Vikipediya

Germaniya — Yaponiya munosabatlari

Germaniya-Yaponiya munosabatlari(nemischa Deutsch-japanische Beziehungen; yaponcha:日独関係) — Germaniya va Yaponiya davlatlari oʻrtasidagi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, maʼrifiy, fan va boshqa sohalardagi oʻzaro hamkorlik aloqalari. Bu aloqalar 1861-yilda Prussiyadan (1866-1870-yillarda Germaniya imperiyasi tashkil topishidan oldin) Yaponiyaga birinchi elchi tashrifi bilan rasman oʻrnatilgan. Yaponiya 1867-yilgi Meydzi islohotidan soʻng tez modernizatsiya qilindi. Koʻpincha nemis modellaridan qizgʻin intellektual va madaniy almashinuv orqali foydalanildi. 1900-yilda Yaponiya Buyuk Britaniya bilan birlashgandan soʻng, Germaniya va Yaponiya Birinchi Jahon urushida dushmanga aylandi. Yaponiya 1914-yilda Germaniya imperiyasiga urush eʼlon qildi va Xitoy, Tinch okeanidagi asosiy nemis mulklarini tortib oldi.

Germaniya-Yaponiya munosabatlari

Germaniya
Yaponiya
1990-yillarda qayta qurilgan Berlinning Xirosima koʻchasidagi Yaponiya elchixonasi dastlab 1938-yildan 1942-yilgacha qurilgan va shu tariqa Germaniya-Yaponiya munosabatlarining ramzi hisoblanadi.
Germaniyaning Yaponiyadagi elchixonasi

1930-yillarda ikkala davlat ham oʻz mintaqalariga nisbatan tajovuzkor militaristik munosabatni qabul qildilar. Bu yaqinlashuvga va oxir-oqibat, Italiyani oʻz ichiga olgan siyosiy va harbiy ittifoqqa olib keldi. Biroq, Ikkinchi Jahon urushi davrida ittifoq kuchlari oʻrtasidagi katta masofalar bilan cheklangan edi. Koʻpincha Yaponiya va Germaniya alohida urushlar olib borishdi va oxir-oqibat alohida taslim boʻlishdi.

Ikkinchi jahon urushidan keyin har ikki davlatning iqtisodiyoti tez tiklandi. Endi iqtisodiy masalalarga qaratilgan ikki tomonlama munosabatlar tez orada qayta tiklandi. Bugungi kunda Yaponiya va Germaniya mos ravishda dunyoning uchinchi va toʻrtinchi yirik iqtisodiyoti boʻlib, siyosiy, madaniy, ilmiy va iqtisodiy hamkorlikning koʻplab turlaridan katta foyda koʻrmoqda.

2012-yil oxirida Bertelsmann jamgʻarmasi soʻroviga koʻra, nemislar Yaponiyaga koʻp jihatdan ijobiy qarashadi va bu davlatni kamroq raqobatchi va koʻproq sherik deb bilishadi. Yaponiyaning Germaniya haqidagi qarashlari ham ijobiy, yapon xalqining 97 % Germaniyaga ijobiy, atigi 3 % esa Germaniyaga salbiy qaraydi[1].

Mamlakatlarni taqqoslash

tahrir
  Germaniya   Yaponiya
Rasmiy nomi Germaniya federal respublikasi Yaponiya
Gerbi    
Bayrogʻi    
Aholisi 83,019,200 126,317,000
Hududi 357,021 km2 (137,847 sq mi) 377,975 km2 (145,925 sq mi)
Aholi zichligi 229/km2 (593/sq mi) 344/km2 (891/sq mi)
Poytaxti Berlin Tokio
Katta shahri Berlin — 3,513,026 (6,000,000 Metro) Tokyo — 13,185,502 (35,682,460 Metro)
Hukumat Federal parlamentar Respublika Unitar, parlamentar, konstitutsiyaviy monarxiya
Birinchi rahbari
  • Mamlakat boshligʻi: Imperator Jimmu
  • Hukumat raisi: Itō Hirobumi
Hozirgi rahbari
Rasmiy tili Nemis tili Yapon tili
Din 58 % xristian, 37 % dinsiz, 4 % Islom, 1 % boshqa[2] 92 % Sintoizm va buddizm (birga), 2 % xristian, 7.8 % boshqa
Etnik boʻlinish 80 % nemis,[3][4][5][6] 3.7 % turklar, 16.3 % boshqa yevropaliklar 98.5 % yaponlar, 0.5 % koreyslar, 0.4 % xitoyliklar, 0.6 % boshqa
YaIM $3.467 trillion, (Aholi jon boshiga $41,902) $4.939 trillion, (Aholi jon boshiga $38,281)
Aholi lmshuvi 5,971 Germaniyada tugʻilganlar Yaponiyada yashaydi 35,725 Yaponiyada tugʻilganlar Germaniyada yashaydi
Harbiy xarajatlar $46.7 million[7] $59.3 million[7]


Tarixi

tahrir

Birinchi aloqalar va yapon izolyatsiyasining tugashi (1871-yilgacha)

tahrir
 
Filipp Frans Baltasar fon Siebold Yevropaning Yaponiya haqidagi tasavvuriga katta hissa qoʻshgan.

Yaponiya va Germaniya oʻrtasidagi munosabatlar Tokugava syogunligi davridan (1603-1868), Gollandiya xizmatidagi nemislar Gollandiyaning Sharqiy Hindiston kompaniyasida (VOC) ishlash uchun Yaponiyaga kelganida boshlangan. Birinchi hujjatlarda tilga olingan holatlar shifokorlar Engelbert Kaempfer (1651-1716) va Filipp Frans Baltasar fon Siebold (1796-1866) ismli shaxslarning 1690 va 1820-yillardagi holatlardir. Ikkalasi ham Dejima shahridagi Gollandiya savdo posti direktoriga syogunga hurmat koʻrsatish uchun Edoga majburiy sayohatda hamrohlik qilishdi. Siebold XX asrgacha Yaponiya haqidagi eng qimmatli maʼlumot manbalaridan biri boʻlgan Nippon, Archiv zur Beschreibung von Japan (Nippon, Yaponiya tavsifi arxivi) muallifiga aylandi[8]. 1979-yildan beri yapon olimlariga beriladigan Filipp Frans fon Siebold-Preis sharafiga har yili olimlarning yutuqlari nemis mukofoti bilan taqdirlanadi. Von Sieboldning Yaponiyaga ikkinchi tashrifi (1859-1862) falokatga aylangan[9]. Chunki u Yaponiyadagi Gollandiya siyosatiga taʼsir oʻtkazishga urinib koʻrdi va bu mamlakatda doimiy diplomat lavozimini egallashga harakat qildi.

