Vikipediya

Gruziya va NATO

NATO va Gruziya oʻrtasidagi munosabatlar 1992-yilda, mustaqillikka erishgan Gruziya Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti Kengashiga (1997-yilda Yevro-Atlantika Hamkorlik Kengashi deb oʻzgartirilgan) qoʻshilgandan soʻng boshlangan. Gruziyaning „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ dasturiga (1994) va „Rejalashtirish va koʻrib chiqish jarayoni“ dasturiga (1999) qoʻshilishi bilan bu hamkorlik chuqurlashdi va kengaydi.

Gruziya–NATO munosabatlari

Georgia
NATO

2003-yilgi inqilobdan soʻng Gruziya NATO bilan aloqalarni mustahkamlashga intila boshladi va bu tashkilotga aʼzo boʻlish istiqboliga ega. Bu ambitsiya 2008-yil aprel oyida Buxarestda boʻlib oʻtgan NATO sammitida qollab-quvvatlandi. 2008-yil sentyabr oyida NATO-Gruziya komissiyasi (NGC) Buxarestda boshlangan jarayonga rahbarlik qilish uchun oʻz ishini boshladi. NATO va Gruziya oʻrtasidagi munosabatlardagi muammo Abxaziya va Janubiy Osetiya hududida rus qoʻshinlarining mavjudligi boʻlib, Rossiya mustaqilligini Gruziyadagi urushdan keyin 2008-yil avgustida tan olgan.

Oʻzaro munosabatlarning foni

tahrir

Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Gruziya mustaqillikka erishdi, bu millatlararo nizolar va raqib siyosiy kuchlar oʻrtasidagi hokimiyat va taʼsir uchun qurolli kurash bilan kechdi. 1991-yilning kuzidayoq mustaqilligini eʼlon qilgan Janubiy Osetiyada keng koʻlamli qonli toʻqnashuvlar boshlandi. 1992-yilning yozida Abxaziyada qurolli toʻqnashuvlar boshlandi. Toʻqnashuv katta hududlarning deyarli butunlay vayron boʻlishiga va aholining ommaviy koʻchirilishiga olib keldi. Janglar natijasida yuz minglab tinch aholi, asosan, gruzinlar uylarini tashlab ketishga majbur boʻldi. 1994-yil 14-mayda Moskvada oʻt ochishni toʻxtatish va kuchlarni ajratish toʻgʻrisidagi bitim imzolandi. Tomonlar MDH tinchlikparvar kuchlarini (aslida Rossiya boʻlinmalarini) Abxaziya hududiga joylashtirishga kelishib oldilar. Janubiy Osetiyada xavfsizlik Rossiya va Gruziya oʻrtasidagi 1992-yildagi Dagomis kelishuvlariga muvofiq tuzilgan Birlashgan tinchlikparvar kuchlar tomonidan qoʻllab-quvvatlandi.

1992-yilda Gruziyaga rahbarlik qilgan Prezident Shevardnadze davrida Gruziya NATO va alohida hamkor davlatlar oʻrtasida xavfsizlik va mudofaa sohasidagi hamkorlikni kengaytirishga qaratilgan „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ dasturiga qoʻshildi. 1997-yilda Gruziya Kuchlar maqomi toʻgʻrisidagi bitimni ratifikatsiya qildi va 1999-yildan beri Kosovo kuchlariga (KFOR) tinchlikparvar qoʻshinlarni kiritdi. 2001-yildan beri Gruziya hududida „Tinchlik yoʻida hamkorlik“ dasturi doirasida koʻp millatli harbiy mashgʻulotlar oʻtkazib kelinmoqda. 2002-yilda Gruziya NATOga aʼzo boʻlishga intilishi va NATO bilan individual hamkorlik boʻyicha harakat rejasini (IPAP) ishlab chiqish niyatini eʼlon qildi. 2003-yilda Istanbulda boʻlib oʻtgan sammitda NATO yetakchilari Kavkaz va Markaziy Osiyoning strategik muhim mintaqalariga alohida eʼtibor qaratib, NATO Bosh kotibining Kavkaz va Markaziy Osiyo boʻyicha maxsus vakili lavozimini taʼsis etish toʻgʻrisida qaror qabul qildilar.

