispaniyaga toqat qila olardi, lekin gʻarbdagi kuchli Fransiya imperiyasiga taslim boʻlishni istamasdi. Jefferson oʻzining yaqin doʻsti Jeyms Monroni Nyu-Orlean atrofidagi yerlarni iloji boricha sotib olish uchun Fransiyaga yubordi. Ajablanarlisi shundaki, Napoleon butun hududni sotishga rozi boʻldi. Sent-Domingueda bostirib boʻlmaydigan, shiddatli qullar qoʻzgʻoloni tufayli Bonapartning Shimoliy Amerika rejalari ham barbod boʻldi. Luizianani yaqinlashib kelayotgan urushda Britaniya qoʻlidan saqlab qolish uchun u1803-yil aprel oyida uni AQSHga 15 million dollarga sotdi. Britaniya bankirlari bitimni moliyalashtirdilar, Amerika davlat obligatsiyalarini olib, Parijga oltin joʻnatdilar. Qoʻshma Shtatlarning hududi urushga kirmasdan ikki baravar oshirildi[22].

Buyuk Britaniya va Fransiya oʻz urushlarini1803-yilda, Luiziana xarididan soʻng qayta boshladilar. Ikkalasi ham Amerikaning betarafligiga qarshi chiqdi. Jefferson Napoleonga ham, Buyuk Britaniyaga ham ishonmasdi, lekin Britaniyani (monarxizmi, aristokratiyasi va buyuk dengiz floti va Kanadadagi mavqei bilan) Amerika manfaatlariga bevosita tahdid sifatida koʻrdi[23] .

Buyuk Britaniya ham, Fransiya ham AQSHning dengiz huquqlarini buzdi. Jefferson1807-yilda barcha eksport va importlarni taqiqlovchi embargo qonunini imzoladi. Britaniyaliklarga zarar yetkazish uchun yaratilgan bu Amerika savdosiga koʻproq zarar yetkazdi. AQSH savdosini toʻxtatib qoʻygan buzgʻunchi embargo qonuni1809-yilda Jefferson lavozimini tark etgach, bekor qilindi. Buyuk Britaniya ham, Fransiya ham AQSHga dushmanligicha qoldi.1812-yilgi urush embargo dasturining mantiqiy davomi boʻldi, chunki Qoʻshma Shtatlar Britaniyaga urush eʼlon qildi[24].

1815-1860-yillar

tahrir

Ikki xalq oʻrtasidagi munosabatlar, odatda, yigirma-yil davomida tinch edi. Savdo darajasi past edi. Migratsiya juda past edi. Qoʻshma Shtatlar Buyuk Britaniya bilan hamkorlikda1823-yilda Yevropa kuchlarini, ayniqsa Ispaniyani, shuningdek, Fransiyani Yangi Dunyodagi yerlarni egallab olishdan saqlab qolish uchun " Monro doktrinasi " ni chiqardi. Fransuzlar Lotin Amerikasidagi savdo imkoniyatlarini kengaytirishdan katta manfaatdor edilar, ayniqsa Lotin Amerikasi mustaqillik urushlarida ispanlarning roli susaygan edi[25].

1831-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari va Fransiya oʻrtasidagi shartnoma Fransiyani Napoleon urushlari paytida fransuzlarning bosib olinishiga qarshi amerikalik kema egalarining talon-toroj qilish daʼvolari uchun 25 million frank toʻlashni talab qildi. Bir qancha oradagi sovuq munosabatlardan soʻng, Britaniya vositachiligida ushbu pullar Fransiyaga toʻlandi va samimiy munosabatlar tiklandi[26] .

 
Aleksis de Tokvil (1805-59), Amerika madaniyatining eng nufuzli yevropalik talabasi.

Fuqarolar urushi: neytrallik va Meksika

tahrir

1861-1865-yillardagi Amerika fuqarolar urushi davrida Fransiya ham boshqa davlatlar singari betaraf edi. Biroq, Napoleon III Qoʻshma Shtatlarni zaiflashtirish, Konfederatsiyada yangi ittifoqchi yaratish, paxta savdosini himoya qilish va Ikkinchi Meksika imperiyasini nazorat qilish uchun katta sarmoyasini himoya qilish umidida Konfederatsiyani qoʻllab-quvvatladi[27][28].

Napoleon III1863-yilda Meksikada taxtga Avstriya arxgertsogi Maksimilian Gabsburgni Meksikaning fransuz mustamlakalarini boshqarish uchun oʻtqazdi. Vashington bunga norozilik bildirdi va yangi hukumatni tan olishdan bosh tortdi.

1865-yilda Qoʻshma Shtatlar Napoleon III ni Maksimilianni fransuz qoʻllab-quvvatlashini toʻxtatishga va fransuz qoʻshinlarini olib chiqishga ishontirish uchun diplomatik bosimni kuchaytirdi. Fransuz qoʻshinlari ketgach, meksikaliklar qoʻgʻirchoq imperator Maksimilianni qatl qildilar[29][30].

1867-1914-yillar

tahrir
 
Parijda Ozodlik haykali qurilishi.

Fransiya-Prussiya urushidan keyin1870-yilda Napoleon III ning hokimiyatdan chetlatilishi Fransiya-Amerika munosabatlarini yaxshilashga yordam berdi. Amerika jamoatchiligi Germaniyaning gʻalabasini yoqladi. Germaniyaning Parijni qamal qilish davrida Fransiyaga vazir Elixu B. Washburne boshchiligidagi kichik Amerika aholisi parijliklarga tibbiy, gumanitar va diplomatik yordam koʻrsatdi va amerikaliklar fransuzlarning hurmatini qozondi[31][32]. Keyingi-yillarda munosabatlardagi kuchlar muvozanati oʻzgardi, chunki Qoʻshma Shtatlar boyligi, sanoati va aholisining juda tez oʻsishi bilan Yevropa kuchlariga soya soldi.

