Havo pochtasi

Havo pochtasi^[1]^[2], shuningdek, aeropochtasi^[3], pochta joʻnatmalarini turli xil vositalardan foydalangan holda havo orqali tashish uchun umumiy tushunchadir — tashuvchi kaptarlardan tortib barcha turdagi samolyotlargacha.

1870-yilda Parijda balon pochtasidan foydalanish (Fransiya otkritkasi, 1920-yil)

Tarixi

Maktub tashuvchi kabutarli ayol (19-asrning nomaʼlum rassomi tomonidan chizilgan rasm)

Kabutar pochtasi

Havo orqali xat joʻnatishning eng qadimiy usuli — kabutar pochtasi hisoblanadi. Tashuvchi kabutarlar 20-asrgacha xabarlarni yetkazish uchun ishlatilgan.

Kabutarlar bilan bir qatorda, asalarilar ham xabarlarni uzatish uchun tashuvchi sifatida ishlatilgan^[4].

qurol pochtasi

XV-XVI-asrlarda pochta qurollari yordamida yozma xabarlarni havo orqali yetkazish uchun qurol (yoki toʻp) pochta ishlatilgan. Ikkinchisidan maxsus oʻqlarni otib foydalanilgan, ularning ichida yozishmalar joylashtirilgan.

„Konsullik elliktalik“ — RSFSRning nodir konsullik rasmiy muhri, ustiga "Havo pochtasi" yozuvi bosilgan, 1922-yil

Uchuvchi apparatlardan foydalanish

19-asrdan boshlab pochta aloqasi uchun havodan yengilroq uchuvchi apparatlar — aerostatlar (havo sharlari) va dirijabllardan foydalanila boshlangan, bu esa balon (aerostat) va dirijabl pochtasining yaratilishiga turtki bergan. 20-asrning boshlarida havodan ogʻirroq qurilmalar — samolyotlar paydo boʻlishi bilan havo pochtasining jadal rivojlanishi, vertolyot va planer pochtalarining kamroq taqsimlanishi bilan boshlandi. Sovet pochta terminologiyasida 1932-yilgacha aviapochta rasmiy ravishda „havo pochtasi“ deb nomlangan.

Balon (aerostat) pochta

Jon Uayzning pochta bilan havo sharida parvozi (AQSh, 1859-yil 17-avgust)

Havo kemasi orqali birinchi yozishmalarni yetkazib berish 1785-yil 7-yanvarda boʻlib oʻtgan va Angliyaning Dover shahridan Kale yaqinida Fransiyaga havo sharida amalga oshirilgan.

1793-yil 9-yanvarda Filadelfiyadan Nyu-Jersi shtatining Deptford (Township) shahriga birinchi Shimoliy Amerika havo sharida Jan-Per Blanchard parvoz qilayotganda, Jorj Vashingtonning Blanshard qoʻnadigan yer uchastkasining egasiga topshirish uchun shaxsiy xatini olib ketayotgan edi. Ushbu fakt tufayli parvoz AQShga birinchi havo pochtasi orqali joʻnatma boʻlgan^[5].

Balonli pochtaning markirovkalangan pochta kartasi (Fransiya, 1870-1871-yillar, 20 santimetr)

AQShda birinchi rasmiy havo pochtasi 1859-yil 17-avgustda, Jon Uayz Nyu-Yorkdagi manzil bilan Indiana shtatidagi Lafayette shahrida uchib boshlangan havo sharini boshqarganida amalga oshirilgan. Ob-havo sharoiti uni Krofordsvillga (Indiana) qoʻnishga majbur qilgan va pochta poezd orqali oʻz manziliga yetkazilgan. 1959-yilda ushbu voqeani xotirlash uchun AQSh pochta xizmati 7 sentlik pochta markasini chiqargan^[6].

Franko-Prussiya urushi (1870-1871) davrida Parij va Metzdan pochta joʻnatmalari ham bu shaharlarni qamal qilgan nemislarning boshlari ustida uchib yurgan sharlarda olib ketilgan. 1877-yilda Tennessi shtatining Nashvill shahridagi havo sharida ham pochta joʻnatmalari amalga oshirilgan.

Dirijabel pochtasi

„Tseppelin“ AQSh pochta markasi, 1930-yil

1900-1930-yillarda havo pochtasi ham dirijabellar yordamida olib borilgan va bu turdagi pochta dirijabel pochtasi deb nomlanadi. Nemis tseppelinlarining roli ayniqsa sezilarli boʻlgan: koʻplab mamlakatlar tseppelinli pochta uchun maxsus markalar chiqargan.

"Avro Shakleton" samolyotidan xat tashlab yuborish (Mozambik, 1970-yil iyul)

Aviapochta

1903-yilda aeroplanlarning paydo boʻlishi darhol ularni pochta tashish uchun ishlatishga qiziqish uygʻotdi. 20-asr davomida aviapochta pochta va posilkalarni yetkazib berishning asosiy vositasiga aylangan.

Raketa pochtasi

19-asr oxiri va 1930-yillardan boshlab baʼzi mamlakatlarda raketa pochtasi sinovdan oʻtkazilgan.

Yana qarang

Amerika havo pochta jamiyati
Balon pochtasi
Aerofiliyali
Balon pochtasi
Samolyot
Kabutar pochtasi
Xalqaro aerofilatelik jamiyatlari federatsiyasi

Manbalar

↑ V angliyskom i drugix yazikax dlya oboznacheniya ponyatiy vozdushnoy pochti i aviapochti ispolzuetsya odin termin (naprimer, angl. airmail), v to vremya kak v russkom yazike vozdushnaya pochta — bolee obщee nazvanie dlya raznix vidov transportirovki pochtovix otpravleniy po vozduxu, a aviapochta podrazumevaet dostavku pochti tolko samolyotami; sm., naprimer, statyu:
↑ V staroy russkoy literature, v chastnosti, v Ensiklopedicheskom slovare Brokgauza i Yefrona, pod vozdushnoy pochtoy podrazumevalas пневматическая почта.
↑ Vstrechaetsya v Tolkovom slovare russkogo yazika Ushakova kak синоним vozdushnoy pochti; sm.:
↑ „Почта с использованием пчёл“. История и виды почты. История развития почтовой связи на разных континентах; post-marka.ru. 2016-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-iyun.
↑ Library of Congress. „Jean Pierre François Blanchard (1753—1809)“ (en). History of Flight: Dictionary. U. S. Centennial of Flight Commission (2006-yil 6-dekabr). 2016-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 19-avgust.
↑ „'Stamps Take Flight' exhibit from Postmaster General’s Collection showcases world’s rarest 'uncollectibles' at National Postal Museum“ (en). About USPS & News: Newsroom. USPS (2005-yil 6-aprel). 2011-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 22-aprel.

↑ ↑

↑ ↑
↑ ↑
↑ ↑
↑ ↑
↑ „'Stamps Take Flight' exhibit from Postmaster General’s Collection showcases world’s rarest 'uncollectibles' at National Postal Museum“ (en). About USPS & News: Newsroom. USPS (2005-yil 6-aprel). 2011-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 22-aprel.

Adabiyot

Vozdushnaya pochta // Bolshoy filatelisticheskiy slovar / N. I. Vladines, L. I. Ilichyov, I. Ya. Levitas … [i dr.]; pod obщ. red. N. I. Vladinsa i V. A. Yakobsa. — M. : Radio i svyaz, 1988. — S. 46. — 40 000 ekz. — ISBN 5-256-00175-2. (Data obraщeniya: 15 iyunya 2016) Arxivirovano 15 iyunya 2016 goda.
Langer F.|chast=Xaydarabad — vozdushnaya pochta|ssilka chast=http://www.fmus.ru/article02/langer2.html%7Czaglavie=Rozoviy Merkuriy. O chyom rasskazali marki|original=Filatelistické povídky (1964)|ssilka=https://archive.today/20200524215548/https://unotices.com/book.php?id=78592&page=1%7Cotvetstvenniy=Per. s chesh. E. Kolmana i Ye. Konsevoy; Xudoj. |mesto=M.|izdatelstvo=Svyaz|god=1969|stranits=224|tiraj=40000}} (Data obraщeniya: 25 maya 2020)
Pritula V. V. Pochtovie mayaki Pyatogo okeana. — M.: Radio i svyaz, 1982. — 104 s. — (Ser. Biblioteka yunogo filatelista; Vip. 12).
Rozov B. Vozdushnaya pochta SSSR // Sovetskiy filatelist. — 1924. — № 4.
Sorkin Ye. B. Pochta speshit k lyudyam. — M.: Znanie, 1977. — 128 s. (Data obraщeniya: 2 iyunya 2016)