Ogʻir iqtisodiy vaziyat, past turmush darajasi, inson huquqlarining ommaviy va muntazam ravishda buzilishi, keng tarqalgan korruptsiya va buning natijasida 2003-yil 2-noyabrda boʻlib oʻtgan parlament saylovlari natijalarini soxtalashtirish „Atirgullar inqilobi“ deb atalmish, hokimiyatning isteʼfoga chiqishiga olib keldi. Eduard Shevardnadze va Mixail Saakashvilining 2004-yilgi prezidentlik saylovlarida gʻalaba qozonishi Gʻarb bilan yaqinroq aloqalarni oʻrnatish.

2004-yilda Gruziya NATOning Individual Hamkorlik Harakat rejasiga (IPAP) rozi boʻlgan birinchi davlat boʻldi. 2004-yildan Gruziya qurolli kuchlari Afgʻonistondagi xalqaro xavfsizlik kuchlari (ISAF) doirasida NATO bilan hamkorlikni boshladi. 2005-yilda NATO va Gruziya tranzit shartnomasini imzoladi, unga koʻra NATO davlatlari va boshqa ISAF aʼzolari Afgʻonistondagi oʻz qoʻshinlariga yuklarni etkazib berish uchun Gruziya hududidan foydalanishlari mumkin.

Gruziyaning NATOga aʼzoligi masalasi

tahrir
 
Tbilisi markazidagi plakat (2007-yil-oktyabr)

Gruziya rahbariyati NATO aʼzoligini mintaqada barqarorlik va xavfsizlik kafolati deb biladi. 2006-yilda Gruziya parlamenti bir ovozdan Gruziyaning NATOga integratsiyalashuvini yoqlab ovoz berdi. 2008-yil 5-yanvarda Gruziyada prezidentlik saylovlari bilan bir vaqtda referendum boʻlib oʻtdi, natijada gruziyalik saylovchilarning 77 foizi NATOga qoʻshilish tarafdori edi. Fevral oyida Gruziya prezidenti Mixail Saakashvili NATO Bosh kotibi Yaap de Xoop Sxefferga maktub yoʻlladi, unda gruziya tomoni NATOga aʼzolik boʻyicha harakatlar rejasiga (MAP) qoʻshilishga tayyorligini bildirdi[1]. Aynan MAP 1999-yil aprel-oyida NATO sammitida NATO va alyansga aʼzo boʻlishga intilayotgan davlat oʻrtasidagi oʻzaro hamkorlik formati sifatida tasdiqlangan. MAP-bu keyinchalik alyansning toʻliq aʼzosi boʻlish uchun bajarilishi kerak boʻlgan talablar roʻyxati. Biroq, ushbu talablarning bajarilishi mamlakatning NATOga avtomatik ravishda kirishini kafolatlamaydi, bu uni alyansga aʼzolikka yaqinlashtiradigan navbatdagi qadamdir[2].

AQSh 2008-yil aprel oyida Buxarest ittifoq sammitida NATO ittifoqchilarini Gruziya va Ukrainaning PDPCHGA qoʻshilishi zarurligiga ishontirish uchun katta kuch sarfladi. AQShning pozitsiyasi Boltiqboʻyi davlatlari, Bolgariya, Ruminiya, Polsha, Chexiya, Slovakiya, Sloveniya va Kanada tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Shu bilan birga, Italiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Ispaniya, Belgiya, Portugaliya tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Germaniya va Fransiya Ukraina va Gruziyaning MPCGA ulanishiga keskin qarshilik koʻ rsatdi.

Gruziya va Ukraina MAP ishtirokchisi boʻlish uchun rasmiy taklif olmaganiga qaramay, ularga NATOga yoʻl ochiq ekanligini va ular biroz kutish kerakligini tushunishdi. NATOga aʼzo davlatlarning davlat va hukumat rahbarlari Buxarestda Gruziya va Ukraina ushbu tashkilotga aʼzolik talablarini bajarsa NATOga aʼzo boʻlishlarini eʼlon qildi[3][4]. Bu qaror keyingi sammitlarda-2009-yilda Strasburg va Kehlda va 2010-yilda Lissabonda oʻtkazilgan sammitlarda tasdiqlangan. NATO va Gruziya Gruziyaning Yevro-Atlantika intilishlariga erishishda yordam berish uchun faol siyosiy muloqot va amaliy hamkorlikni davom ettirmoqda.

