Garri Gelboin

Garri V. Gelboin (1929-2010) – amerikalik saraton tadqiqotchisi, xususan, kimyoviy kanserogenez boʻyicha tadqiqotchi olim edi. 1966-1999-yilgacha Milliy Sogʻliqni saqlash instituti tarkibiga kiruvchi Milliy saraton instituti molekulyar kanserogenlar laboratoriyasi (hozirgi metabolizm laboratoriyasi) boshligʻi boʻlgan. Uning tadqiqotlari giyohvand moddalar va kanserogenlarni faollashtirish va zararsizlantirishga qaratilgan. U tibbiy nashrlarda 400 dan ortiq ilmiy maqolalar muallifi yoki hammuallifi boʻlgan, toʻqqizta kitobni tahrirlagan birgalikda tahrir qilgan va sakkizta patentga ega. 1965-1978-yillarda u dunyodagi eng koʻp iqtibos keltiriladigan 300 ta olimlardan, 1973-1982-yillarda esa dunyodagi eng koʻp iqtibos keltiriladigan 500 ta olimlardan biri boʻldi. U Amerika Qoʻshma Shtatlari boʻylab va 26 ta xorijiy mamlakatlarda koʻp maʼruzalar oʻqidi.

Garri V. Gelboin

Erta hayot va taʼlim

Gelboin 1929-yilda tugʻilgan, Polsha va Rossiyadan yaqinda kelgan muhojirlar Eva (Jurkovskiy va Jerkovskiy) va Herman Gelboimning eng katta farzandi. Uning Xelen Fridman ismli bitta singlisi bor edi. U Chikagodagi Humboldt bogʻidagi ishchilar sinfidagi yahudiy oilasida oʻsgan. Uning ota-onasi Chikagodagi Maksvell-strit bozorida doʻkon va keyinchalik doʻkonni boshqargan. U Tuley oʻrta maktabini tugatgan holda Chikago davlat maktablarida oʻqidi. Illinoys universitetida kimyo boʻyicha bakalavr darajasini (3-yil Illinoys universitetida Navy Pier va 1-yil Illinoys universitetida, Urbana-Champaign) va universitet qoshidagi MakArdle saraton tadqiqotlari laboratoriyasida biokimyo va onkologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasini olgan. Viskonsin-Madisonda, u yerda Jeyms va Elizabet Miller [1] rahbarligida tahsil oldi. U 1958-yilda Milliy Salomatlik Institutiga kelib, Milliy ruhiy salomatlik institutida Lui Sokoloff va Giulio Kantoni bilan birga ishlagan. 1966-1999- yilgacha Milliy Sogʻliqni saqlash instituti tarkibiga kiruvchi Milliy saraton instituti molekulyar kanserogenez laboratoriyasining (hozirgi metabolizm laboratoriyasi deb ataladi) boshligʻi. 2000-yilda nafaqaga chiqqanidan soʻng, u metabolizm laboratoriyasida faxriy olim sifatida faol ishlashni davom ettirdi.

Tadqiqot hissalari

Uning NCIdagi tadqiqot markazi atrof-muhitdagi kanserogenlarni, misol uchun, tamaki tutunida, avtomobil chiqindisi va boshqa tutun hosil qiluvchi manbalarda uchraydigan benzopiren kabi atrof-muhitni qanday metabollashini aniqlashga qaratilgan. Shuningdek, uning laboratoriyasi atrof-muhitning turli kanserogenlarini zararsizlantiradigan koʻplab sitoxrom P-450 fermentlari uchun genlarni aniqladi. Bu fermentlar xavfli kimyoviy moddalarni buyraklar tomonidan xavfsiz tarzda chiqarilishi mumkin boʻlgan, molekulalarga parchalaydi. U odamlarni maʼlum kanserogenlar, oziq-ovqatlar va dori-darmonlarga sezuvchanligini tekshirishi mumkin boʻlgan genetik profil uchun asos yaratdi.

Gelboin kimyoviy moddalar, dorilar va kanserogenlarning jigardagi kichik lipid pufakchalaridagi (mikrosomalar) fermentlar tomonidan qanday metabollanishi haqidagi dastlabki tadqiqotlarida aniq boʻldi. U mikrosomal fermentlar maʼlum kanserogenlarni DNK bilan mahkam bogʻlangan shaklga aylantirishini koʻrsatdi va keyin bu fermentlar sitoxrom P-450 sinfiga tegishli ekanligini koʻrsatdi. Ushbu topilma pro-kanserogenlar organizmda DNKga zarar yetkazadigan va mutatsiyalar yoki saratonga olib keladigan moddalarga qanday aylanishi mumkinligini aniqladi.