1884-yilda fransuz xalqining Qoʻshma Shtatlarga sovgʻa sifatida taqdim etilgan Ozodlik haykali ramzi sifatida bu davr mobaynida munosabatlar doʻstona boʻlib qoldi[33].

1906-yilda Germaniya Marokashdagi fransuz taʼsiriga qarshi chiqqanda Prezident Teodor Ruzvelt fransuzlar tomonida edi.

Birinchi jahon urushi (1914-19)

tahrir
 
Birinchi jahon urushi davrida fransuz qahramoni Jan d’Ark tasvirlangan Amerika Qoʻshma Shtatlari vatanparvarlik plakati.

Birinchi jahon urushi paytida Qoʻshma Shtatlar dastlab neytral edi, ammo oxir-oqibat1917-yil aprel oyida ittifoqchilar bilan hamkorlikda mojaroga kirishdi. Vashington va fransuzlarning saʼy-harakatlari uchun Amerika oziq-ovqatlari, neft va kimyoviy moddalarni sotib olgan qarzlar sifatida juda zarur boʻlgan pulni shartnomalarsiz taqdim etdi[34][35] .

1918-yilda Qoʻshma Shtatlar Gʻarbiy frontning oʻz sektorida harakat qilgan general Jon J. Pershing qoʻmondonligi ostida ikki milliondan ortiq jangovar qoʻshinlarni yubordi. Ular ittifoqchilarga hal qiluvchi ustunlik berdilar, chunki nemislar ogʻir yoʻqotishlarning oʻrnini toʻldira olmadilar.

Tinchlik kelishuvi (1919)

tahrir

Prezident Vudro Vilson fransuzlar uchun urush qahramoniga aylandi va uning Parijga kelishi koʻpchilik tomonidan olqishlandi.

Fransiya Bosh vaziri Jorj Klemensoning asosiy maqsadi kelajakda Fransiya xavfsizligini taʼminlash edi; uning formulasi Germaniya bilan doʻstlik restitusiyasi, reparatsiya va kafolatlar emas edi. Klemenso AQSH prezidenti Vudro Vilsonning haqiqatga toʻgʻri kelmaydigan va utopik deb hisoblagan tamoyillariga unchalik ishonmasdi[36].

Ikki davlat Germaniyaning qarzlari, tovonlari va cheklovlari boʻyicha kelishmovchiliklarga duch kelishdi. Prezident Vudro Vilson Klemenso va Buyuk Britaniya Bosh vaziri Devid Lloyd Jorj bilan birgalikda asosiy qarorlarni qabul qildi. Vilson Millatlar Ligasining yangi tashkil etilishini oʻzining asosiy ustuvor yoʻnalishiga aylantirdi[37].

Urushlararo yillar (1919-38)

tahrir
 
Fransiya elchisining Vashingtondagi qarorgohi1936-yildan1985-yilgacha Fransiya elchixonasi boʻlib xizmat qilgan.

Urushlararoyillar davomida ikki xalq doʻstona munosabatda boʻlib qoldi. 1920-yillardan boshlab AQSH ziyolilari, rassomlari, yozuvchilari va sayyohlari fransuz sanʼati, adabiyoti, modasi, vinolari va oshxonasiga qiziqishlari tufayli tashrif buyurishdi. Asosiy keskinlik Vashington Parijning urush toʻlovlarini qaytarishini talab qilganida yuzaga keldi. Natijada yangi bitimga erishildi: Daues rejasiga koʻra, Amerika banklari Germaniyaga kreditlar berdi. Germaniya Fransiya va boshqa ittifoqchilarga tovon toʻlaydigan boʻldi. Bu tizim Buyuk Depressiya davrida qulab tushdi[38].

Jozefina Beyker kabi bir qator amerikalik rassomlar Fransiyada mashhur muvaffaqiyatga erishdilar. Parij amerikalik jazz musiqasi va qora tanli sanʼatkorlarni juda yaxshi kutib oldi, chunki Fransiya, oʻsha paytdagi Qoʻshma Shtatlarning muhim qismidan farqli oʻlaroq, irqiy kamsitish qonunlariga ega emas edi[39].

1928-yilda ikki davlat urushni taqiqlovchi Kellogg-Briand paktining bosh homiylari edi. Koʻpgina yirik davlatlar tomonidan maʼqullangan pakt urushdan voz kechdi, nizolarni tinch yoʻl bilan hal qilishga yordam berdi va tajovuzning oldini olish uchun jamoaviy kuchga chaqirdi. Uning qoidalari Millatlar Ligasi Nizomi va boshqa shartnomalarga kiritildi va u Amerika siyosati uchun ildam qadam boʻldi[40][41].

Ikkinchi jahon urushi (1938—45)

tahrir
 
Fransiyaning Suresnes shahridagi Amerika qabristoni va yodgorligi.

Ikkinchi Jahon urushiga yaqinlashganda, Qoʻshma Shtatlar Fransiyaga havo kuchlarini fashistlar tahdidiga qarshi qurollantirishga yordam berdi. Ruzvelt Urush departamentini Fransiyaga yashirincha Amerikaning eng zamonaviy samolyotlarini sotishga majbur qildi. Fransiya 1940-yilda magʻlubiyatga uchraguniga qadar Amerikadan 200 ga yaqin samolyotlarni qabul qilib oldi[42][43].

Fransiya va Buyuk Britaniya1939-yil sentyabr oyida Polshaga bostirib kirganida Germaniyaga urush eʼlon qilishdi, ammo keyingi bahorgacha juda kam harakat boʻldi. Toʻsatdan nemis qoʻshinlari Daniya va Norvegiyani bosib oldi va Belgiyada fransuz va ingliz kuchlarini tuzoqqa tushirdi. Fransiya Germaniya shartlarini qabul qilishga majbur boʻldi va Vichi Fransiyada fashistik diktatura hukmronlik qildi[44].