Biroq Rossiya NATOning sharqqa tomon kengayishini Yevropadagi strategik manfaatlariga tahdid deb biladi. NATOning aprel sammiti (2008-yil) yakunlari boʻyicha Rossiya Bosh shtabi rahbari general Yuriy Baluevskiy agar Gruziya NATOga qoʻshilsa, Rossiya davlat chegaralari yaqinida oʻz manfaatlarini taʼminlash uchun „harbiy va boshqa choralar“ koʻrishga majbur boʻlishini aytdi[5].

Rossiya hukumati rahbari Vladimir Putin, oʻz navbatida, Abxaziya va Janubiy Osetiyani „jiddiy qoʻllab-quvvatlash“ niyatini eʼlon qildi, uning rahbarlari unga NATO sammitida qabul qilingan qarordan xavotir bildirgan xabarlar bilan murojaat qilishdi. Rossiya TIV bayonotida taʼkidlanganidek, „Rossiya Gruziya rahbariyatining tezlashtirilgan Atlantika integratsiyasiga boʻlgan munosabatiga ham Gruziya tomoni, ham ittifoq aʼzolari eʼtiborini qaratdi. Abxaziya va Janubiy Osetiyaga siyosiy, iqtisodiy va undan ham koʻproq harbiy bosim oʻtkazishga boʻlgan har qanday urinishlar befoyda va samarasizdir“[6].

Gruziyadagi urush (2008)

tahrir
 
Gruziya Iroqdan qoʻshinlarini qaytaradi

AQSh NATO ittifoqchilarini Gruziya va Ukrainaning 2008-yil aprel-oyida Buxarest ittifoq sammitida AHRga qoʻshilishi zarurligiga ishontirish uchun katta kuch sarfladi. AQShning pozitsiyasi Boltiqboʻyi davlatlari, Bolgariya, Ruminiya, Polsha, Chexiya, Slovakiya, Sloveniya va Kanada tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Shu bilan birga, Italiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, Ispaniya, Belgiya, Portugaliya tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Germaniya va Fransiya Ukraina va Gruziyaning MPCGA ulanishiga keskin qarshilik koʻrsatdi.

Urush muhim xalqaro, iqtisodiy va boshqa oqibatlarga olib keldi. Rossiya Janubiy Osetiya va Abxaziyani mustaqil davlatlar sifatida rasman tan oldi, shundan soʻng Gruziya Rossiya bilan diplomatik munosabatlarni uzdi va Mustaqil davlatlar hamdoʻstligini tark etdi.

Mojaro boshlanganidan soʻng darhol NATO Bosh kotibi Yaap de Xoop Sxeffer Gruziya-Osetiya mojarosi hududida urushayotgan tomonlarni zudlik bilan harbiy harakatlarni toʻxtatib, tinchlik muzokaralariga qaytishga chaqirdi[7]. Shu bilan birga, u alyansning „Kavkazda bevosita rol oʻynash“ mandati yoʻqligini tan oldi[8].

Keyinroq Yaap de Xup Sxeffer Rossiyani Janubiy Osetiyadagi mojaro chogʻida "Gruziya hududiy yaxlitligini buzgan va „ortiqcha harbiy kuch“ qoʻllaganlikda" aybladi. U, koʻproq, Rossiya va Gruziyani zudlik bilan oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha muzokaralar olib borishga va „ajratilgan respublikalar“ ustidan Gruziya nazoratini tiklashga chaqirdi.