1854-yilda Qoʻshma Shtatlar Yaponiyaga bosim oʻtkazdi va Yaponiyaning izolyatsiyasini tugatgan Kanagava konvensiyasini imzoladi[10]. Bu Yaponiya jamoatchiligi tomonidan „teng boʻlmagan shartnoma“ deb hisoblangan, chunki AQSh Yaponiyaning koʻpgina imtiyozlarini qaytarmagan. Koʻp hollarda Yaponiya chet ellik rezidentlarni yapon qonunchiligi oʻrniga oʻz konsullik sudlari qonunlariga boʻysundirishni, savdo portlarini ochishni va keyinchalik hatto xristian missionerlariga ham kirishga ruxsat berishni nazarda tutuvchi ekstraterritorial tizimga amalda majburlangan mamlakat hisoblanadi. Yaponiyaning yopiq eshiklar siyosati tugaganidan koʻp oʻtmay, " Bakumatsu " (kànhì, „Sogunatning oxiri“) deb nomlangan davrda Yaponiyaga birinchi nemis savdogarlari kelishdi. 1860-yil]]da graf Fridrix Albrext zu Eulenburg Eylenburg ekspeditsiyasini oʻsha paytda Germaniya konfederatsiyasining etakchi mintaqaviy davlati boʻlgan Prussiyadan elchi sifatida Yaponiyaga boshqargan. Toʻrt oylik muzokaralardan soʻng, 1861-yil]] yanvar oyida Prussiya va Yaponiya oʻrtasida rasmiy ravishda doʻstlik va savdoga bagʻishlangan yana bir „teng boʻlmagan shartnoma“ imzolandi[11].


Oʻsha paytda Yaponiyaga boʻlgan koʻplab adolatsiz muzokaralardan biri deb hisoblanganiga qaramay, Eulenburg ekspeditsiyasi va doʻstlik va savdo shartnomasining qisqa va uzoq muddatli oqibatlari bugungi kunda rasmiy yapon-german munosabatlarining boshlanishi sifatida hurmatga sazovor. Oʻzaro aloqalarning 150 yilligini nishonlash maqsadida Germaniyada ham, Yaponiyada ham 2010-yilning kuzidan 2011-yilning kuzigacha "kelajakka koʻprik qurish uchun „umumiy oʻtmish xazinasini oʻrnatish“ umidida tadbirlar oʻtkazildi[12] .

Prussiyadagi Yaponiya diplomatik missiyasi

tahrir

1863-yilda fon Eulenburgning Tokioga tashrifidan uch yil oʻtgach, qirol Vilgelm I Prussiya saroyiga keldi va Berlinda ulugʻvor marosim bilan kutib olindi. Shartnoma imzolangandan soʻng Maks fon Brandt Yaponiyadagi diplomatik vakil boʻldi — dastlab Prussiya vakili, 1866-yildan keyin Shimoliy Germaniya konfederatsiyasi va 1871-yilda yangi tashkil etilgan Germaniya imperiyasi vakili[13].

1868-yilda Tokugava syogunligi agʻdarildi va imperator Meydzi boshchiligidagi Yaponiya imperiyasi oʻrnatildi. Hokimiyat Tenno sulolasiga qaytishi bilan Yaponiya gʻarbiy kuchlar bilan „teng boʻlmagan shartnomalar“ ni bekor qilishni talab qildi va fuqarolar urushi boshlandi. Urush paytida nemis qurol savdogar Genri Shnell syogunlikka sodiq yer xoʻjayini Nagaoka Daimyosini qurol bilan taʼminladi. Bir yil oʻtgach, urush Tokugavaning magʻlubiyati va „teng boʻlmagan shartnomalar“ ning qayta koʻrib chiqilishi bilan yakunlandi[14].


Yaponiyani modernizatsiya qilish va taʼlim almashinuvi (1871-1885)

tahrir
 
Yaponiya vaziri Ito Xirobumi 1882-yilda Berlin va Venada Yevropa konstitutsiyalarini yapon huquqiy asoslari uchun shablon sifatida oʻrgangan.

Meydzi islohotlar davrining boshlanishi bilan (1868-1912) koʻplab nemislar Yaponiyaning yangi hukumatga maslahatchi sifatida „oyatoi gaikokujin“ (お雇い外国人 , „yollangan chet elliklar“) kelishdi va Yaponiyani modernizatsiya qilishga hissa qoʻshdi. Ayniqsa tibbiyot (Leopold Myuller, 1824-1894; Julius Scriba, 1848-1905; Erwin Bälz, 1849-1913), huquq (KF Hermann Roesler, 1834) Albert Mosse, (1846-1925) va harbiy ishlar (KW Jacob Meckel, 1842-1906). Mekkel 1885-yilda Yaponiya hukumati tomonidan Yaponiya bosh shtabiga maslahatchi va Armiya harbiy kollejida oʻqituvchi sifatida taklif qilingan. U Yaponiyada uch yil davomida Katsura Taro va Kavakami Soroku kabi nufuzli shaxslar bilan ishladi va shu tariqa Yaponiya imperatorlik armiyasini modernizatsiya qilishga hal qiluvchi hissa qoʻshdi. Mekkel oʻzining oʻlimidan soʻng Tokiodagi sobiq armiya kolleji oldida uning bronza haykalini oʻrnatgan sodiq yapon muxlislarini qoldirdi[15]. Umuman olganda, Yaponiya imperatorlik armiyasi 1880-yillarda zamonaviy jangovar kuchlarni qurishda oʻz tashkilotini Prussiya-Germaniya chizigʻi boʻylab intensiv ravishda yoʻnaltirdi.

1889-yilda Yaponiya imperiyasining Konstitutsiyasi eʼlon qilindi. Unga nemis huquqshunos olimlari Rudolf fon Gnayst va Lorenz fon Shtayn katta taʼsir koʻrsatdi. Ular Meydzi va boʻlajak Bosh vazir Ito Xirobumi (1841-1909) 1882-yilda Berlin va Vena shaharlariga tashrif buyurdilar. Germaniya hukumatining iltimosiga koʻra, Albert Mosse Xirobumi va uning bir guruh hukumat amaldorlari va olimlari bilan ham uchrashdi va konstitutsiyaviy huquq boʻyicha bir qator maʼruzalar oʻqidi. Bu Xirobumini Prussiya uslubidagi monarxiya konstitutsiyasi Yaponiya uchun eng mos ekanligiga ishontirishga yordam berdi. 1886-yilda Mosse Xirobumi va Inoue Kovashiga Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda yordam berish uchun Yaponiya hukumatiga „yollangan chet ellik“ sifatida uch yillik shartnoma asosida Yaponiyaga taklif qilindi[16]. Keyinchalik u boshqa muhim qonun loyihalari, xalqaro shartnomalar ustida ishladi va Ichki ishlar vazirligida vazirlar mahkamasi maslahatchisi boʻlib ishga kirdi. Bosh vazir Yamagata Aritomoga mahalliy hukumat uchun qonun loyihalari va tizimlarini yaratishda yordam berdi. XIX asr oxirida oʻnlab Yaponiyalik talabalar va harbiy ofitserlar Germaniyaga borib, nemis harbiy tizimini oʻrganish va nemis armiyasining oʻquv muassasalarida va Germaniya, asosan Prussiya armiyasi saflarida harbiy tayyorgarlikdan oʻtishdi. Misol uchun, keyinchalik mashhur yozuvchi Mori Rintarô (Mori Ogai) asli armiya shifokori boʻlib, 1872-1874-yillarda oʻsha paytda tibbiy taʼlim uchun asosiy til boʻlgan nemis tilidan repetitorlik oldi. 1884-yildan 1888-yilgacha Ogai Germaniyaga tashrif buyurdi va Gyote, Shiller va Gerxart Hauptmann asarlarining birinchi tarjimalarini yaratgan Yevropa adabiyotiga qiziqish uygʻotdi[17].