Vashington1940-yil bahorida Fransiyaning toʻsatdan parchalanishidan hayratda qolgan va Germaniya katta fransuz floti ustidan nazoratni qoʻlga kiritishi va Fransiyaning chet eldagi mustamlakalaridan foydalanishi mumkinligidan qoʻrqib ketgan. Bu Ruzvelt maʼmuriyatini diplomatik munosabatlarni davom ettirishga olib keldi.

Urushdan keyingi yillar

tahrir

Urushdan keyingi yillarda ham hamkorlik, ham kelishmovchilik saqlanib qoldi.

Marshall rejasi Fransiyaga hech qanday toʻlovsiz 2,3 milliard dollar berdi.1946-yildan 1953-yilgacha Amerikaning Fransiyaga bergan barcha grantlari va kreditlarining umumiy hajmi 4,9 milliard dollarni tashkil etdi. Marshall rejasining asosiy xususiyati xalqaro savdoni ragʻbatlantirish, tariflarni kamaytirish, toʻsiqlarni kamaytirish va fransuz boshqaruvini modernizatsiya qilish edi[45].

Sovuq urush

tahrir

1949-yilda ikkala davlat ham NATO harbiy ittifoqini yaratgan Shimoliy Atlantika shartnomasi orqali rasmiy ittifoqchi boʻlishdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari Fransiyaning Afrika va Janubi-Sharqiy Osiyodagi mustamlakalar ustidan nazoratni tiklashga qaratilgan saʼy-harakatlarini ochiqdan-ochiq maʼqullamasa ham, fransuz hukumatini qoʻllab-quvvatladi[46].

1956-yilda Fransiya, Buyuk Britaniya va Isroil yaqinda Suvaysh kanalini milliylashtirgan Misrga hujum qilganda katta inqiroz yuz berdi. Eyzenxauer ularni chekinishga majbur qildi. Suvaysh inqirozi buyuk davlatlarning xalqaro miqyosda pasayib ketganini fosh qilib, Buyuk Britaniya va Fransiyaga jiddiy taʼsir koʻrsatdi: keyinchalik Buyuk Britaniya oʻzining Yaqin Sharq siyosatini Qoʻshma Shtatlar siyosatiga moslashtirdi, Fransiya esa oʻzini ishonchsiz ittifoqchi deb hisoblagan davlatlardan uzoqlashdi[47].

 
Sharl de Goll, Geynrix Lübke va Lindon B. Jonson,1967-yil

Keyingi hamkorliklar

tahrir

1970-1989-yillar

tahrir
 
Fransua Mitteran va Ronald Reygan,1981-yil

1969-yilda de Goll hokimiyatdan ayrilganidan keyin munosabatlar biroz yaxshilandi. Kichik keskinliklar vaqti-vaqti bilan yana paydo boʻldi.

1980-yillarda ikki davlat baʼzi xalqaro masalalarda hamkorlik qildilar, ammo boshqa masalalarda, masalan, El-Dorado kanyoni operatsiyasi va Germaniyaning qayta birlashtirilishi maqsadga muvofiqligi kabi masalalarda keskin kelishmovchiliklarga duch kelishdi. Reygan maʼmuriyati Sibir-Yevropa quvurini qurish orqali Fransiya va boshqa Yevropa davlatlarining Rossiyadan tabiiy gaz sotib olishiga yoʻl qoʻymaslik uchun bor kuchini sarfladi. Oxir-oqibat quvur qurildi[48].

Yaqin Sharq mojarosi

tahrir

Prezident Fransua Mitteran boshchiligidagi Fransiya 1991-yilda Iroqdagi Fors koʻrfazi urushini Daguet operatsiyasining asosiy ishtirokchisi sifatida qoʻllab-quvvatladi. Fransiya milliy assambleyasi hatto urush davomida Koʻrfazdagi barcha fransuz kuchlarini Qoʻshma Shtatlar qoʻmondonligi ostida joylashtirish toʻgʻrisida katta qaror qabul qildi[49].

Iroq urushi

tahrir

2003-yil mart oyida Fransiya Germaniya, Xitoy va Rossiya bilan birgalikda AQSHning Iroqqa bostirib kirishiga ruxsat beruvchi BMT rezolyutsiyasiga qarshi chiqdi[50]. Urush arafasida Fransiya tashqi ishlar vaziri Dominik de Vilpen Amerikaning Iroq siyosatining ashaddiy tanqidchisi sifatida maydonga chiqdi. Takroriy kelishmovchiliklarga qaramay, koʻpincha ikkilangan munosabatlar rasmiy ravishda saqlanib qoldi. Qoʻshma Shtatlar fransuz yordamiga muhtoj emas edi, aksincha, Britaniya va uning boshqa ittifoqchilari bilan yaqindan hamkorlik qildi[51].

 
Jorj Bush va Jak Shirak 27- G8 sammitida,2001-yil

Sarkozi maʼmuriyati

tahrir
 
Prezident Barak Obama va Prezident Nikolya Sarkozi2010-yilda Oq uyda.

2007-yilda Nikola Sarkozi Fransiya prezidenti etib saylanganidan keyin Fransiya va AQSH oʻrtasidagi siyosiy munosabatlar doʻstona tus oldi[52][53][54][55]. 2007-yilda Sarkozi Kongress oldida nutq soʻzladi, bu Fransiya-Amerika aloqalarining mustahkam tasdigʻi sifatida koʻrildi; tashrif davomida u prezident Jorj Bush hamda senatorlar Jon Makkeyn va Barak Obama bilan ham uchrashdi (ular prezidentlikka nomzod sifatida saylanishidan oldin)[56].