Keyingi voqealar

tahrir

2008-yil 19-avgustda Shimoliy Atlantika Kengashining favqulodda yigʻilishida NATO tashqi ishlar vazirlari Gruziya mustaqilligi, suvereniteti va hududiy yaxlitligini hurmat qilish asosida mojaroni tinch va barqaror hal qilishga chaqirdilar. Ular Gruziya va Rossiyaning „Tinchlik yoʻlida aʼzolar“ dasturi va boshqa xalqaro shartnomalar doirasidagi mojarolarni tinch yoʻl bilan hal qilish boʻyicha oʻz zimmalariga olgan majburiyatlariga zid boʻlgan mojaroda kuch qoʻllanganidan afsusda ekanliklarini bildirdilar. Ular Rossiyaning tinchlikparvarlik roliga mos kelmaydigan nomutanosib harbiy harakatlaridan alohida xavotir bildirdilar. NATO aʼzolari, shuningdek, Rossiyani Yevropa Ittifoqi vositachiligida tuzilgan olti bandlik kelishuv shartlariga koʻra, oʻz qoʻshinlarini olib chiqishi kerak boʻlgan hududlardan olib chiqish uchun zudlik bilan choralar koʻrishga chaqirdi. Gruziya soʻroviga javoban NATO aʼzolari qator sohalarda yordam berishga rozi boʻldi. Ichki, gap fuqarolik infratuzilmasiga yetkazilgan zarar darajasini aniqlash va Mudofaa vazirligi va qurolli kuchlar holatini baholashda yordam berish, havo harakati tizimini tiklashda yordam berish va kiberxavfsizlik masalalari boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqish haqida bormoqda[9].

27-avgust kuni NATO elchilari kengashi Rossiyaning Janubiy Osetiya va Abxaziya mustaqilligini tan olishi munosabati bilan NATOning Rossiya va Gruziya bilan munosabatlarini muhokama qilib, bu qarorni qoraladi va Gruziyaning hududiy yaxlitligi tamoyilini toʻliq qoʻllab-quvvatlashini bildirib, uni bekor qilishga chaqirdi. NATO Kengashi Rossiyaning qarori Kavkazda tinchlik va xavfsizlikka boʻlgan sadoqatini shubha ostiga qoʻyganini aytib, Rossiyani Gruziya xavfsizligi va barqarorligini taʼminlash uchun „Gruziyaning hududiy yaxlitligini hurmat qilishga va shartnoma boʻyicha oʻz majburiyatlarini bajarishga“ chaqirdi. Prezidentlar Saakashvili va Medvedev tomonidan imzolangan olti bandlik kelishuv[10].

Sentyabr-oyi boshida NATO ekspertlari guruhi mojarolar davomida Gruziya harbiy infratuzilmasiga yetkazilgan zararni baholash uchun Tbilisiga yetib keldi. 15-16-sentabr kunlari Tbilisida NATO Kengashining elchilar darajasidagi tashrif buyuruvchi yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Uchrashuv ishtirokchilari Gruziya va NATO oʻrtasidagi Intensiv hamkorlik dasturi[11] doirasidagi hamkorlikni davom ettirishni muhokama qildilar.

2008-yil 15-sentabrda Gruziyaga harbiy infratuzilmani tiklashda yordam berish, shuningdek, NATOning Buxarestdagi sammitida boshlangan NATOga aʼzolikka oʻtishda yordam berish uchun NATO-Gruziya komissiyasi (KNG)tashkil etildi[12]. 2010-yil oktabr-oyida Gruziyada NATO bilan aloqalar boʻlimi ochildi.

Hamkorlikning muhim yoʻnalishi Gruziyaning NATO boshchiligidagi operatsiyalarda ishtirok etishidir-xususan, Gruziya Afgʻonistondagi Xalqaro xavfsizlik kuchlariga (ISAF) oʻz hissasini qoʻshgan va 2010 yilda NATOning Oʻrta er dengizidagi „Active Endeavour“ aksilterror operatsiyasini qoʻllab-quvvatlagan dengiz hududi[9].

2009-yildan beri Yillik Milliy Dasturlar (ANP) amalga oshirilmoqda, ular doirasida Gruziyani ittifoq standartlariga imkon qadar yaqinlashtirish uchun islohotlar amalga oshirilmoqda[13].

2011-yildan beri Gruziya va NATO mamlakatlari qurolli kuchlarining har yili Gruziya hududida „Agile Spirit“ mashqlari oʻtkazib kelinmoqda[14][15].

2014-yilda Gruziya Tbilisining chekkasida joylashgan Krtsanisi shahrida „NATO-Gruziya qoʻshma oʻquv va baholash markazni“ (JTEC) oʻtkazishga rozi boʻldi[16]. 2015-yilda ochilgan ushbu markaz negizida har yili Gruziya va NATOning „Olijanob hamkor“ qoʻmondonlik-shtab mashgʻulotlari oʻtkaziladi.