Aloqalarning sovuqlashishi va Birinchi jahon urushi (1885-1920)

tahrir

XIX asr oxirida Germaniya va umuman Yevropaning Sharqiy Osiyodagi imperialistik intilishlari tufayli Yaponiya-Germaniya munosabatlari sovuqlashdi. 1895-yil]] aprel oyida Birinchi Xitoy-Yaponiya urushi tugagandan soʻng, Simonoseki shartnomasi imzolandi. U Xitoydan Yaponiyaga, eng muhimi, Tayvanga va Lyaodong yarim oroli koʻrfazining sharqiy qismini, shu jumladan Port Arturga tegishli bir nechta hududiy yoʻllarni oʻz ichiga oladi. Biroq, Rossiya, Fransiya va Germaniya Yaponiyaning tobora kengayib borayotgan taʼsir doirasidan ehtiyot boʻlishdi va buning oʻrniga oʻzlarining mustamlaka mulklarini kengaytirish orqali Xitoyning zaif holatidan foydalanishni xohladilar. Aloqalar 1895-yil 23-aprelda uch kuch Yaponiyani Lyaodong yarim orolidagi oʻziga berilgan mulklarni qoʻlga kiritishdan tiyilishga „chaqirganda“ „ Uch tomonlama kelishuv“ bilan yakunlandi[18][19].


Germaniya-Yaponiya munosabatlari uchun yana bir ogʻir sinovi 1904-1905-yil]]lardagi rus-yapon urushi boʻlib, Germaniya Rossiyani bu kurashda qattiq qoʻllab-quvvatlagan. Ushbu holat Yaponiya tashqi ishlar vazirligini urush yerlarida Rossiya kemalariga koʻmir yetkazib beradigan har qanday kema choʻkib ketishini eʼlon qilishga majbur qildi. Rossiya-Yaponiya urushidan keyin Germaniya harbiy ofitserlar va talabalar almashinuvida oʻzaro kelishuvni talab qildi va keyingi yillarda bir nechta nemis harbiy ofitserlari Yaponiya armiyasini oʻrganish uchun Yaponiyaga yuborildi. Bu esa podsho armiyasi ustidan gʻalaba qozonganidan keyin oʻrganish uchun istiqbolli tashkilot edi. Biroq, Yaponiyaning kuchayishi va taʼsiri Germaniya tomoniga ishonchsizlikni kuchaytirar edi.

Yevropada Birinchi jahon urushining boshlanishi Germaniya-Yaponiya munosabatlari qanchalik yomonlashganini koʻrsatdi. 1914-yil 7-avgustda Angliya Germaniya imperiyasiga urush eʼlon qilganidan atigi uch kun oʻtgach, Yaponiya hukumati Britaniya hukumatidan Xitoy ichki suvlarida va uning atrofidagi Kaiserliche dengiz piyodalarining nemis bosqinchilarini yoʻq qilishda yordam berish uchun rasmiy soʻrovni oldi. Janubi-Sharqiy Osiyoda, xususan, Xitoy sohilida Yevropa mustamlakachi kuchlarining mavjudligini kamaytirishga intilayotgan Yaponiya 1914-yil 14-avgustda Germaniyaga ultimatum yubordi va u javobsiz qoldi. Keyin Yaponiya 1914-yil 23-avgustda Germaniyaga rasman urush eʼlon qildi va shu tariqa Tinch okeanidagi nemislar qoʻl ostidagi Karolin, Marshall va Mariana orollarini bosib olish uchun Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiya ittifoqchisi sifatida Birinchi Jahon urushiga kirdi[20].

 
Bando lageri asirlari tomonidan asirlikda boʻlganida qurilgan nemis koʻprigi.

Yaponiya va Germaniya oʻrtasida boʻlib oʻtgan yagona yirik jang Kiautschou koʻrfazidagi nemislar nazoratidagi Xitoyning Tsingtao portini qamal qilish edi. Nemis qoʻshinlari 1914-yil avgustdan noyabrgacha Yaponiya-Britaniya blokadasi ostida toʻliq artilleriya zarbalari va ishchi kuchining 6:1 koeffitsienti ostida edi — bu qamal paytida ham, keyinchalik magʻlubiyatga uchraganda ham ruhiy kuch berdi. Yapon qoʻshinlari shaharga bostirib kirgandan soʻng, nemis oʻliklari Tsingtaoda dafn qilindi va qolgan qoʻshinlar Yaponiyaga olib ketildi, u yerda ular Bando harbiy asirlari lageri kabi joylarda hurmat bilan munosabatda boʻlishdi. [[1919-yilda Germaniya rasmiy ravishda Versal shartnomasini imzolaganida, barcha harbiy asirlar ozod qilindi va ularning aksariyati Yevropaga qaytarildi.Yaponiya va Germaniya oʻrtasida boʻlib oʻtgan yagona yirik jang Kiautschou koʻrfazidagi nemislar nazoratidagi Xitoyning Tsingtao portini qamal qilishdan iborat boʻlgan. Nemis qoʻshinlari 1914-yil avgustdan noyabrgacha Yaponiya-Britaniya blokadasi ostida toʻliq artilleriya zarbalari va ishchi kuchining 6:1 koeffitsienti ostida turdi — bu qamal paytida ham, keyinchalik magʻlubiyatda ham ruhiy kuch berdi. Yapon qoʻshinlari shaharga bostirib kirgandan soʻng, nemis oʻliklari Tsingtaoda dafn qilindi va qolgan qoʻshinlar Yaponiyaga olib ketildi, u yerda ular Bando harbiy asirlari lageri kabi joylarda hurmat bilan munosabatda boʻlishdi. 1919-yilda Germaniya rasmiy ravishda Versal shartnomasini imzolaganida, barcha harbiy asirlar ozod qilindi va ularning aksariyati Yevropaga qaytarildi[21][22].

Yaponiya Germaniya uchun ogʻir oqibatlarga olib keladigan Versal shartnomasini imzoladi. Tinch okeanida Yaponiya Germaniyaning ekvatordan shimoldagi orollarini (Marshall orollari, Karolinlar, Marianalar, Palau orollari) va Xitoyning Kiautschou-Tsingtao orollarini qoʻlga kiritdi. Shartnomaning 156-moddasi, shuningdek, Xitoy Respublikasiga suveren hokimiyatni qaytarish oʻrniga Shandundagi Germaniya imtiyozlarini Yaponiyaga oʻtkazdi. Bu masala yaqinda Shandun muammosi deb nomlanadi. Xitoyning ushbu qoidadan noroziligi namoyishlarga olib keldi va Toʻrtinchi May harakati deb nomlanuvchi madaniy harakat Xitoyni shartnomani imzolamaslikka taʼsir qildi. Xitoy [[1919-yil sentabrda Germaniyaga qarshi urush tugaganligini eʼlon qildi va 1921-yilda Germaniya bilan alohida shartnoma imzoladi. Bu fakt Germaniyaning kelgusi yillarda Sharqiy Osiyodagi strategik hamkori sifatida Yaponiyaga emas, Xitoyga tayanishiga katta hissa qoʻshdi[23].