2008-yilgi prezidentlik saylovlari chogʻida Barak Obama va Jon Makkeyn ham oʻz nomzodlarini tasdiqlaganidan soʻng Parijda Sarkozi bilan uchrashgan edi. Iyul oyida Obamani qabul qildi[57]. Ularning avvaldan tanishuvligi tufayli Sarkozi va Obama maʼmuriyati oʻrtasidagi munosabatlar iliq boʻlishi kutilgandi[58]. 2008-yildan beri Fransiya NATOning integratsiyalashgan qoʻmondonligiga qaytdi, bu qaror Qoʻshma Shtatlar tomonidan yuqori baholandi[59].

Olland maʼmuriyati

tahrir
 
Barak Obama va Prezident Fransua Olland2014-yil fevralida.

2013-yilda Fransiya Malida mamlakatni terrorchilar va Azava isyonchilarining vaqtinchalik ittifoqidan ozod qilish uchun yirik operatsiya boshlagan edi. Qoʻshma Shtatlar Fransiyaga Serval operatsiyasi uchun logistik yordam berdi[60].

Prezident Fransua Olland Suriyaga qarshi harbiy harakatlarni qoʻllab-quvvatlashga vaʼda berganidan soʻng, AQSH Davlat kotibi Jon Kerri Fransiyani „bizning eng qadimgi ittifoqdoshimiz“ deb atadi[61].

Makron boshqaruvi

tahrir
 
Fransiya prezidenti Emmanuel Makron (chapda) va AQSH prezidenti Donald Tramp (oʻngda) Vashingtonda,2018-yil aprelda uchrashadilar.

2016-yil noyabrida Donald Tramp saylanganidan koʻp oʻtmay, katta yoshli fransuzlarning 75 foizi u haqida salbiy fikrda edi. Aksariyat hollarda u AQSH-Yevropa munosabatlariga putur yetkazadi va dunyo tinchligiga tahdid soladi degan taxminni ilgari surishgan.

2017-yil 12-iyul kuni Prezident Tramp Fransiya prezidenti Emmanuel Makronning mehmoni sifatida tashrif buyurdi. Ikki lider terrorizmga qarshi kurash va Suriyadagi fuqarolar urushini oʻz ichiga olgan masalalarni muhokama qildi[62].

2018-yil oxirida Tramp Makronni millatchilik, tariflar, Fransiyaning Ikkinchi jahon urushidagi magʻlubiyati, Yevropa armiyasi tuzish rejalari va Fransiya rahbarining maʼqullash reytinglari yuzasidan masxara qilgan edi[63]. Bu ham Fransiyada, ham AQSHda qattiq tanqid qilindi. Dekabr oyida Makron Trampni AQSH qoʻshinlarini Suriyadan olib chiqish qarorini tanqid qilib, shunday dedi: „Ittifoq boʻlish — yelkama-elka kurashishdir. Bu davlat rahbari va harbiy boshliq uchun eng muhimi“, „Ittifoqchi ishonchli boʻlishi kerak“ deb taʼkidlagan[64][65].

 
AQSH prezidenti Jo Bayden va Fransiya prezidenti Makron G7 sammitida,2021-yil iyun

2019-yilgi savdo urushlari

tahrir

2019-yilning mart oyida Xitoy-AQSH iqtisodiy munosabatlari savdo urushi davom etayotgan bir paytda Makron va Xitoy yetakchisi Si Szinpin umumiy qiymati 40 milliard yevro (45 milliard AQSH dollari) boʻlgan 15 ta yirik savdo va biznes bitimlarini imzoladilar[66].

Iyul oyida Tramp Fransiyaning transmilliy firmalarga raqamli xizmatlar soligʻini joriy qilgani uchun qasos sifatida Fransiyaga nisbatan tariflar joriy etish bilan tahdid qilgan edi[67].

2021-yil 17-sentyabrda Fransiya AQSH, Avstraliya va Buyuk Britaniya oʻrtasida AUKUS mudofaa texnologiyasi shakllanganidan soʻng Fransiyaning AQSHdagi elchisi Filipp Etyen va Fransiyaning Avstraliyadagi elchisi Jan-Pyer Tebani chaqirib olindi.

Yangi xavfsizlik kelishuvining bir qismi sifatida AQSH qirollik Avstraliya dengiz flotiga yadroviy suv osti kemalarini taqdim etadi va Avstraliya2016-yildan boshlab Fransiyada ishlab chiqarilgan oʻn ikkita anʼanaviy (dizel) suv osti kemasini sotib olish boʻyicha 66 milliard AQSH dollari miqdoridagi kelishuvni bekor qildi[68][69][70]. Fransiya hukumati suv osti kemalari shartnomasining bekor qilinishidan gʻazablandi va bu qarorni „orqadan pichoq urish“ deb atadi. 22-sentyabr kuni prezident Jo Bayden va Makron ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarni yaxshilashga vaʼda berishdi. Etyen 30-sentyabrda AQSHga qaytib keldi[68][69][70] On 22 September, President Joe Biden and Macron pledged to improve the relationship between the two countries.[71] Étienne returned to the United States on 30 September.[72] .

Yangi xavfsizlik kelishuvining bir qismi sifatida AQSH qirollik Avstraliya dengiz flotiga yadroviy suv osti kemalarini taqdim etadi va Avstraliya2016-yildan boshlab Fransiyada ishlab chiqarilgan oʻn ikkita anʼanaviy (dizel) suv osti kemasini sotib olish boʻyicha 66 milliard AQSH dollari miqdoridagi kelishuvni bekor qildi. Fransiya hukumati suv osti kemalari shartnomasining bekor qilinishidan gʻazablandi va bu qarorni „orqadan pichoq urish“ deb atadi. 22-sentyabr kuni prezident Jo Bayden va Makron ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarni yaxshilashga vaʼda berishdi. Etyen 30-sentyabrda AQSHga qaytib keldi.

Biroq munosabatlar2022-yil boshida keskin yaxshilandi, chunki Fransiya Ukrainaga yordam berish va Rossiyani bosqinchilik uchun jazolashda AQSH va NATO bilan yaqindan hamkorlik qildi. AQSH bilan umumiy munosabatlar2022-yil aprel oyida boʻlib oʻtgan prezidentlik saylovlarida muammoga aylandi, chunki oʻng qanot nomzodi Marin Le Pen AQSH va NATO bilan yaqin aloqalarni qoralab, Rossiya bilan yaqinlashishni vaʼda qildi[5].

