Hansel va Gretel

Hanzel va Gretel (nemischa: Hänsel und Gretel) aka-uka Grimmlar va ulardan ham avvalroq Giammbattista Basile tomonidan ijro etilgan ertak. Aslida nemis boʻlganligi taxmin qilinadi.

Jodugar Hanzel va Gretelni qarshi olmoqda

Aka-uka Grimmlarning ertaklari 19-asrning oʻrta sinf oʻquvchilari uchun yoqimli ertak sifatida yozilgan. Ammo ertakning asl nusxasi katta ehtimol bilan oʻrta asrlar hayotining qiyinchiliklariga nisbatan maslahat boʻlgan^[1]. Ochlik, urush, yuqumli kasalliklar va boshqa sabablar bilan bolalarni oʻronda qoldirish, ayniqsa, oʻrta asrlar oxiridagi inqiroz davrida taniqli amaliyot edi. Koʻplab tanqidchilar, jumladan, Jack Zipes va Maria Tatar ertakning ochlik tufayli tashlab ketish holatlaridan ilhomlantirilganini aytishadi^[2]. Ertakda aniq aytilgan xabar begonalarning yuzaki saxiyligiga aldanmaslikdir.

Aka-uka Grimmlar ertaklarining ilk nashrida oʻtinchining ayoli oʻgay ona emas, asl ona hisoblanadi. Ona turmush oʻrtogʻini oʻz farzandlarini tark etishga ishontiradi. Bu oʻzgarish bolalarni ertak bezovta qilmasligi uchun maxsus ishlangan kabi koʻrinadi^[3].

Bolalar jodugarni oʻldirganidan keyin ona yoki oʻgay onaning ham oʻlgan kabi koʻrinishi koʻp oʻquvchi uchun ona bilan jodugarning bitta ayol ekani yoki oralarida qandaydir bogʻ boʻlishiga ishora qilmoqda^[4]. Haqiqatdan ham bir rus ertagida faqir bir oʻtinchining ayoli yomon qalbli oʻgay ona oʻgay qiziga oʻrmonga borib opasidan chiroq soʻrashni buyuradi, biroq opa haqiqatdan ham bir jodugar Yalmogʻiz kampir boʻladi. Bu kabi ertaklarda bolalarning yoʻqolishi va ayyorliklar bilan saqlanib qolishlaridan tashqari, oʻxshash nuqtalari taom bilan bogʻliq ekanliklaridir: oʻgay ona ochlikdan qoʻrqadi, jodugarning uyi ovqatdan qilingan, bolalar esa ovqat xohlashadi^[5].

Mavzusi

Hanzel va Gretel kambagʻal oʻtinchining bolalaridir. Oʻtinchining ayoli (baʼzida bolalarning onasi, baʼzida esa oʻgay onasi sifatida koʻrsatiladi) och qolishdan qoʻrqqanligi uchun turmush oʻrtogʻini bolalarni oʻrmonga tashlab kelishga koʻndiradi. Rejadan xabar topgan Hanzel va Gretel uyga qaytish yoʻlini topish uchun oq toshlarni toʻplashadi. Bolalar qaytib kelganida onalari otalarini yana bir marta avvalgi ishni takrorlashga koʻndiradi. Lekin bu safar bolalarning qoʻllarida yoʻlga tashlab ketish uchun faqatgina non ushoqlari bor edi xolos. Afsuski, oʻrmon hayvonlari ushoqlarni yeydi va shu tufayli Hanzel va Gretel yoʻqolib qolishadi. (Ertak shu joyigacha Perraultning „Le Petit Poucet“ asari bilan bir xil). Bolalar oʻrmonning ichkarisida shakardan qilingan bir kulbani uchratadilar. Chiday olmasdan uni yeyishga tushadilar. Kulbaning egasi boʻlgan bir qari ayol ularni ichkariga taklif qiladi va ovqatlar beradi. Stol konfet, yongʻoq, pirog va boshqa turli shirinliklar bilan toʻla edi. Lekin ayol aslida kulbani bolalarni eʼtiborini tortish uchun qurgan edi, asli maqsadi bolalarni semirtirib yeyish edi. U Ganzelni bir qafasga qamaydi va Gretelni xizmatchi qiladi. Gretelga Ganzeni majburan ovqatlantirishini buyuradi. Chorasiz qolgan Gretel yigʻlay boshlaydi va buyruqlarni bajaradi. Ganzel bir qancha vqt avval qafasda avvalgi bolaga oid kichik bir suyak topib oladi. Ganzelning yeyiladiganchalik semirib semirmaganini bilishni xohlagan jodugar bolaning barmogʻini tashqariga uzatishini istaganida bolakay suyaknu uzatadi jodugar juda qari boʻlgani uchun koʻzi yaxshi koʻrmaydi. Shu tufayli Ganzelning barmoq oʻrniga suyakni uzatganini sezmaydi. Kunlar oʻtadi, lekin jodugar Ganzelning hech ham semirmaganini tushunadi. Bir kuni jahli chiqadi va semiz boʻlsa ham, boʻlmasa ham yeyishga qaror beradi. Gretelga qozonga tirmashib, uning qizib-qizimaganiga qarashani istaydi. Gretel jodugarning uning oʻzini pishirishini taxmin qiladi, uni aldab qozonga kirgazadi va ortidan uning qopqogʻini yopib qoʻyadi.

Jodugar uyidagi marvaridlarni olgan bolalar otalarining uyiga qaytishadi va shu kundan keyin oilalari bilan birgalikda doim baxtli yashashadi.

Maʼdaniy taʼsirlari

Hanzel va Gretelning uylarga qaytish yoʻlini topish uchun foydalangan non ushoqlari usuli, dasturlar va veb-sahifalarda, foydalanuvchilarning joylashgan sahifalarini koʻrsatshda va dastur ichida oson harakat qilishni taʼminlagan „Breadcrum“ navigatsiya elementini ishlab chiqishga ilhom berdi.

Manbalar

↑ George Gordon Coulton (1989). The Medieval Village. sf. 326
↑ Maria Tatar, The Hard Facts of the Grimms' Fairy Tales, sf. 49, ISBN 0-691-06722-8
↑ Maria Tatar, s. 45, The Annotated Classic Fairy Tales, ISBN 0-393-05163-3
↑ Max Lüthi, Once Upon A Time: On the Nature of Fairy Tales, sf. 64, Frederick Ungar Publishing Co., New York, 1970
↑ Maria Tatar, sf. 57, The Annotated Classic Fairy Tales, ISBN 0-393-05163-3

[1] George Gordon Coulton (1989). The Medieval Village. sf. 326

[2] Maria Tatar, The Hard Facts of the Grimms' Fairy Tales, sf. 49, ISBN 0-691-06722-8

[3] Maria Tatar, s. 45, The Annotated Classic Fairy Tales, ISBN 0-393-05163-3

[4] Max Lüthi, Once Upon A Time: On the Nature of Fairy Tales, sf. 64, Frederick Ungar Publishing Co., New York, 1970

[5] Maria Tatar, sf. 57, The Annotated Classic Fairy Tales, ISBN 0-393-05163-3

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]