Gaz va suyuqliklarning oqishi

Gaz va suyuqliklarning oqishi — gazsimon moddalar va suyuqliklarning bosim taʼsirida harakatlanishi. Gaz (yoki suyuqlik) sekin oqqanda qatlamlari oʻzaro parallel joylashadi. Bunday oqim laminar oqim deyiladi. Gaz (yoki suyuqlik) tez oqsa, qatlamlari oʻzaro aralashib ketadi. Bunday oqim turbulent oqim deyiladi. Gaz va suyuqlik katlamlari bir-biriga nisbatan harakatlanganda ular orasida ichki ishqalanish kuchi, yaʼni qovushoqlik paydo boʻladi. Nay ichida laminar oqimning turbulent oqimga utishi Reynolde soni pzV bilan ifodalanadi. Bunda: r — gaz yoki suyuqlik zichligi, 8 — oqish tezligi, g — nay-ning radiusi, g| — qovushoqlik koeffitsiyenti. Gazlarning qovushoqlik koeffitsiyenti suyuqliklarnikidan bir necha yuz baravar kichik boʻladi. Gaz yoki suyukdik nayda okishi uchun nayning ikki uchida bosimlar farqi Ar=r,—r2 boʻlishi shart. Laminar oqim uchun maʼlum vakt ichida naydan oqib oʻtgan gaz (yoki suyuqlik) hajmi Puazeyl formulasi bilan ifodalanadi: V = vro,8l" (bunda Ar— bosimlar farqi, / — nay uzunligi). Juda past bosimda (vakuum da) gazlarning oqishi normal sharoitdagidan farq qiladi. Gaz oqkan vaqtda molekulalari bir-biri bilan toʻqnashmasa, bunday oqim molekulyar oqim deyiladi. Molekulyar oqimda naydan oqib oʻtgan gaz miqdori molekulalar tezligiga va nay radiusining kubiga toʻgʻri proporsional, qovushoqlik koeffitsiyentiga bogʻliq emas. G. va s.o.ni oʻrganish aerodinamika, gaz dinamikasi fanlarining asosiy masalalaridan hisoblanadi.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil