Ibrohim Hilmi posho

Ibrohim Hilmi posho (1747-yil, Istanbul — 1825-yil, İstanköy ) — Usmonli imperiyasi davlat arbobi, Salim III davrida 1806-yil 14-noyabrdan 1807-yil 18-iyungacha yetti oy-u toʻrt kun sadri aʼzamlik, turli viloyatlar hamda Krit gubernatori lavozimlarida ishlagan.

Keçiboynuzu Ibrohim Hilmi posho
Sadri a'zam, gubernator
Mansab davri 1802-yil – 1825-yil
Bosh vazir	Sadri a'zam (1806-yil 14-noyabr — 1807-yil 18-iyun)
Gubernator	Krit, Saloniki, Bosniya, Içel, Adana

Hayoti

U 1747-yilda Istanbulda tug‘ilgan. U yenicharlar korpusidan Beytulmalchi Mehmed ogʻaning oʻg'lidir. Yoshligida juda ozg‘in bo‘lgani uchun unga Keçiboynuzu laqabini qo‘yishgan. U yenicharlar a'zoligiga kirdi. 1802-yilda zagarjiboshi, 1803-yilda kul katxudosi, 1804-yilda Yenichar og'asi bo'ldi.

Sadri aʼzam

Yangi tashkil etilgan Nizom-i Cedid armiyasiga qarshi yenicharlarning dushmanlik kayfiyatini yumshatish maqsadida 1806-yil 4-sentyabrda vazir etib tayinlandi. Vazirlik davri turli voqealarga boy bo‘lgan.

1804-yilda Kara Yorgi maʼmuriyatidan boshlangan serb qoʻzgʻoloni davom etdi va ruslar koʻmagida Kara Yorgi 1806-yil 13-dekabrda Belgradni egalladi.

Usmonli — Rossiya urushida

Usmonlilar 1805-yil 24-sentabrda ruslar bilan doʻstlik shartnomasi tuzgan boʻlsalar-da, Usmonli davlati 1806-yili “Konstantin İpsilanti” laqabli rusparast Valaxiya knyazi va “Aleksandr Murusis” laqabli Moldaviya knyazini ishdan boʻshatdi. Shu bilan birga, Napoleon Bonapart imperiyasi ostidagi Fransiyaning Dalmatiya qirgʻogʻiga qoʻshin tushirib, ruslarga tahdid sola boshladi. Bundan norozi boʻlgan Rossiya 40 mingga yaqin askar bilan Valaxiya va Moldaviyani bosib olishga kirishdi. Boshqa tomondan, 1806-yil 22-dekabrda Usmonli davlati boʻg'ozlarni yopib, Rossiyaga urush eʼlon qildi. Shunday qilib, 1806 — 1812 yillardagi Usmonli-Rossiya urushi boshlandi.

Urush sabablari

Usmonli davlatining bu urushga kirishiga 1806-yili Angliya tomonidan Istanbulga yuborilgan Fransiya elchisi Sabatini sabab bo‘lgan. Mazkur shaxs Istanbulga kelganida rus podshosi Aleksandr I Angliyadan, ingliz elchisi Arbuxnotdan yordam so‘radi. Arbuxnot esa Salim III ning oldiga borib, fransuz elchisini qaytarishni talab qilib ultimatum qo‘ydi; aks holda Britaniyaning O‘rta yer dengizidagi floti Usmonlilar davlatiga hujum qilishini aytdi. 1807-yil 18-fevralda ruslarning ittifoqchisi boʻlgan Angliyaga tegishli admiral Dakvort qoʻmondonligidagi 8 ta uch omborli yirik galleon va 4 ta fregatdan iborat flot Dardanelldan oʻta boshladi. Admiral Dmitriy Shenyavin qoʻmondonligi ostida inglizlarga yordam beradigan 4 ta uch qavatli katta galleon bu hujumda ishtirok etmadi va boʻg'ozning kirish qismida qoldi. Bu ingliz floti Ramazon sababli yaxshi himoyalanmagan Dardanel boʻg'ozini nisbatan kam qurbonlar bilan kesib oʻtishga muvaffaq boʻldi va Marmara dengiziga kirdi. Admiral Dakvort floti Istanbul oldiga kelib, 19-fevral kuni Yeşilköy oldida langar tashladi. Bu flot shaharni bombardimon qilmoqchi boʻlgan Istanbul aholisi juda vahimaga tushdi. Avvalo, sadriaʼzam Ibrohim Hilmi posho, xalq, savdogarlar va madrasa talabalari bilan mudofaa tashkilotlarini tuzdi. Olislardan qurollangan ko‘ngillilar kela boshladi. Bir necha kun ichida shahar plyajlariga 1200 ga yaqin toʻp qoʻyildi. Usmonli floti Haliçni tark etmadi, qurollangan tinch aholi qayiqlarda uning qirg'oqlarini patrul qila boshladi. Britaniyalik admiral Dakvortning o'g'li bo‘lgan yosh floti zobiti suv ta'minoti uchun Kinaliadaga borganida, u yerda asirga olingan. Admiral Dakvort Usmonli floti Haliçni tark etishini kutayotgan edi. Lekin Istanbul oldida bir yarim hafta kutgach, Usmonli floti Haliçni tark etmasligin tushunib, operatsiya muvaffaqiyatli bo'lmasligini angladi. 2-mart kuni u sohildagi odamlarning hayqiriqlari ostida Istanbulni tark etdi. Dardanell bo‘g‘ozida Usmonli artilleriyasi yana ingliz flotiga talofatlar berdi.