Yaqinlashuv va Ikkinchi jahon urushi (1920-1945)

tahrir

Munosabatlarni qayta tiklash va Xitoy-Yaponiya dilemmasi

tahrir
 
1920-yildan 1928-yilgacha Germaniyaning Tokiodagi elchisi sifatida Vilgelm Solf yaxshi nemis-yapon munosabatlarini tiklash tashabbusi bilan chiqdi.

Germaniya oʻzining Tinch okeani va Osiyodagi koʻp mulkini Yaponiyaga berishga majbur boʻlganidan keyin va Xitoy-Germaniya hamkorligi kuchayganidan soʻng, Berlin va Tokio oʻrtasidagi munosabatlar deyarli yoʻq boʻlib ketdi. 1920-yildan 1928-yilgacha Germaniyaning Yaponiyadagi elchisi boʻlib ishlagan Vilgelm Solf tashabbusi bilan madaniy almashinuv yana mustahkamlandi. 1926-yilda „Nemis-Yaponiya jamiyati“ning qayta tiklanishiga (1926), Berlinda „Yaponiya instituti“ning tashkil etilishiga (1926), „Yapon-Germaniya madaniyat jamiyati“ning tashkil etilishiga sabab boʻlgan madaniy shartnoma imzolandi. Tokioda ([[1927) va keyinchalik Kiotoda „Yapon-Germaniya tadqiqot instituti" ochildi(1934). Fransiya ham, Germaniya ham chet elda oʻqishni xohlaydigan Yaponiyaliklar uchun juda betakror edi. Nemis universitetlari fransuz oliy oʻquv yurtlaridan ustun hisoblanganligi sababli, chet elga ketayotgan yapon talabalarining 80 % Germaniyani tanladilar. Darhaqiqat, 1930-yillarda Yaponiyada Pan-Osiyo harakatining yetakchilari sifatida paydo boʻlgan koʻplab kishilar 1920-yillarda Germaniya universitetlarida tahsil olishgan, bu esa yapon tarixchisi Hotta Erining yaponlarning nutqiga kuchli nemis taʼsiri borligini taʼkidlashiga sabab boʻlgan[24].

 
Adolf Hitler
 
Benito Mussolini
 
Hirohito
 
Yaponiya elchisi Kintomo Mushakoji va fashistlar Germaniyasi tashqi ishlar vaziri Yoaxim fon Ribbentrop 1936-yilda Antikomintern paktini imzoladilar.

1933-yil 30-yanvarda Adolf Gitler boshchiligidagi fashistlar partiyasi Germaniyada hokimiyatni oʻz qoʻliga oldi va oʻz hukmronligining dastlabki ikki oyi ichida Veymar Respublikasining demokratik tizimini bekor qildi. Ushbu siyosiy burilish Germaniya va Yaponiya oʻrtasidagi munosabatlar uchun juda katta ahamiyatga ega boʻldi. 1933-yil bahorida va yana kuzda, NSDAPning para-harbiy boʻlimi boʻlgan Sturmabteilung (SA) Germaniya universitetlarida tahsil olayotgan Osiyoliklarni kaltaklaganida, nemis-yapon munosabatlari buzildi. Yaponiya va Xitoy rasmiylari nemis gazetalarida „sariq xavf“ tashviqoti, nemislarning irqlararo munosabatlarni taqiqlash rejalari haqidagi xabarlar va butun mamlakat boʻylab Osiyolik talabalarga nisbatan davom etayotgan zoʻravonliklardan shikoyat qilishdi. 1933-yil oktabr oyida Yaponiya hukumati oʻz fuqarolarini Germaniyaga tashrif buyurmaslik toʻgʻrisida ogohlantirib, bu mamlakatda Osiyoliklar boʻlishi xavfli ekanligini aytib, 1933-yilning noyabrida esa Xitoy hukumati oʻz fuqarolariga shunday ogohlantirish berdi. Germaniya tashqi ishlar vaziri va Auswärtiges Amt rahbari Konstantin fon Neurath Gitlerni Osiyoliklarga nisbatan SA zoʻravonligini toʻxtatishga koʻndirib, Xitoy davlat rahbari Chiang Kay-Shek nemis harbiy missiyasini haydab chiqarish va uning oʻrniga fransuz harbiy missiyasini qoʻyish bilan tahdid qilganini taʼkidladi. Yaponiyaga kelsak, Neyrat nemis universitetlarida yapon elitasining koʻplab vakillarining tahsil olishi foydali ekanini taʼkidlab, bu uzoq muddatda Germaniya uchun beqiyos afzallik ekanini taʼkidladi. Biroq, bu vaqtda Germaniya Xitoy bilan ancha yaqin munosabatlarga ega edi, u koʻproq nemis qurollarini sotib oldi va Milliy inqilobiy armiya nemis harbiy missiyasi tomonidan taʼlim oldi. Bu nafaqat yapon eʼtirozlariga qarshi sodir boʻldi, balki Berlinning munosabatini oʻzgartirishga Yaponiyadan emas, balki Xitoydan kelgan asl shikoyatlarga sabab boʻldi.

  •  
    Nijubashi Edo qal’asida Gitlerjugend Xiroxito imperator Shovani ramziy tabriklash marosimini oʻtkazmoqda.
  •  
    Gitlerjugendning Yaponiya rahbari shahzoda Fumimaro Konoe bilan uchrashuvi. 1938-yil avgust.
  •  
    Nichigeki raqs jamoasining ayol aʼzolari Tokiodagi Nichigeki musiqa zalida Gitleryugenni kutib olishmoqda.

1933-yil oxiri — 1934-yil boshida Germaniyaning Yaponiyadagi yangi elchisi va nemis-yapon hamkorligining ochiq tarafdori Gerbert fon Dirksen fashistlar partiyasi aʼzosi Ferdinand Xening tayinlanishini qoʻllab-quvvatlaganida, Germaniya-Yaponiya munosabatlarida yana bir keskinlik yuzaga keldi. obroʻsiz tadbirkor, Xitoy shimolidagi Yaponiyaning qoʻgʻirchoq davlati Manchjou-Go bilan Berlinning oʻzaro aloqasi juda nozik edi, chunki uning Germaniya tomonidan rasmiy diplomatik tan olinishi Yaponiya tomonidan talab qilingan, ammo Xitoy-Germaniya munosabatlariga katta zarar etkazadi. Gitlerning Xitoyni hozircha hamkor sifatida saqlab qolishdan manfaatdorligi, uning nomi ostida mintaqadagi nemis savdosini monopoliyaga olish uchun Germaniyaga Manchukuoni tan olish haqida yolgʻon vaʼda bergan Xeydan voz kechganida ayon boʻldi[25].