Galereya

tahrir
  •  
    Fransiyaning Vashingtondagi elchixonasi
  •  
    Fransiyaning Nyu-Yorkdagi Bosh konsulligi
  •  
    AQShning Parijdagi elchixonasi

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Opinion of the United States“. Pewglobal.org. Qaraldi: 2013-yil 6-oktyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „France's Favorable Rating in U.S. Zooms to 87%, a New High“. Gallup.com (25-fevral 2016-yil). Qaraldi: 2018-yil 12-aprel.
  3. ↑ „France recalls ambassadors to US, Australia over submarine deal“. www.msn.com.
  4. ↑ „Explainer: Why is a submarine deal sparking a diplomatic crisis?“. www.aljazeera.com.
  5. ↑ 5,0 5,1 Roger Cohen, „Le Pen Backs NATO-Russia Reconciliation and Reduced French Role in Alliance“ New York Times April 13, 2022.
  6. ↑ W. J. Eccles, The Canadian Frontier, 1534-1760 (1969) online
  7. ↑ For historiography see Allan Greer, „National, Transnational, and hypernational historiographies: New France meets early American history.“ Canadian Historical Review 91#4 (2010) pp 695-724 doi=10.3138/chr.91.4.695
  8. ↑ Francis, R. Douglas; Jones, Richard; Smith, Donald B.. Journeys: A History of Canada. Cengage Learning, 2009 — 51-bet. ISBN 978-0-17-644244-6. 
  9. ↑ „La Nouvelle France: Le Territoire“ [New France: The Territory] (fr). Government of France. 20-sentabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-yanvar 2017-yil.
  10. ↑ Leclerc, Jacques „Arrival of the Europeans: Canada at the Time of New France“. University of Ottawa online (2018).
  11. ↑ Max Savelle, The Origins of American Diplomacy: The International History of Angloamerica, 1492-1763 (1967) online
  12. ↑ Betsey Maestro, Struggle for a Continent: The French and Indian Wars: 1689-1763 (Harper Collins, 2000).
  13. ↑ William R. Nester, The first global war: Britain, France, and the fate of North America, 1756-1775 (Greenwood, 2000).
  14. ↑ Cazorla, Frank, G. Baena, Rose, Polo, David, Reder Gadow, Marion (2019). The governor Louis de Unzaga (1717-1793) Pioneer in the birth of the United States of America and in the Liberalism. Foundation. Malaga
  15. ↑ C. H. Van Tyne, „Influences which Determined the French Government to Make the Treaty with America, 1778,“ American Historical Review (1916) 21#3 pp. 528-541 in JSTOR
  16. ↑ Jonathan R. Dull, A Diplomatic History of American Revolution (1985)
  17. ↑ Jonathan R. Dull, The French Navy and American Independence: A Study of Arms and Diplomacy, 1774-1787 (1975)
  18. ↑ In 1842 some shifts were made in Maine and Minnesota. William E. Lass. Minnesota's Boundary with Canada: Its Evolution Since 1783. Minnesota Historical Society, 1980 — 63–70-bet. ISBN 9780873511537. 
  19. ↑ Jonathan R. Dull. A Diplomatic History of the American Revolution. Yale up, 1987 — 144–151-bet. ISBN 0300038860. 
  20. ↑ Richard B. Morris, „The Great Peace of 1783,“ Massachusetts Historical Society Proceedings (1983) Vol. 95, pp 29-51.
  21. ↑ Ronald Hoffman, and Peter J. Albert, eds., Peace and the Peacemakers: The Treatyof 1783 (1986)
  22. ↑ Howard Jones. Crucible of Power: A History of American Foreign Relations to 1913, 2009 — 55–62-bet. ISBN 9780742565340. 
  23. ↑ Lawrence S. Kaplan, "Jefferson, the Napoleonic Wars, and the Balance of Power, " William & Mary Quarterly (1957) 14#2 pp 196-217 in JSTOR
  24. ↑ Thomas Paterson et al. American Foreign Relations: A History, Volume 1: To 1920 (7th ed. 2009) pp 83-127
  25. ↑ Dexter Perkins, „Europe, Spanish America, and the Monroe Doctrine.“ American Historical Review 27#2 (1922): 207-218. online.
  26. ↑ Greg H. Williams. The French Assault on American Shipping, 1793–1813: A History and Comprehensive Record of Merchant Marine Losses. McFarland, 2009 — 38–40-bet. ISBN 9780786454075. 
  27. ↑ Russell M. Jones „The Flowering of a Legend: Lafayette and the Americans, 1825-1834.“ French Historical Studies 4.4 (1966): 384-410 online.
  28. ↑ François de Laboulaye, „French-American Friendship in the Nineteenth Century“ Mid America (1978), Vol. 60, pp 55-58.
  29. ↑ Robert Ryal Miller, "Matias Romero: Mexican Minister to the United States during the Juarez-Maximilian Era, " Hispanic American Historical Review (1965) 45#2 pp. 228-245 in JSTOR
  30. ↑ Thomas D. Schoonover, ed., Mexican Lobby: Matías Romero in Washington 1861—1867 (UP of Kentucky, 2015).
  31. ↑ David McCullough, The Greater Journey, Americans in Paris (2011) p. 328.
  32. ↑ Stephen Hess, „An American in Paris“ American Heritage (Feb 1967) 18#2 pp 18+.
  33. ↑ Henry Blumenthal, France and the United States: Their Diplomatic Relations, 1789-1914 (1970) pp 167-180.
  34. ↑ Robert Bowman Bruce, A Fraternity of Arms: America and France in the Great War (UP of Kansas, 2003).
  35. ↑ Martin Marix-Evans, Retreat, Hell! We Just Got Here!: The American Expeditionary Force in France, 1917-1918 (Osprey Military, 1998).