[Sm. Iz osajdyonnogo goroda, Pisma nesut golubi, V nebe — dirijabl, Na stremitelnix krilyax, V stroy vstupaet vertolyot i V plameni vzletaet raketa.]

Havolalar

Новосёлов В. А. „Глава 11. Почты разные нужны, марки разные важны. Авиапочта“. Знакомство с филателией: Мир филателии. Мир м@рок; Союз филателистов России (2008-yil 30-oktyabr). 2016-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-iyun.
Новосёлов В. А. „Глава 11. Почты разные нужны, марки разные важны. Баллонная почта“. Знакомство с филателией: Мир филателии. Мир м@рок; Союз филателистов России (2008-yil 30-oktyabr). 2016-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-iyun.
Новосёлов В. А. „Глава 11. Почты разные нужны, марки разные важны. Голубиная почта“. Знакомство с филателией: Мир филателии. Мир м@рок; Союз филателистов России (2008-yil 30-oktyabr). Qaraldi: 2011-yil 4-iyun.
Новосёлов В. А. „Глава 11. Почты разные нужны, марки разные важны. Дирижабельная почта“. Знакомство с филателией: Мир филателии. Мир м@рок; Союз филателистов России (2008-yil 30-oktyabr). 2016-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-iyun.
Новосёлов В. А. „Глава 11. Почты разные нужны, марки разные важны. Орудийная и ракетная почта“. Знакомство с филателией: Мир филателии. Мир м@рок; Союз филателистов России (2008-yil 30-oktyabr). Qaraldi: 2010-yil 21-fevral.
Aeropochta (Wayback Machine saytida 2016-08-07 sanasida arxivlangan) i Vozdushniy (Wayback Machine saytida 2022-10-21 sanasida arxivlangan) v Tolkovom slovare russkogo yazika Ushakova (Data obraщeniya: 15 iyunya 2016)
Бурыкин А. „Об истории слов с элементами авиа- и аэро- в русском языке конца XIX — начала XX веков“. Русский язык: Современный русский язык. Культура письменной речи; A. Belokurov. 2016-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-iyun.

[1] V angliyskom i drugix yazikax dlya oboznacheniya ponyatiy vozdushnoy pochti i aviapochti ispolzuetsya odin termin (naprimer, angl. airmail), v to vremya kak v russkom yazike vozdushnaya pochta — bolee obщee nazvanie dlya raznix vidov transportirovki pochtovix otpravleniy po vozduxu, a aviapochta podrazumevaet dostavku pochti tolko samolyotami; sm., naprimer, statyu:

[2] V staroy russkoy literature, v chastnosti, v Ensiklopedicheskom slovare Brokgauza i Yefrona, pod vozdushnoy pochtoy podrazumevalas пневматическая почта.

[3] Vstrechaetsya v Tolkovom slovare russkogo yazika Ushakova kak синоним vozdushnoy pochti; sm.:

[4] „Почта с использованием пчёл“. История и виды почты. История развития почтовой связи на разных континентах; post-marka.ru. 2016-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-iyun.

[5] Library of Congress. „Jean Pierre François Blanchard (1753—1809)“ (en). History of Flight: Dictionary. U. S. Centennial of Flight Commission (2006-yil 6-dekabr). 2016-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 19-avgust.

[6] „'Stamps Take Flight' exhibit from Postmaster General’s Collection showcases world’s rarest 'uncollectibles' at National Postal Museum“ (en). About USPS & News: Newsroom. USPS (2005-yil 6-aprel). 2011-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 22-aprel.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]