Hamkorlikni mustahkamlash

tahrir

Tokio harbiy rahbarlari oxir-oqibatda „Buyuk Sharqiy Osiyoda hamkorlikda farovonlik sohasini“ yaratish orqali imperiyani resurslar bilan taʼminlash rejalarini ishlab chiqishga kirishdilar.

 
Berlindagi Yaponiya elchixonasi, 1940-yil sentabr oyida Uch tomonlama paktni imzolagan uchta davlat bayroqlari bilan qoplangan.

Nemis-yapon oʻzaro manfaatlarining birinchi huquqiy mustahkamlanishi 1936-yilda, ikki davlat umuman Kommunistik Xalqaro (Komintern) va xususan Sovet Ittifoqiga qarshi qaratilgan Anti-Komintern paktini imzolaganida sodir boʻldi. Imzolangandan soʻng fashistlar Germaniyasi hukumati yapon xalqini ham „faxriy oriylar“ tushunchasiga kiritdi. Yasuxito, shahzoda Chichibu keyin 1937-yilda Germaniyadagi Nyurnberg mitingida qatnashdi va Adolf Gitler bilan uchrashdi va u bilan shaxsiy munosabatlarni mustahkamlashga harakat qildi. Benito Mussolini boshchiligidagi fashistik Italiya oʻsha yili Anti-Komintern paktiga qoʻshildi va shu bilan Rim, Berlin va Tokio oʻrtasida „Oʻq“ deb ataladigan oʻqni shakllantirish yoʻlida birinchi qadamlarni qoʻydi[26].

Dastlab Germaniya Xitoy millatchi hukumati bilan juda yaqin munosabatda boʻlgan, hatto Xitoy Respublikasiga harbiy yordam va yordam koʻrsatgan. 1937-yil 7-iyulda Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi boshlanganidan keyin va oradan koʻp oʻtmay Xitoy Sovet Ittifoqi bilan Xitoy-Sovet hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi paktni tuzganidan keyin munosabatlar keskinlashdi. Yuqori Xitoy-Germaniya iqtisodiy munosabatlariga qaramay, Gitler Yaponiya yanada ishonchli geostrategik hamkor boʻladi degan xulosaga keldi va zamonaviyroq va harbiy jihatdan kuchli Yaponiya bilan hamjihatlikka erishish uchun xitoylar bilan ittifoqini tugatishni tanladi. 1938-yil may oyida Reyxstagga qilgan murojaatida Gitler Germaniyaning Yaponiyaning qoʻgʻirchoq davlati Manchjou-Goni tan olganini eʼlon qildi[27] va hozirda Yaponiya imperiyasi tomonidan ushlab turilgan Tinch okeanidagi sobiq mustamlakalarga Germaniya daʼvolaridan voz kechdi. Gitler Xitoyga qurol-yarogʻ yetkazib berishni toʻxtatishni, shuningdek, Xitoy armiyasiga biriktirilgan barcha nemis ofitserlarini chaqirib olishni buyurdi[28].

Yaponiya va Germaniya oʻrtasidagi munosabatlar 1930-yillarning oxirlarida yaqinroq oʻsishda davom etdi va siyosiy va tashviqot sabablarga koʻra boʻlsa ham, bir nechta madaniy almashinuvlar amalga oshirildi. Yoshlar almashinuviga eʼtibor qaratildi va koʻplab oʻzaro tashriflar amalga oshirildi. Masalan, 1938-yilning oxirida Gneisenau kemasi Gitlerjugendning 30 aʼzosidan iborat delegatsiyani oʻrganish uchun Tokioga olib ketdi. 1938-yilda Germaniya-Yaponiya hamkorligini oʻz ichiga olish uchun vakillik choralari koʻrildi va Berlinda yangi Yaponiya elchixonasi binosi qurilishi boshlandi. Oldingi elchixona Gitler va Albert Speerning Berlinni jahon poytaxti Germaniyaga aylantirish rejalariga yoʻl qoʻyishga majbur boʻlganidan soʻng, Tiergarten yonidagi yangi tashkil etilgan diplomatik okrugda yangi va yanada dabdabali bino qad rostladi.

 
Yaponiya tashqi ishlar vaziri Yosuke Matsuoka 1941-yil mart oyining oxirida Berlinda Adolf Gitler huzuriga tashrif buyurdi.

1940-yil 26-iyulda Qoʻshma Shtatlar Yaponiyaga neft, temir va poʻlat eksportini toʻxtatib, Eksport nazorati toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi. Ushbu cheklov siyosati Vashingtonning Yaponiyaga har qanday keyingi harbiy kengayish keyingi sanksiyalarga olib kelishi haqida ogohlantirish edi. Biroq, AQShning bunday harakatlari Yaponiyaning militaristik rahbarlari tomonidan imperiyaning ahvolini yaxshilash uchun radikal choralar koʻrish kerakligi va bu bilan Yaponiyani Germaniyaga yaqinlashtiruvchi signal sifatida talqin qilindi[29].

Germaniya tashqi ishlar vaziri Yoaxim fon Ribbentrop Yaponiya bilan yangi shartnoma boʻyicha muzokaralar olib borish uchun yuborildi, uning Germaniya va Italiya bilan munosabatlari yaqinda „Oʻq kuchlari“ deb ataladigan 1940-yil 27-sentabrdagi Uch tomonlama pakt bilan mustahkamlandi.

Qoʻshma urush rejalari

tahrir
 
Matsuoka Generalfeldmarshall Vilgelm Keytel (oʻrtada) va elchi Geynrix Georg Stahmer (oʻngda) bilan 1941-yil 29-martda Berlindagi Yaponiya elchixonasida ziyofatda

Gitler esa Sovet Ittifoqiga bostirib kirish uchun „Barbarossa operatsiyasi“ ga tayyorgarlikni yakunlayotgan edi. Fyurer oʻzining sharqqa tomon zarbasini toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita qoʻllab-quvvatlash uchun Yaponiyaga 1940 va 1941-yillarda Sovet Uzoq Sharqiga hujum qilish rejalarini qayta koʻrib chiqishni bir necha bor taklif qildi. 1941-yil fevralida Gitlerning qatʼiy talablari natijasida general Oshima Berlinga elchi sifatida qaytib keldi.

Stalinning hozirda Janubi-Sharqiy Sibirni Yaponiyaning potentsial hujumidan himoya qilayotgan qoʻshinlarni Moskvaning kelajakdagi mudofaasiga koʻchirishga boʻlgan ehtiyoj ortdi. Yaponiyaning Manchukuodagi Kvantung armiyasi doimo manevrlarda boʻlib turdi va Germaniya tashqi ishlar vaziri Ribbentrop bilan muzokaralarda Berlindagi elchi Oshima SSSRga qarshi „yaponlarning yaqinlashib kelayotgan hujumi“ haqida bir necha bor ishora qildi.

Biroq, Yaponiya va Germaniyaga nomaʼlum boʻlgan, Germaniyaning Tokiodagi elchisi Evgen Ott uchun ishlaydigan nemis jurnalisti qiyofasini olgan sovet josusi Richard Sorge 1941-yil 14-sentabrda Qizil Armiyaga Yaponiyaliklar Sovet Ittifoqiga hujum qilmoqchi emasligini aytdi[30].

