Gidlik

Gid (gid-tarjimon)- axborotga oid va tashkiliy xizmatlar ko‘rsatish, turistlar va ekskursantlarni vaqtincha bo‘lish mamlakatidagi (joyidagi) turistik resurslar bilan tanishtirish uchun kasbiy jihatdan tayyorgarlik ko‘rgan, O‘zbekiston Respublikasi rezidenti bo‘lgan jismoniy shaxs^[1].

Afrodisia teatri haqida hikoya qiluvchi gid

Professional turistik gid bu- Turkiya Madaniyat va turizm vazirligi ^[2] tomonidan belgilangan nizomga muvofiq, vazirlik tomonidan tasdiqlanib ma'lum shartlar belgilangan professional turistik gid hujjatini berish orqali yakka yoki bir guruh turistlarga sayohat oldidan tanlagan tilda madaniyat, turizm, tarix, atrof-muhit, tabiat, ijtimoiy yoki shunga o'xshash qadriyatlar va boyliklar bilan tanishtiruvchi yoki turistik agentliklar tomonidan tashkillashtirilgan turlarning agentlikning yozma hujjatlarida ta'riflangan va iste'molchiga sotilgan turni ayni shaklda boshqargan, agentlik nomidan boshqargan shaxsdir.

Gidlikni kasb sifatida belgilagan qonun 2012-yil 7-iyun kuni Turkiya Buyuk Millat Majlisi Bosh Assambleyasida ovozga qoʻyilganidan so'ng 2012-yil 22-iyun kuni Rasmiy Gazetada eʼlon qilinganidan keyin kuchga kirgan edi^[3] .

Gidlar asosan mustaqil bo‘lib, kunlik maosh uchun ishlaydi. Garchi ular mustqail ishlovchi bo'lib ko'rinsa-da, ular odatda sayohat agentliklari tomonidan oldindan belgilangan kunlik ish haqi evaziga sayohat agentlari tomonidan olib kelingan turistlarga xizmat ko'rsatadilar. Shu bilan birga ma'lum bir muzeyni tanishtirish uchun ishlaydigan mahalliy gidlar ham bor.

Gidlarning vazifalari faqat muzeylar, yodgorliklar, saroylar va boshqa tarixiy joylarni ko'rsatishdan iborat emas. Professional turistik gidlari xoh mamlakat hududida,xoh xorijda o‘zlari hamroh bo‘lgan mahalliy yoki xorijiy sayyohlarga mamlakat sayohatlari yoki ta’tillari davomida ko‘p masalalarda yordam beradilar va ularga to‘g‘ri ma’lumotlarni berishga harakat qiladilar.

Bugungi kunda professional gidlarning juda katta qismi sayyohlik agentliklari tomonidan jalb qilingan turistlar uchun ma'lum vaqt oralig'ida o'z kasblarini bajaradilar.

Gid uchun muhim bir element keng tarix bilimlari va san'at madaniyatiga ega bo'lishdir. Qolaversa, gidlar osonlik bilan va yoqimli uslubda gapira olishi, kerakli ma’lumotlarni bergandan so‘ng berilgan savollarga javob bera olishi kerak.

Professional gid bo‘lish uchun Madaniyat va turizm vazirligi ko‘rsatmasi bilan viloyatlar madaniyat va turizm boshqarmalari tomonidan o'tkaziladigan imtihonda madaniyat, chet tilidan yozma va og'zaki suhbat bosqichlardan muvaffaqiyatli o‘tishi kerak^[2].

Dunyoda turizm gidligi

Jahondagi yozma manbalarga ko'ra ilk gidlar Misr ruhoniylari bo'lganligi aytiladi.. Biroq, eramizdan avvalgi VII asrda boshlangan Olimpiya o'yinlari uyushgan sayohatlarning boshlanishi bo'lib, turistik gidlikni ham yuzaga keltirgan.

19-asrda Avstriya tog'chilik gidlari

Anadoluda tug‘ilib o‘sgan tarixchi va geograf Gerodot o‘zi tashrif buyurgan joylar va ularning urf-odatlari to'g'risida ma'lumot bergan ilk gidlardan biri bo‘lib, qaysidir ma’noda madaniyat turizmining kashfiyotchisi hisoblanadi. Keyinchalik, savdo va sayohatlarning ko'payishi bilan bir qatorda, Anadolu qirg'oqlarini ziyorat qiluvchilar soni ham ortdi. Biroq, bu davrlarda gidlik qilganlarning ma'lumotlari mish-mishlardan iborat bo'lgan..O'rta asrlarda salib yurishlari bilan bir vaqtda ommaviy sayohatlar boshlangan va ibtidoiy ko'rinishda bo'lsa ham transport, turar joy, xavfsizlik va gidlik tashkil etilganligi ko'rinadi. Keyingi davrlarda sayohat katta xajarat talab qilganligi bois boylar foydalanishi mumkin bo'lgan zavq va holat manbaiga aylandi.