2014-yilda, Gruziya NATOning Tezkor harakat kuchlariga qoʻshilganidan soʻng, Afgʻonistondagi NATO tinchlikparvar operatsiyalarida ishtirok etish uchun Gruziya tez harakat qiluvchi kuchlar kompaniyasi tuzildi[17][18].

2014-yil sentyabr oyida Uelsda boʻlib oʻtgan NATO sammitida „Muhim NATO-Gruziya paketi“ (SNGP) tasdiqlandi-Gruziyaga ittifoqqa aʼzo boʻlishga intilishida yordam beradigan chora-tadbirlar toʻplami[13]. Sammit qarorlari asosida NATO-Gruziya koʻp millatli qoʻshma brigadasi tuzildi[19].

2014-yil 24-noyabrda NATO Bosh kotibi Jens Stoltenberg NATO Gruziyaning xalqaro tan olingan chegaralari doirasidagi suvereniteti va hududiy yaxlitligini toʻliq qoʻllab-quvvatlashini taʼkidladi: „Shuning uchun biz Gruziya mintaqasi oʻrtasida imzolangan ittifoqchilik va strategik sheriklik toʻgʻrisidagi shartnomani tan olmaymiz. Abxaziya va Rossiya“[20].

2015-yil 18-mart kuni NATO Bosh kotibi Stoltenberg NATO Janubiy Osetiya va Rossiya oʻrtasida imzolangan ittifoq va integratsiya shartnomasini tan olmasligini aytdi: „Ushbu shartnoma Rossiya Federatsiyasining yana bir qadami boʻlib, xalqaro hamjamiyatning saʼy-harakatlarini murakkablashtiradi mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni mustahkamlash. Bu Gruziya suvereniteti va hududiy yaxlitligini buzadi va xalqaro huquq tamoyillariga, YeXHT tamoyillariga va Rossiyaning xalqaro majburiyatlariga ochiqdan-ochiq zid keladi. Bu Gruziyadagi vaziyatni tinch va uzoq muddatli hal qilishga yordam bermaydi. Janubiy Osetiya va Abxaziya Gruziyaning ajralmas qismlari hisoblanadi. NATO Gruziyaning xalqaro tan olingan chegaralari doirasidagi suvereniteti va hududiy yaxlitligini toʻliq qoʻllab-quvvatlaydi. Biz Rossiyani Gruziya mintaqalari-Janubiy Osetiya va Abxaziyani mustaqil davlat sifatida tan olishni bekor qilishga va Gruziyadan oʻz qoʻshinlarini olib chiqishga chaqirishda davom etamiz“[21].

2016-yil boshidan buyon NATO Rossiyaning Qrimga qoʻshimcha qoʻshin va qurol-yarogʻlarni joylashtirgani sabab, Qora dengiz mintaqasida harbiy ishtirokini kuchaytirish choralarini koʻrmoqda.

2018-yilning 12-iyul kuni Bryusselda NATO sammiti doirasida Ukraina-Gruziya-NATO formatida (NATO Engages) uchrashuv boʻlib oʻtdi, unda prezidentlar Petro Poroshenko va Georgi Margvelashvili ishtirok etdi. Ularning qoʻshma nutqidan maʼlum boʻlishicha, Rossiyaning harakatlari Ukraina va Gruziyani NATOga aʼzo boʻlishga majbur qilmoqda. Sammit deklaratsiyasida Gruziya „kelajakdagi aʼzolikka tayyorgarlik koʻrish uchun barcha amaliy vositalarga ega“ ekanligi taʼkidlangan va Yens Stoltenberg „Gruziya NATOga aʼzo boʻladi“, deb ishontirdi. Mutaxassislarning taʼkidlashicha, Gruziya NATO tomonidan „aspirantura“ (NATOga aʼzo boʻlishdan manfaatdor ekanligini eʼlon qilgan davlat) sifatida qaraladi-bu NATO integratsiyasi jarayonining soʻnggi bosqichidir. Keyingi bosqich-NATOga aʼzolik boʻyicha harakatlar rejasi (MAP)[13].