 
Sovet josusi Richard Sorge 1941-yil sentabrda Yaponiyaning SSSRga qarshi Gitler bilan hamkorlik qilishni istamasligini oshkor qildi.

Yaponiya Ikkinchi jahon urushiga kirishi

tahrir

1941-yil sentabrda Yaponiya janubga kengayishini boshladi va joylashtirilgan xodimlar va samolyotlar sonini keskin oshirdi. Bu Qoʻshma Shtatlar, Buyuk Britaniya va boshqa Gʻarb hukumatlarini Yaponiya aktivlarini muzlatib qoʻyishga undadi, AQSh (Yaponiya neftining 80 foizini taʼminlagan) Yaponiya imperiyasiga toʻliq neft embargosini qoʻyish bilan javob berdi. Natijada Yaponiya mohiyatan Janubi-Sharqiy Osiyodagi ambitsiyalaridan voz kechish yoki Xitoyga qarshi urush olib borish yoki oʻziga zarur boʻlgan tabiiy resurslarni kuch bilan tortib olish oʻrtasida tanlov qilishga majbur boʻldi. Yaponiya harbiylari 1939-yilda Xalkin-Gol jangida Yaponiyaning sharmandali magʻlubiyati va yaqin kelajakdagi har qanday harakatlarni yakuniy rad etishidan soʻng, Janubiy Osiyoga kengayish oʻrniga Sovet Rossiyasiga hujum qilish tobora koʻproq mashhur boʻlmagan tanlovga aylandi. Germaniya SSSRga bostirib kirdi.

Bundan tashqari, koʻplab zobitlar Amerikaning neft embargosini soʻzsiz urush eʼlon qilish deb hisoblashdi. Qoʻshma Shtatlar tomonidan kiritilgan qattiq neft sanksiyalari bilan Yaponiya rahbariyati endi Xitoyda qolishga qaror qildi. Germaniya Yaponiyaga sintetik yoqilgʻi ishlab chiqarish loyihalarini sotishdan bosh tortdi, shuning uchun Yaponiyaning neftga boʻlgan yagona umidi Gollandiyaning Sharqiy Hindistoniga bostirib kirish edi, bu esa AQSh va Britaniya bilan urushga olib keladi. Muvaffaqiyatga erishish uchun yaponlar Amerika Qoʻshma Shtatlarining Tinch okeanidagi qudratli flotini zararsizlantirishlari kerak edi.

Gitler va Ribbentrop 1941-yilning 17-noyabrida Yaponiyaliklar AQSh bilan urushga kirishish niyati haqida birinchi marta xabardor qilganlarida Germaniya Yaponiyani qoʻllashiga kelishib oldilar.

 
1941-yil 11-dekabrda Yaponiyaning Pearl-Harborga hujumi ortidan Adolf Gitler Qoʻshma Shtatlarga urush eʼlon qildi.

Gitler Yaponiyaning 1941-yil 7-dekabrda Pearl-Harbordagi Amerika harbiy-dengiz bazasiga havo hujumi bilan toʻsatdan urushga kirishini va Germaniya armiyasi birinchi harbiy magʻlubiyatga uchraganidek, AQSh va Buyuk Britaniyaga urush eʼlon qilganini olqishladi.

Pearl-Harbordan keyingi oylarda Yaponiyaning Janubi-Sharqiy Osiyo va Tinch okeanidagi harakatlari, jumladan, Uels shahzodasi va HMS Repulsening choʻkib ketishi, Singapur, Gonkong va Britaniya Birmasining qirollik koloniyalarini bosib olishi va Hind okeanidagi va Avstraliyadagi reydlar Buyuk Britaniyaning urush harakatlariga katta zarba boʻldi.

Sovet Ittifoqiga hujum qilgunga qadar Germaniya va Yaponiya Trans-Sibir temir yoʻlidan foydalangan holda materiallar va xodimlarni almashishga muvaffaq boʻlishdi.

 
Germaniya va Yaponiyaning toʻgʻridan-toʻgʻri taʼsir doiralari 1942-yil kuzida eng katta darajada. Hududlar rejalashtirilgan harakatlarni 70° da kelishilgan chegara chizigʻiga koʻrsatadi.
 
Natsistlar Germaniyasi va Yaponiya imperiyasi Yevroosiyoni boʻlinishini rejalashtirdilar.

Yaponiyaning Hindistonga bostirib kirishi Imfal va Koximada toʻxtatildi, bu Hindistonga qarshi qoʻshma operatsiyalarni imkonsiz qildi.

Suv osti kemalari natsistlar tomonidan boshqariladigan Yevropa va Yaponiya oʻrtasidagi deyarli yagona aloqa boʻlib qolganligi sababli, savdo tez orada texnik rejalar va qurol shablonlari kabi strategik tovarlarga qaratildi.

Kamdan-kam hollarda Germaniyaning yer usti kemalari Yaponiyaga ham yetib borishi mumkin edi. Ularga Mishel va Tor yordamchi kreyserlari kiradi, ular 1942-yil oxirida Kriegsmarine boshliqlari Germaniya nazorati ostidagi Yevropa portlariga qaytishlari amaliy boʻlmasligini anglaganlaridan keyin Yokogamaga olib kelingan. Nemis taʼminot kemalari (Uckermark) va nemis savdogarlari tomonidan qoʻlga olingan xorijiy kemalar ham Yaponiya portlariga keladi.

 
Nemis va yapon zobitlari, shu jumladan elchi Oshima (oʻrtada) 1943-yil sentabr oyida Fransiya janubiga sayohat qilishdi.

Urush davom etar ekan va Germaniya yana chekinishni boshlaganida, Yaponiya elchisi Oshima Germaniyaning gʻalaba qozonishiga ishonchidan qaytmadi. Biroq, [[1945-yil mart oyida u Tokioga „ Berlinning jang maydoniga aylanishi xavfi“ haqida xabar berdi va „Berlinni tark etish yana bir oy davom etishi mumkin“ degan qoʻrquvni oshkor qildi.

1945-yil 7 va 8-mayda Germaniya hukumati ittifoqchi kuchlarga taslim boʻlganida, Oshima va uning xodimlari hibsga olinib, AQShga olib kelindi. Endi yolgʻiz qolgan Yaponiya hukumati Germaniyaning taslim boʻlishini darhol xiyonat sifatida qoraladi va bir nechta nemis shaxslarini internirga oldi, shuningdek, oʻsha paytda Yaponiya hududidagi barcha nemis mulklarini (masalan, suv osti kemalari) musodara qildi. Toʻrt oy oʻtgach, 2-sentabrda Yaponiya oʻzining taslim boʻlish toʻgʻrisidagi hujjatlarini imzoladi.

Jinoyatchilarni jazolash

tahrir
 
Xirosi Oshima. 1945-yil maygacha Germaniyadagi elchi

Ikkinchi Jahon urushi Yaponiya imperiyasining taslim boʻlishi bilan rasman yakunlanganidan soʻng, 1946-yilda yirik nemis va yapon harbiy jinoyatchilarini sud qilish rejalari tezda amalga oshirildi. Yaponiya rasmiylari Tokio sud jarayoniga duch kelgan boʻlsa-da, yirik nemis urush jinoyatlari Nyurnberg sudlarida koʻrib chiqildi[31].