  36. ↑ Margaret MacMillan, Paris 1919: Six months that changed the world (2007) pp 273-278.
  37. ↑ Lloyd E. Ambrosius, „Wilson, The Republicans, and French Security after World War I,“ Journal of American History (1972) 59#2 pp 341-352 in JSTOR
  38. ↑ Stephen A. Schuker, The End of French Predominance in Europe: The Financial Crisis of 1924 and the Adoption of the Dawes Plan (1976) online review
  39. ↑ Noel Riley Fitch, Sylvia Beach and the Lost Generation: A History of Literary Paris in the Twenties and Thirties (WW Norton, 1983).
  40. ↑ Harold Josephson, "Outlawing War: Internationalism and the Pact Of Paris, " Diplomatic History (1979) 3#4 pp. 377-390.
  41. ↑ Robert Dallek, Franklin D. Roosevelt and American Foreign Policy, 1932-1945 (1979) pp 69, 162-63, 174.
  42. ↑ John McVickar Haight, „Roosevelt as Friend of France.“ Foreign Affairs 44.3 (1966): 518-526. online
  43. ↑ John McVickar Haight, Jr., „Franceʼs Search for American Military Aircraft: Before the Munich Crisis“ Aerospace Historian (1978) 26#3 pp 141-152.
  44. ↑ J. Néré, The foreign policy of France from 1914 to 1945 (1975) pp 225-51.
  45. ↑ [1]. Historynet.com.
  46. ↑ „The Pentagon Papers, Chapter 4, "US and France in Indochina, 1950–56"“. 2019-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 17-dekabr.
  47. ↑ Lucas, Scott. Britain and Suez: The Lion's Last Roar. Manchester: Manchester University Press, 1996 — 114-bet. ISBN 9780719045806. 
  48. ↑ Philip Zelikow and Condoleezza Rice, eds., Germany unified and Europe transformed: a study in statecraft (Harvard UP, 1995).
  49. ↑ Reynolds, David One World Divisible: A Global History Since 1945. 2000. New York: W.W.Norton and Co. p. 588
  50. ↑ „CNN.com – White House all but concedes U.N. defeat – 12-Mar. 2003-yil“ (2003-yil 11-mart). Qaraldi: 2008-yil 17-dekabr.
  51. ↑ Frédéric Bozo, „'We Donʼt Need You': France, the United States, and Iraq, 1991-2003.“ Diplomatic History 41.1 (2016): 183-208.
  52. ↑ „US Relationship with France – France and United States Relations“. 2016-yil 6-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  53. ↑ „Is France America's new best friend ?“. London: Timesonline.co.uk. 2008-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 6-oktyabr.
  54. ↑ „The Relationship of the United States with France“. Usforeignpolicy.about.com (2013-yil 17-iyul). 2016-yil 6-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
  55. ↑ „Britain and America : Nicolas Sarkozy“. Britainandamerica.typepad.com (2007-yil 14-iyul). Qaraldi: 2013-yil 6-oktyabr.
  56. ↑ Sarkozy Is Greeted Warmly by Congress  — The NY Times
  57. ↑ „Le Figaro – International : Sarkozy : "Obama ? C'est mon copain !"“ (fr). 2009-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-dekabr 2008-yil.
  58. ↑ Martin, Marie-Helene. „Obama et moi“. The Guardian (2008-yil 6-noyabr). Qaraldi: 17-dekabr 2008-yil.
  59. ↑ President Sarkozy marches France back to Nato with military shake-up (Wayback Machine saytida 2008-09-03 sanasida arxivlangan) — The Times
  60. ↑ Sisk, Richard „U.S. Steps Up Support for French in Mali“. Military.com. Qaraldi: 30-avgust 2013-yil.
  61. ↑ Lewis, Paul; Ackerman, Spencer. „US set for Syria strikes after Kerry says evidence of chemical attack is 'clear'“ (30-avgust 2013-yil). Qaraldi: 30-avgust 2013-yil.
  62. ↑ Natalie Nougayrède, „Franceʼs Gamble: As America Retreats, Macron Steps up.“ Foreign Affairs. 96 (2017): 2+.
  63. ↑ „Trump's attack on Macron lacked 'common decency', France says“. BBC.com (14-noyabr 2018-yil).
  64. ↑ „Syria conflict: Macron criticises Trump's withdrawal decision“ (en-GB). BBC News (2018-yil 23-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 29-may.
  65. ↑ Lemon, Jason. „'An Ally Should Be Dependable,' Macron Slams Trump“. MSN. Newsweek (23-dekabr 2018-yil).
  66. ↑ „France seals multi-billion dollar deals with China, but questions Belt and Road project“ (en). Reuters (2019-yil 25-mart). Qaraldi: 2022-yil 29-may.
  67. ↑ „Trump threatens tariffs over Macron 'foolishness'“. BBC News (27-iyul 2019-yil). Qaraldi: 30-iyul 2019-yil.
  68. ↑ 68,0 68,1 Shear, Michael D. „France recalls its ambassadors to the U.S. and Australia to protest Biden's submarine deal“. The New York Times (17-sentabr 2021-yil).
  69. ↑ 69,0 69,1 Noack, Rick „Why the French are so furious at the Biden administration over a derailed submarine deal“. The Washington Post (17-sentabr 2021-yil).
  70. ↑ 70,0 70,1 Chrisafis, Angelique; Boffey, Daniel „'Stab in the back': French fury as Australia scraps submarine deal“ (16-sentabr 2021-yil).
  71. ↑ Salama, Vivian; Norman, Laurence. „Biden, Macron Vow to Work to Ease Diplomatic Spat“. Wall Street Journal (22-sentabr 2021-yil). Qaraldi: 22-sentabr 2021-yil.
  72. ↑ Choi, Joseph. „French ambassador back in the US“. The Hill (30-sentabr 2021-yil). Qaraldi: 25-yanvar 2022-yil.