2018-yilning noyabrida Gruziya va Qoʻshma Shtatlar tomonidan Vaziani aerodromi negizida NATOning yirik harbiy logistika markazini qurish boʻyicha kelishuvga erishilgan edi. Modernizatsiyadan soʻng uchish-qoʻnish yoʻlagi Amerikaning eng yirik samolyotlarini sigʻdira oladi. Vazianidagi markaz NATOning Gruziyadagi uchinchi inshootiga aylanadi. Birinchisi, Sachxeredagi togʻli miltiqchilarni tayyorlash markazi, ikkinchisi Krtsanisidagi oʻquv markazi edi[22].

Alyans bosh kotibi Yens Stoltenbergning 2019-yil 4-aprel kuni maʼlum qilishicha, NATO davlatlari vazirlar yigʻilishida Ukraina va Gruziyani qoʻllab-quvvatlash boʻyicha chora-tadbirlar paketini qabul qilishga kelishib oldilar. Gap qoʻshma mashgʻulotlar, maʼlumot almashish va NATO kemalarining Ukraina va Gruziya portlariga tashrif buyurishi haqida bormoqda. Rossiya Federatsiyasi tashqi ishlar vazirining oʻrinbosari Aleksandr Grushko shu munosabat bilan shunday dedi: „NATOning Qora dengiz mintaqasida har qanday qoʻshimcha kuchlari harbiy nuqtai nazardan maʼnosizdir. Ular na mintaqa, na NATO xavfsizligini mustahkamlamaydi, faqat qoʻshimcha harbiy xavflar bilan bogʻliq boʻladi… Agar biz tomondan qoʻshimcha harbiy-texnik choralar talab etilsa, biz ularni qabul qilamiz“.

2020-yil dekabr-oyida Qora dengiz mintaqasida xavfsizlikni mustahkamlash NATO tashqi ishlar vazirlari uchrashuvining asosiy mavzularidan biriga aylandi, unga Ukraina va Gruziya tashqi ishlar vazirlari Dmitriy Kuleba va David Zalkaliani videokonferensiya orqali taklif qilindi. NATO bosh kotibi Yens Stoltenberg mintaqada NATO qoʻshinlarining mavjudligi ortishiga aniqlik kiritdi. Alyans Kiyev va Tbilisi bilan hamkorlikni yanada mustahkamlashi zarurligi NATO-2030 alyansini isloh qilish boʻyicha ekspertlar hisobotida ham aytilgan. Hujjatda qayd etilishicha, „NATO tuzilmalariga qoʻshilishga intilayotgan barcha Yevropa demokratik davlatlari uchun ittifoq eshigi ochiq boʻlishi kerak“ va „NATO Ukraina va Gruziya, aʼzo boʻlishga intilayotgan zaif demokratik davlatlar bilan hamkorlikni kengaytirish va mustahkamlashga intilishi kerak“. Rossiyaning doimiy tashqi va ichki bosimi ostida[23][24].

Uchrashuvdan soʻng Yens Stoltenberg alyansning Gruziyaga „aniq xabari“ borligini, yaʼni NATO Tbilisini „kuchli siyosiy qoʻllab-quvvatlash“ini koʻrsatishini aytdi. 2020-yil 29-sentabr kuni Bryusselda Gruziya Bosh vaziri Giorgiy Gaxariya bilan boʻlib oʻtgan uchrashuvda Yens Stoltenberg oʻz nutqida quyidagilarni aytdi: "Yil boshida ittifoqchilar sherikligimizni yanada mustahkamlashga, jumladan, koʻproq radar maʼlumotlarini oʻzaro taʼminlashga kelishib oldilar. gibrid tahdidlarga qarshi hamkorlik qilish va Qora dengizda qoʻshma mashgʻulotlar oʻtkazish. NATO veb-saytida Gruziya bilan munosabatlarni tavsiflovchi boʻlimda 2020-yil oktyabr oyida mamlakat „yillik milliy dasturlarni ishlab chiqish va muvaffaqiyatli amalga oshirish orqali“ aʼzolikka tayyorlanayotgani haqida qoʻshimcha eslatma paydo boʻldi[23].

Gruziya aholisining mamlakatning NATOga kirishiga munosabati

tahrir

2008-yilda Gruziyada referendum boʻlib oʻtdi, unda „Siz Gruziyaning Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkilotiga (NATO) qoʻshilishini qoʻllab-quvvatlaysizmi?“. Ushbu referendumda 1 982 318 kishi qatnashdi, shundan 77 foizga yaqin fuqarolar NATOga aʼzo boʻlishni yoqlab ovoz berdi.