Ikkinchi jahon urushidan keyingi voqealar

tahrir
 
Germaniya tashqi ishlar vaziri Gido Vestervelle va Yaponiya tashqi ishlar vaziri Takeaki Matsumotoning 2011-yildagi Toxoku zilzilasi va sunamidan keyin Tokiodagi uchrashuvi.

Ikkinchi jahon urushida magʻlubiyatga uchragach, Yaponiya ham, Germaniya ham bosib olindi. Yaponiya 1952-yilda San-Fransisko shartnomasi bilan oʻz suverenitetini tikladi[32] va 1956-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo boʻldi. Germaniya ikki davlatga boʻlindi. 1951-yilda Yaponiya va Germaniya Federativ Respublikasi (Gʻarbiy Germaniya) oʻrtasida diplomatik munosabatlar oʻrnatishga kelishib olindi. Gʻarbiy Germaniya va Yaponiya oʻrtasidagi ikki tomonlama diplomatik aloqalar 1955-yilda toʻliq tiklandi. Sharqiy Germaniya va Yaponiya oʻrtasida 1973-yilda munosabatlar oʻrnatildi.

1950-yillardan boshlab, yapon kompaniyalari Dyusseldorfdagi kichik yapon biznes hamjamiyatiga ega boʻlgan Gʻarbiy Germaniyaning Rur mintaqasida poʻlat va kimyoviy mahsulotlar kabi zarur xom ashyoni sotib olishga intilishdi. 1974-yilda Gʻarbiy Germaniya va Yaponiya oʻrtasida fan va texnika sohasida hamkorlik qilish, qoʻshma ilmiy saʼy-harakatlar va texnologik almashinuvni qayta faollashtirish toʻgʻrisida hukumatlararo bitim imzolandi. Kelishuv natijasida dengiz tadqiqotlari va geofanlari, hayot haqidagi fanlar va atrof-muhitni oʻrganishga qaratilgan koʻplab loyihalar amalga oshirildi. Bundan tashqari, yoshlar almashinuvi dasturlari, jumladan, 1974-yildan beri har yili oʻtkaziladigan „Yoshlar sammiti“ boshlandi.

 
1978-yilda 4-katta G7 sammitidagi yetakchilardan beshtasi Yaponiya Bosh vaziri Takeo Fukuda va Gʻarbiy Germaniya kansleri Helmut Shmidt (chapdan ikkinchi va toʻrtinchi)

Gʻarbiy Germaniya-Yaponiya siyosiy munosabatlari 1973-yilga javob sifatida 1975-yilda AQSh, Buyuk Britaniya, Fransiya va Italiya bilan birgalikda „Oltilik“ yoki oddiygina „G6“ deb nomlangan guruhni yaratishda ishtirok etgan ikkala davlat bilan kengaytirildi[33].

Keyingi yillarda 1985-yilda Berlindagi „Yapon-Germaniya Markazi“ (JDZB) va 1988-yilda Tokiodagi Germaniya Yapon tadqiqotlari instituti (DIJ) kabi muassasalar tashkil etildi.

Yaponiya va Germaniya oʻrtasidagi urushdan keyingi munosabatlar, shuningdek, 1990-yildan beri birlashgan Germaniya bilan munosabatlar asosan iqtisodiy va biznes masalalariga qaratilgan. Erkin savdoga bagʻishlangan Germaniya Yaponiyaning Yevropadagi eng yirik savdo sherigi boʻlib qolmoqda. Ushbu umumiy pozitsiya Yaponiya tashqi ishlar vaziri Yoxey Kono va Germaniya tashqi ishlar vaziri Yoshka Fisher tomonidan 2000-yil 30-oktabrda kelishilgan „hamkorlikning 7 ta ustuni“da ham oʻz aksini topgan.

 
Sindzo Abe Germaniya kansleri Angela Merkel bilan 2018-yil iyun oyida G7 sammitida

2000-yilda ikki tomonlama madaniy almashinuv „Yaponiya Germaniyada“ yili bilan yakunlandi, keyin esa 2005-2006-yillardagi „Germaniya Yaponiyada“ yili oʻtkazildi. Shuningdek, 2005-yilda Tokioda har yili oʻtkaziladigan nemis filmlari festivali tashkil etildi[34].

2004-yilda Germaniya kansleri Gerxard Shryoder va Yaponiya bosh vaziri Junichiro Koidzumi Iroq va Afgʻonistonni qayta tiklashga koʻmaklashish, iqtisodiy almashinuv faoliyatini ragʻbatlantirish[35], yoshlar va sport almashinuvi kabi hamkorlik toʻgʻrisida kelishib oldilar[36].

2008-yil holatiga koʻra, Yaponiya hali ham Germaniyaning Osiyodagi Xitoydan keyin ikkinchi yirik savdo sherigi edi[37].