Adabiyotlar

tahrir
  • Bailey, Thomas A. A Diplomatic History of the American People (10th edition 1980) online.
  • Banholzer, Simon, and Tobias Straumann. „Why the French Said ʻNonʼ: A New Perspective on the Hoover Moratorium of June 1931.“ Journal of Contemporary History 56.4 (2021): 1040-1060.
  • Belkin, Paul. France: Factors shaping foreign policy and issues in US-French relations (Diane Publishing, 2012).
  • Blackburn, George M. French Newspaper Opinion on the American Civil War (1997)
  • Blumenthal, Henry. A Reappraisal of Franco-American Relations, 1830-1871 (1959).
  • Blumenthal, Henry. France and the United States: Their Diplomatic Relations, 1789-1914 (1979) excerpt and text search; [2]
  • Blumenthal, Henry. Illusion and Reality in Franco-American Diplomacy, 1914-1945 (1986)
  • Bowman, Albert H. The Struggle for Neutrality: Franco-American Diplomacy during the Federalist Era (1974), on 1790s.
  • Bozo, Frédéric. "'Winners' and 'Losers': France, the United States, and the End of the Cold War, " Diplomatic History Nov. 2009, Volume 33, Issue 5, pages 927-956.
  • Bozo, Frédéric. Two strategies for Europe: De Gaulle, the United States, and the Atlantic Alliance (2001) online
  • Brogi, Alessandro. Confronting America: the cold war between the United States and the communists in France and Italy (2011).
  • Brookhiser, Richard. „France and Us.“ American Heritage (Aug/Sep 2003) 54#4 pp 28-33. wide-ranging survey over 250 years
  • Bruce, Robert B. „America Embraces France: Marshal Joseph Joffre and the French Mission to the United States, April-May 1917.“ Journal of Military History 66.2 (2002): 407.
  • Bush, Robert D. The Louisiana Purchase: A Global Context (2013).
  • Case, Lynn Marshall, and Warren F. Spencer. The United States and France: Civil War Diplomacy (1970) online
  • Cogan, Charles. Oldest Allies, Guarded Friends: The United States and France Since 1940 (1994)
  • Costigliola, Frank. France and the United States: the cold alliance since World War II (1992), Scholarly history.
  • Creswell, Michael. A Question of Balance: How France and the United States Created Cold War Europe (Harvard Historical Studies) (2006) excerpt and text search
  • Dallek, Robert. Franklin D. Roosevelt and American Foreign Policy, 1932-1945 (1979) pp 635-636. online
  • Druelle, Clotilde. Feeding Occupied France During World War I: Herbert Hoover and the Blockade (Springer, 2019) Hoover is most famous re Belgium but he also fed the part of France occupied by Germany.
  • Duroselle, Jean-Baptiste. "Relations between Two Peoples: The Singular Example of the United States and France, " Review of Politics (1979) 41#4 pp. 483-500 in JSTOR, by leading French diplomatic historian
  • Duroselle, Jean-Baptiste. France and the United States from the beginnings to the present (1978) online
  • Gravelle, Timothy B., Jason Reifler, and Thomas J. Scotto. „The structure of foreign policy attitudes in transatlantic perspective: Comparing the United States, United Kingdom, France and Germany.“ European Journal of Political Research 56.4 (2017): 757-776. online (Wayback Machine saytida 2022-03-06 sanasida arxivlangan)
  • Greenhalgh, Elizabeth. „The Viviani-Joffre Mission to the United States, April-May 1917: A Reassessment.“ French Historical Studies 35.4 (2012): 627-659.
  • Guisnel, Jean. Les Pires Amis du monde: Les relations franco-américaines à la fin du XXe siècle (Paris, 1999), in French
  • Haglund, David G. ed. The France-US Leadership Race: Closely Watched Allies (2000)
  • Haglund, David G. „Theodore Roosevelt and the 'Special Relationship' with France.“ in A Companion to Theodore Roosevelt (2011): pp 329-349.
    • Haglund, David G. "Roosevelt as „Friend of France“—But Which One?" Diplomatic history 31.5 (2007): 883-908. online; French admired Theodore Roosevelt much more highly than FDR.
  • Haglund, David G. "That Other Transatlantic „Great Rapprochement“: France, the United States, and Theodore Roosevelt" in Hans Krabbendam and John Thompson eds. Americaʼs Transatlantic Turn (Palgrave Macmillan, New York, 2012) pp. 103-120.
  • Haglund, David G. „Devant L’Empire: France and the Question of 'American Empire,' from Theodore Roosevelt to George W. Bush.“ Diplomacy & Statecraft 19.4 (2008): 746-766.
  • Haglund, David G. „Happy days are here again? Franceʼs reintegration into NATO and its impact on relations with the USA.“ European security 19.1 (2010): 123-142.
  • Hill, Peter P. Napoleonʼs Troublesome Americans: Franco-American Relations, 1804-1815 (2005). online
  • Hoffman, Ronald and Peter J. Albert, eds. Diplomacy and Revolution: The Franco-American Alliance of 1778 (1981), Topical essays by scholars.
  • Kaplan, Lawrence S. „Jefferson, the Napoleonic Wars, and the Balance of Power.“ William and Mary Quarterly 14#2 (1957), pp. 196-217, online
  • King, Richard Carl, „Review of the historiography of Franco-American relations from 1828-1860“ (1972). (U. of Montana Graduate Student Theses, Dissertations, & Professional Papers. 5199) online
  • Krige, John. „Technodiplomacy: A concept and its application to US-France nuclear weapons cooperation in the Nixon-Kissinger era.“ Federal History 12 (2020): 99-116. online (Wayback Machine saytida 2022-03-02 sanasida arxivlangan).
  • Leffler, Melvyn. The Elusive Quest: Americaʼs Pursuit of European Stability and French Security, 1919-1933 (1979