Shuningdek qarang

tahrir

Mabbalar

tahrir
  1. ↑ „Саакашвили вслед за Ющенко попросился в НАТО // LENTA.RU, 15.02.2008“. 2016-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 19-may.
  2. ↑ „Ю. А. Ляшук, Бухарестский саммит НАТО и трансформация альянса // Журнал международного права и международных отношений, № 2/2008“. 2016-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 19-may.
  3. ↑ „Украина и Грузия в конечном счёте присоединятся к союзу“. 2017-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-may.
  4. ↑ „Заявление по итогам встречи в верхах в Бухаресте, 3 апреля 2008 г.“. 2021-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 19-may.
  5. ↑ „Российская армия угрожает военным вмешательством, если Грузия и Украина присоединяются к НАТО“. 2021-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-may.
  6. ↑ „Путин обещает предметно поддержать Абхазию и Южную Осетию // Известия, 03.04.2008“. 2016-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-may.
  7. ↑ „Генсек НАТО призвал прекратить войну в Южной Осетии“. Лента.ру (2008-yil 8-avgust). 2012-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 14-avgust.
  8. ↑ „НАТО не может играть «прямую роль» на Кавказе — генсек альянса“. РИА «Новости» (2008-yil 9-avgust). 2012-yil 16-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 14-avgust.
  9. ↑ 9,0 9,1 „Отношения между НАТО и Грузией“. 2015-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-may.
  10. ↑ „Совет НАТО призвал Россию пересмотреть решение о признании независимости Абхазии и Южной Осетии“. Коммерсант (2008-yil 27-avgust). 2011-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-sentyabr.
  11. ↑ „НАТО поставило Грузию на учет“. Коммерсант (2008-yil 10-sentyabr). 2015-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 11-sentyabr.
  12. ↑ „Документ об учреждении Комиссии НАТО-Грузия“. 2016-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 2-iyun.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „В гостях у сказки. Украину и Грузию приняли в штаб-квартиру НАТО // Газета «Коммерсантъ» № 122 от 13.07.2018“. 2019-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 3-mart.
  14. ↑ „Американские войска промаршировали мимо российских пограничников. В Грузии начались военные учения с участием стран НАТО // «Коммерсантъ» от 01.08.2018“. 2019-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-iyul.
  15. ↑ V Gruzii startuyut krupneyshie za poslednee vremya ucheniya NATO. Na nix pribudut predstaviteli 14 stran alyansa // „Kommersantʼ“ ot 26.07.2019
  16. ↑ „NATO Secretary General hails Partnership with Georgia“. 2015-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-may.
  17. ↑ „В Грузии стало больше НАТО. В пригороде Тбилиси открылся военный учебный центр Грузия—НАТО // «Коммерсантъ» от 27.08.2015“. 2019-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-iyul.
  18. ↑ „Грузия вступает в НАТО в учебном режиме. Генсек альянса открывает тренировочный центр в пригороде Тбилиси // Газета «Коммерсантъ» № 155 от 27.08.2015“. 2019-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-iyul.
  19. ↑ „НАТО и Грузия сообразили без третьего. Генштаб ВС Грузии покомандует силами Североатлантического альянса // «Коммерсантъ» от 18.03.2019“. 2019-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-iyul.
  20. ↑ „Заявление Генерального секретаря НАТО по так называемому договору между грузинским регионом Абхазия и Россией // NATO Press Release (2014) 175“. 2015-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-may.
  21. ↑ „Заявление Генерального секретаря НАТО о так называемом договоре между Российской Федерацией и грузинским регионом Южная Осетия // Press Release (2015) 051“. 2015-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-may.
  22. ↑ „США построят в Грузии аэродром подскока. Бывшая военная база России превратится в логистический центр НАТО // «Коммерсантъ» от 13.11.2018“. 2019-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-iyul.
  23. ↑ 23,0 23,1 „Протопи ты мне НАТО по Чёрному. Альянс намерен усиливать присутствие в Черноморском регионе // Газета «Коммерсантъ» № 222 от 03.12.2020“. 2021-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-iyul.
  24. ↑ „NATO 2030: United for a New Era“. 2021-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-iyul.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gruziya_va_NATO&oldid=5248696" dan olindi