2008-yilda Yaponiyaning Yevropa Ittifoqiga eksporti va importi global moliyaviy inqiroz tufayli 2007-yilda 5,8 % ga oʻsganidan keyin 7,8 va 4,8 % ga kamaydi. 2008-yilda Germaniya va Yaponiya oʻrtasidagi oʻzaro savdo ham qisqardi. Yaponiyadan import 6,6 % ga va Germaniyaning Yaponiyaga eksporti 5,5 % ga kamaydi. Yaponiya 2008-yilda Xitoydan keyin Germaniyaning Osiyodagi asosiy savdo sherigi boʻlib qolganiga qaramay, Germaniya tashqi savdosining umumiy hajmida Yaponiyaning eksport va importdagi ulushi nisbatan past[38].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Finanznachrichten – Börse & Wirtschaft aktuell“. www.wallstreet-online.de.
  2. ↑ Religionszugehörigkeit, Deutschland (Wayback Machine saytida 25 December 2015 sanasida arxivlangan), fowid.de (in German)
  3. ↑ Publication File page 64 detailed estimates.
  4. ↑ „Anteil der Einwohner mit Migrationshintergrund leicht gestiegen“. destatis.de. 23-mart 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ „For the first time more than 16 million people with migration background in Germany“. 16-noyabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-noyabr 2012-yil.
  6. ↑ „Ein Fünftel der Bevölkerung in Deutschland hatte 2010 einen Migrationshintergrund“. destatis.de (26-sentabr 2011-yil). 15-noyabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ 7,0 7,1 „SIPRI Yearbook 2012 – 15 countries with the highest military expenditure in 2011“. 2010-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 30-iyun.
  8. ↑ Eberhard Friese: Philipp Franz von Siebold als früher Exponent der Ostasienwissenschaften. = Berliner Beiträge zur sozial- und wirtschaftswissenschaftlichen Japan-Forschung Bd. 15. Bochum 1983 ISBN 3-88339-315-0
  9. ↑ „Siebold-Preis“. Tokyo.daad.de. Qaraldi: 9-fevral 2010-yil.
  10. ↑ Bert Edström, Bert. (2000) The Japanese and Europe: Images and Perceptions, p. 101
  11. ↑ Louis M. Cullen. A History of Japan 1582-1941: Internal and External Worlds (2003 ed.). Cambridge University Press. ISBN 0-521-52918-2
  12. ↑ German Consulate General Osaka-Kobe: 150 Years Germany-Japan: Friendship with Future
  13. ↑ Masako Hiyama: „Max von Brandt (1835-1920)“. In: Brückenbauer. Pioniere des japanisch-deutschen Kulturaustausches (Berlin: Iudicium, 2005). ISBN 3-89129-539-1
  14. ↑ Donald Keene, Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852-1912 (Columbia UP, 2005). ISBN 0-231-12340-X; p. 142
  15. ↑ Welch, Claude Emerson. (1976). Civilian Control of the Military: Theory and Cases from Developing Countries Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-87395-348-1, p. 161
  16. ↑ Sims, Richard. Japanese Political History Since the Meiji Renovation 1868-2000. Palgrave Macmillan. ISBN 0-312-23915-7
  17. ↑ Mori Ôgai. A Bibliography of Western-Language Materials. Compiled by Harald Salomon. Incorporating the Findings of Rosa Wunner in Japonica Humboldtiana 2 (1998), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2008. 178 S., 1 Abb. (Izumi 10)
  18. ↑ Kajima, Morinosuke. The Diplomacy of Japan, 1894-1922, Tokyo, 1976
  19. ↑ Yellow Peril, Collection of Historical Sources, in 5 vols., edited by Yorimitsu Hashimoto, Tokyo: Edition Synapse. ISBN 978-4-86166-033-7
  20. ↑ Sun Yat-sen. The International Development of China page 298. China Cultural Service, Taipei, 1953
  21. ↑ Masako Hiyama: „Wilhelm Solf (1862-1936)“. In: Brückenbauer. Pioniere des japanisch-deutschen Kulturaustausches. Hg. vom Japanisch-Deutschen Zentrum Berlin und der Japanisch-Deutschen Gesellschaft Tokyo. Iudicium, Berlin 2005. ISBN 3-89129-539-1
  22. ↑ Saaler, Sven Mutual Perceptions and Images in Japanese-German Relations, 1860-2010, Brill’s Japanese Studies Library, 2015, volume 59, page 47.
  23. ↑ Weinberg, Gerhard. The Foreign Policy of Hitler's Germany: Diplomatic Revolution in Europe 1933–36. Chicago: University of Chicago Press, 1970 — 121-bet. 
  24. ↑ Hotta, Eri Pan-Asianism and Japanʼs War 1931-1945, London: Palgrave, 2007 page 170.
  25. ↑ „arxiv nusxasi“. 2022-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
  26. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=e9znk7vMS-0C&pg=PA166&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  27. ↑ https://web.archive.org/web/20110604050633/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,773077-2,00.html
  28. ↑ https://books.google.co.uz/books?id=u5KgAAAACAAJ&dq=Mrs.+Ferguson%27s+Tea-set,+Japan,+and+the+Second+World+War&client=firefox-a&redir_esc=y
  29. ↑ https://research.calvin.edu/german-propaganda-archive/goeb7.htm
  30. ↑ https://www.auswaertiges-amt.de/diplo/en/Laenderinformationen/01-Laender/Japan.html#t4
  31. ↑ „arxiv nusxasi“. 2019-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
  32. ↑ https://www.upi.com/Archives/1987/12/02/Historian-FDR-probably-engineered-famous-WWII-plans-leak/4189565419600/
  33. ↑ https://www.de.emb-japan.go.jp/de-jp/index.html
  34. ↑ https://www.mofa.go.jp/region/europe/germany/summit0412/fs_sports_exc.html
  35. ↑ https://www.auswaertiges-amt.de/diplo/en/Laenderinformationen/01-Laender/Japan.html#t4
  36. ↑ https://www.mofa.go.jp/region/europe/germany/summit0412/fs_afghanistan.html
  37. ↑ https://www.welt.de/politik/deutschland/article12842691/Gruenen-Politiker-will-Bundeswehr-nach-Japan-schicken.html
  38. ↑ https://www.auswaertiges-amt.de/diplo/en/Laenderinformationen/01-Laender/Japan.html#t4

Adabiyotlar

tahrir
  • Akira, Kudo. (1998) Japanese-German Business Relations: Co-operation and Rivalry in the Interwar Period (Nissan Institute/Routledge Japanese Studies) (1998)
  • Bara, Xavier. „The Kishū Army and the Setting of the Prussian Model in Feudal Japan, 1860-1871“. War in History 19.2 (2012): 153-171. https://doi.org/10.1177/0968344511432980
  • Baskett, Michael (2009). „All Beautiful Fascists?: Axis Film Culture in Imperial Japan“ in The Culture of Japanese Fascism, ed. Alan Tansman. Durham: Duke University Press. pp. 212-234. ISBN 0822344521
  • Boyd, Carl. Hitler’s Japanese Confidant: General Hiroshi Ōshima and Magic Intelligence, 1941-1945 (University Press of Kansas, 1993)
  • Burton, Fred, and Freddy Saelens. „The Structure and Characteristics of Japanese Foreign Direct Investment in West Germany“. Management International Review (1980): 7-16. online
  • Cho, Joanne Miyang, Lee M. Roberts, and Christian W. Spang. „German-Japanese Relations from Meiji to Heisei“. in Cho et al. eds. Transnational Encounters between Germany and Japan (Palgrave Macmillan, New York, 2016) pp. 1-15. excerpt
  • Hübner, Stefan (2012), „National Socialist Foreign Policy and Press Instructions, 1933–9: Aims and Ways of Coverage Manipulation based on the Example of East Asia“, The International History Review, 34 (2): 271–291, doi:10.1080/07075332.2011.626577, S2CID 154888005
  • Katada, Saori N., Hanns Maull and Takashi Inoguchi, eds. Global Governance: Germany and Japan in the International System (2004).
  • Law, Ricky W.. Transnational Nazism: Ideology and Culture in German-Japanese Relations, 1919–1936 (en). Cambridge University Press, 2019. ISBN 978-1-108-47463-4. 
  • McLaren, Ian A. Nazi Germany and imperial Japan: The hollow diplomatic alliance (Routledge, 2017), 1930s and World War II.
  • Martin, Bernd. Japan and Germany in the Modern World. Berghahn Books, 2005. ISBN 9781845450472. 
  • Skya, Walter A. (2004) „Fascist Encounters: German Nazis and Japanese Shintō Ultranationalists“. in Japan in the Fascist Era (Palgrave Macmillan, 2004) pp. 133-153.
  • Spang, Christian W. and Rolf-Harald Wippich (eds.). (2006) Japanese-German Relations, 1895-1945. War, Diplomacy and Public Opinion (ISBN 0-415-34248-1). London: Routledge. excerpt and text search
  • Yellen, Jeremy A. „Into the Tiger’s Den: Japan and the Tripartite Pact, 1940“. Journal of Contemporary History 51.3 (2016): 555-576. online


Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Germaniya_—_Yaponiya_munosabatlari&oldid=5248281" dan olindi