    • Leffler, Melvyn P. „The struggle for stability: American policy toward France, 1921-1933“ (PhD thesis, The Ohio State University, 1972). 695pp. full text online (Wayback Machine saytida 2022-01-04 sanasida arxivlangan)
  • Lewis, Tom Tandy. „Franco-American diplomatic relations, 1898-1907“ (PhD dissertation, U of Oklahoma, 1970) online.
  • McLaughlin, Sean J. JFK and de Gaulle: How America and France Failed in Vietnam, 1961-1963 (UP of Kentucky, 2019) DOI:10.5810/kentucky/9780813177748.001.0
  • Matera, Paulina. „The Question of War Debts and Reparations in French-American Relations after WWI.“ Humanities and Social Sciences 21.23 (2) (2016): 133-143. online
  • Meunier, Sophie. „Is France Still Relevant?.“ French Politics, Culture & Society 35.2 (2017): 59-75.
  • Morris, Richard B. The Peacemakers; the Great Powers and American Independence (1965), the standard scholarly history; online
    • Morris, Richard B. „The Great Peace of 1783,“ Massachusetts Historical Society Proceedings (1983) Vol. 95, pp 29-51, a summary of his long book in JSTOR
  • Néré, Jacques. The foreign policy of France from 1914 to 1945 (Island Press, 2002).
  • Noble, George. Policies and opinions at Paris, 1919: Wilsonian diplomacy, the Versailles Peace, and French public opinion (1968).
  • Pagedas, Constantine A. Anglo-American Strategic Relations and the French Problem, 1960-1963: A Troubled Partnership (2000).
  • Paxton, Robert O., ed. De Gaulle and the United States (1994)
  • Piller, Elisabeth Marie. „The Transatlantic Dynamics of European Cultural Diplomacy: Germany, France and the Battle for US Affections in the 1920s.“ Contemporary European History 30.2 (2021): 248-264.
  • Reyn, Sebastian. Atlantis Lost: The American Experience with De Gaulle, 1958-1969 (2011) excerpt
  • Savelle, Max. The Origins of American Diplomacy: The International History of Angloamerica, 1492-1763 (New York and London: Collier-Macmillan and the Macmillan Company, 1967) online
  • Sainlaude Stève, France and the American Civil War: a diplomatic history (2019) DOI:10.5149/northcarolina/9781469649948.001.0001
  • Sainlaude Stève, France and the Confederacy (1861-1865), Paris, L’Harmattan, 2011
  • Seymour, James William Davenport, ed. History of the American Field Service in France: Friends of France, 1914-1917 (1920) online.
  • Statler, Kathryn C. Replacing France: The Origins of American Intervention in Vietnam (2007)
  • Stinchcombe, William C. The American Revolution and the French Alliance (1969) online
  • Taylor, Jordan E. „The reign of error: North American information politics and the French revolution, 1789-1795.“ Journal of the Early Republic 39.3 (2019): 437-466.
  • Verdier, Daniel. Democracy and international trade: Britain, France, and the United States, 1860-1990 (Princeton UP, 2021).
  • Wall, Irwin M. The United States and the Making of Postwar France, 1945-1954 (1991).
  • Wall, Irwin M. France, the United States, and the Algerian War (2001). online in French
  • White, Elizabeth Brett. American opinion of France from Lafayette to Poincaré (1927) online
  • Whitridge, Arnold. „Gouverneur Morris in France.“ History Today (Nov 1972), pp 759-767 online; on 1792-1794
  • Williams, Andrew J. France, Britain and the United States in the Twentieth Century 1900-1940 (2014). 133-171.
  • Williams, Greg H.. The French Assault on American Shipping, 1793–1813: A History and Comprehensive Record of Merchant Marine Losses. McFarland, 2009. ISBN 9780786454075. 
  • Willson, Beckles. Americaʼs Ambassadors to France (1777-1927): A Narrative of Franco-American Diplomatic Relations (1928). online
  • Young, Robert J. Marketing Marianne : French propaganda in America, 1900-1940 (2004) online
  • Young, Robert. An American by Degrees: The Extraordinary Lives of French Ambassador Jules Jusserand (McGill-Queenʼs University Press, 2009). excerpt, A standard scholarly biography
  • Zahniser, Marvin R. "The French Connection: Thirty Years of French-American Relations, " Reviews in American History (1987) 15#3 pp. 486-492 in JSTOR reviews books by Blumenthal (1986) and Hurstfield (1986)
  • Zahniser, Marvin R. Uncertain friendship: American-French diplomatic relations through the cold war (1975). online
  • Zahniser, Marvin R. Then came disaster: France and the United States, 1918-1940 (2002) online
  • Berthon, Simon. Allies at War: The Bitter Rivalry among Churchill, Roosevelt, and de Gaulle. (2001). 356 pp. online
  • Blumenthal, Henry. Illusion and Reality in Franco-American Diplomacy, 1914-1945 (1986)
  • Cogan, Charles. Oldest Allies, Guarded Friends: The United States and France Since 1940 (1994)
  • Haglund, David G, „Roosevelt as 'Friend of Franceʼ—But Which One?“ Diplomatic History 31#5 (2007), pp. 883-907 online
  • Hurstfield, Julian G. America and the French Nation, 1939-1945 (1986). replaces Langer’s 1947 study of FDR & Vichy France
  • Langer, William L. Our Vichy Gamble (1947), defends FDR’s policy 1940-42
  • McVickar Haight Jr, John. „Roosevelt as Friend of France“ Foreign Affairs 44#3 (1966), pp. 518-526 online
  • Viorst, Milton. Hostile Allies: FDR and Charles De Gaulle (1965)
  • Williams, Andrew J. France, Britain and the United States in the Twentieth Century 1900-1940 (2014). pp 133-171.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fransiya-AQSh_munosabatlari&oldid=5247953" dan olindi