Turizm va turistik gidlik bugungi kunga o‘xshash sifatga sanoat inqilobidan keyingina ega bo‘ldi. 1851 yilda Angliyada Tomas Kuk tomonidan uyushtirilgan bir kunlik poyezd sayohati zamonaviy turizmning boshlanishi sifatida qabul qilinadi.

XX asr boshlarida Angliyada London minorasi va Vindzor qal'asi sayohatchilar uchun ochildi va ba'zi sayyohlik agentliklari gidlarni ishga olishni boshladilar. Biroq, mintaqaviy gidlar tayyorlash va tashkil etish jarayoni esa 1930-yillar davomida boshlangan. Turizmning rivojlanishi va ommaviy turizmning boshlanishi bilan professional turistik gid xizmatiga ehtiyoj paydo bo'ldi.

Turkiyada turistik gidlik

Turkiyadagi gidlikning tarixi XIXasrning oxiriga borib taqaladi. Gidlik tashkilotlari ellik yildan ortiq vaqt mobaynida turistik gidlar tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmat sifatini yaxshilash, ularning malakasini oshirish va ixtisoslashtirish yo‘nalishlarida faoliyat yuritib, mamlakat turizmini rivojlantirish bo‘yicha olib borilayotgan izlanishlarda faol ishtirok etmoqdalar..

1839 yili qayta tashkil etishning e’lon qilinishi bilan Yevropa bilan ta’lim, tasviriy san’at va savdo sohalarida aloqalar yaxshilandi va Istanbulda istiqomat qiluvchi xorijliklar soni ko'paydi. Yevropada sayohat sohasidagi o'zgarishlar bilan bir qatorda, 1883 yil 5 iyunda Parij va Istanbul o'rtasida "Orient-Express" poyezd qatnovining boshlanishi va Usmonlilarning Qrim urushida g'arb kuchlarini qo'llab-quvvatlashi g'arbliklarning mamlakatga uyg'un bo'lishiga va savdo va sayohat maqsadlaridagi tashriflarni faollashishiga sabab bo'ldi.

Bu rivojlanish bilan bir qatorda XIXasrning oxirida Usmonlilar imperiyasida ko'rina boshlagan gidlik mamlakatni tanishtirish va milliy xavfsizlik nuqtai nazaridan katta ahamiyatga ega bo'ldi. Bu kasbning institutsionalizatsiyalash harakatlarining ilk misoli 1890 yil 29 oktyabrdagi 190-sonli Nizomdir. Gidlikni ma'lum qoidalarga bog'lagan bu nizomni amalga oshiirish vazifasi ichki ishlar organlari tomonidan ijroiya qo'mitalariga berildi. Nizomda kasb amaliyoti jarayonida yaxshi niyatga rioya qilish, turk va chet tilini tartibli, toʻgʻri bilish darajasini aniqlash koʻzda tutilgan edi.

Noqonuniy gidlik

Professional turistik yo‘riqnoma hujjatisiz turistik guruhlarga gidlik qilish noqonuniy gidlik deb ataladi va Turkiya qonunchiligiga ko‘ra jinoyat hisoblanadi. Noqonuniy gidlik faoliyati Madaniyat va turizm vazirligi huzuridagi Viloyat madaniyat va turizm boshqarmasi inspektorlari tomonidan Turist gidlar uyushmasi (TUREB) bilan hamkorlikda nazorat qilinadi^[4]^[5].

Yana qarang

Turistik gidlar uyushmasi (TUREB)
Turkiya sayohat agentliklari uyushmasi (TÜRSAB)
Madaniyat va turizm vazirligi

Manba

↑ „O‘zbekiston respublikasi qonuni“.
↑ ^2,0 ^2,1 „Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği“. TUREB. 27 haziran 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 ocak 2012.
↑ „“Turist Rehberliği Meslek Kanun Tasarısı” kabul edildi“. Tourism Today. Qaraldi: 26 eylül 2012.^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Kaçak Rehber Denetimi“. Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 21 ekim 2012da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26 ekim 2011.
↑ „Antalya’da kaçak rehber ve acente denetimi“. Turizm Habercisi. 25 eylül 2011da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26 ekim 2011.

Havolalar

TUREB turistik gidlar uyushmasi 2007-yil 30-aprelda

[1] „O‘zbekiston respublikasi qonuni“.

[Mevzuat-2] 2,0 ^2,1 „Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği“. TUREB. 27 haziran 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22 ocak 2012.

[3] „“Turist Rehberliği Meslek Kanun Tasarısı” kabul edildi“. Tourism Today. Qaraldi: 26 eylül 2012.^{[sayt ishlamaydi]}

[4] „Kaçak Rehber Denetimi“. Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 21 ekim 2012da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26 ekim 2011.

[5] „Antalya’da kaçak rehber ve acente denetimi“. Turizm Habercisi. 25 eylül 2011da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26 ekim 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]