U P-450 sitoxrom fermentlariga monoklonal antikorlarni ishlab chiqdi va shu bilan birga ularni oʻz laboratoriyasida tadqiqot qilish uchun ishlatdi, balki ularni boshqa laboratoriyalar va farmatsevtika kompaniyalariga yangi dori vositalarini yaratishda foydalanish imkonini berish uchun ularni butun dunyo boʻylab tarqatdi.

Uning ishi prokarsinogenlarni DNKga zarar yetkazuvchi moddalarga in vitro faollashtirish kontseptsiyasi uchun asos boʻlib xizmat qildi, bu kimyoviy moddalarning saraton ishlab chiqarish salohiyati uchun keng qoʻllaniladigan sinov uchun asos boʻldi (Ames testi). Uning laboratoriyasi birinchi boʻlib odamlarga taʼsir qilishi mumkin boʻlgan baʼzi xavfli kimyoviy moddalar almashinuvini (organizmdagi kimyoviy konversiyalarni) oʻrganish uchun yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasini kiritdi. Uning ishi kimyoviy kanserogenez, dori va kanserogen almashinuvi sohalariga, shuningdek, P-450 sitoxrom preparati va kanserogen metabolizmini taʼminlovchi fermentlarni oʻrganishga katta taʼsir koʻrsatdi.

NIHdagi faoliyati davomida Gelboin koʻplab mukofotlarga sazovor boʻldi, jumladan, toʻrtta NIH Merit mukofoti, texnologiya transferi mukofoti, faxriy fan doktori. darajasi, Nakasone maʼruza mukofoti va Klod Bernard mukofoti. U koʻplab asosiy maʼruzalar oʻqidi, ilmiy konferentsiyalar uyushtirdi, tadqiqot takliflarini baholovchi bir nechta qoʻmitalar ishida qatnashdi va kimyoviy kanserogenez boʻyicha bir nechta kitoblarni tahrir qildi. Uning nashrlaridan biri, kanserogenlar almashinuvidagi asosiy ferment uchun keng qoʻllaniladigan tahlilni ishlab chiqish boʻyicha maqola Ilmiy almashinuv iqtiboslari klassikasi institutiga aylandi. U oʻz tadqiqotlari bilan bogʻliq sakkizta patentga ega edi[1].

Gelboin yana butun dunyo boʻylab laboratoriyalarda ishlaydigan bir qancha sobiq hamkasblari va stajyorlarini ortda qoldirdi, ularning koʻpchiligi giyohvand moddalar va kanserogen moddalar almashinuvi sohasida yetakchilik lavozimlariga erishgan va yana shu bilan birga, oʻzining ilmiy izlanish merosini amalga oshirishda davom etmoqda.

Manbalar

• „Cytochrome P450 Mediated Drug and Carcinogen Metabolism using Monoclonal Antibodies“. home.ccr.cancer.gov. 2016-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-aprel.
• Yang, Tian J.; Krausz, Kristopher W.; Sai, Yang; Gonzalez, Frank J.; Gelboin, Harry V. (1999-01-01). "Eight Inhibitory Monoclonal Antibodies Define the Role of Individual P-450s in Human Liver Microsomal Diazepam, 7-Ethoxycoumarin, and Imipramine Metabolism" (en). Drug Metabolism and Disposition 27 (1): 102–109. ISSN 0090-9556. PMID 9884317. http://dmd.aspetjournals.org/content/27/1/102. 
• „Harry V. Gelboin's research works | National Institutes of Health, MD (NIH) and other places“.
• Gonzalez, F. J.; Conney, A. H. (2010-07-01). "Harry V. Gelboin, 1929-2010" (en). Carcinogenesis 31 (7): 1308–1309. doi:10.1093/carcin/bgq093. ISSN 0143-3334. 
• "Polycyclic Hydrocarbons and Cancer. Harry V. Gelboin and Paul O. P. Ts'o, Editors. Volume 1. Environment, Chemistry, and Metabolism, 408 pp, $37.50; Volume 2. Molecular and Cell Biology, 452 pp, $42.00, Academic Press, New York, 1978." (en-US). Journal of Occupational and Environmental Medicine 21 (6): 393. June 1979. ISSN 1076-2752. https://journals.lww.com/joem/Citation/1979/06000/Polycyclic_Hydrocarbons_and_Cancer__Harry_V_.3.aspx. 

Havolalar

• Carcin.oxfordjournals.org
• Toxicology.mc.vanderbilt.edu (Wayback Machine saytida 2010-06-16 sanasida arxivlangan)
• Irp.nih.gov (Wayback Machine saytida 2018-06-15 sanasida arxivlangan)
• Home.ccr.cancer.go
• Washingpost.com
• https://patents.justia.com/search?q=gelboin