Bu falokat tugaganidan soʻng, sardori ikrom boʻlgan sadriaʼzam Ibrohim Hilmi posho boshchiligidagi Usmonli qoʻshini 1807-yil 12-aprelda ruslarga qarshi yurish qildi va Rossiyaga qarshi yurish uchun Silistraga keldi. Bolgariyadan Dunay daryosi orqali Valaxiya hududiga kirib, poytaxt Buxarestga hujum boshladi. Biroq, bu armiya 1807-yil 2-iyun kuni Obilesti jangida Mikail Miloradovich qoʻmondonligidagi nisbatan kichik rus qoʻshini tomonidan magʻlubiyatga uchradi va chekindi.

Bu voqealar Bolqonda ro‘y berayotgan bir paytda 1803-1804-yillardan beri vahhobiylar qo‘zg‘oloni davom etib, Abdulaziz ibn Muhammad ibn Saud boshqaruvidagi Saudiya vahobiylari Makka va Madina shaharlaridagi muqaddas obidalar, dindor sunniylar muhim deb hisoblagan binolar, maqbaralar va qabristonlarni vayron qilishda davom etdi. Bu muqaddas joylarning himoyachisi boʻlgan Usmonli davlati boshqa urushlar bilan shugʻullangani uchun hech qanday chora koʻra olmadi.

Sulton Salim III ning taxtdan olinishi voqealari

Bu muammolar yuz berarkan, Sulton Salim III va yangi tashkil etilgan muxolif Nizom-i Cedid kurashda davom etdi.

Salim III ning mahramlari bo‘lgan maxfiy kotib Ahmet Faiz afandi, Valide katxudosi Yusuf og'a va İbrahim katxudolarga oid korrupsiya ayblovlari atrofga tarqaldi. Ularning boylik manbai İrad-ı Cedid pullari ekanligi iddao qilindi. Ishonch, g'iybat, korrupsiyaga oid da'volar va yashash narxi oshdi. Bo'lib o'tgan narsadan yuz o'girgan boy qatlam Yevropadan kelayotgan yangiliklarga taqlid qilsa; diniy muassas va johillar "din yo‘qoldi", degan hayqiriq bilan sultonga bo‘lgan ishonchsizlikni nafratga aylantirmoqchi bo‘ldi. Xurofotlarga ishonish shaharda avvalgiga qaraganda juda keng tarqalgan.

1807-yil 25-mayda Rumelikavagidagi Bosfor soqchilari Kabakçi Mustafo isyonini boshladilar. Istanbul terror markaziga aylandi. Nizom-i Cedidlar shaharda qidirildi, ushlandi va o'ldirildi. Imkoniyatga ega bo'lgan Nizam-i Cedid askarlari va ularni himoya qilib turgan taniqli shaxslar Istanbuldan qocha boshladilar. Saroylar talon-toroj qilindi. Etmaydonda katta yig’ilishlar o’tkazilib, shariatni qaytarish yo’llari izlandi. Qo'zg'olonning uchinchi kuni Paşakapısı, Ayasofya va Topkapı saroyi atrofini to'ldirgan isyonkor olomon, Babıalidagi ulamo va arboblarga qo'shilib, saroyning ikki eshigidan kirib, Babüssaade darvozasi oldiga keldi. Hukumat rahbari Koʻsa Muso posho va shayxulislom Sharifzoda Ataulloh Mehmed afandini saroyga yuborib, yangi sultonning tan olinishini taʼminladilar. Shunday qilib, 1807-yil 29-mayda Salim III taxtdan voz kechdi va uning o'rniga Mustafo IVsulton bo'ldi.

Mansabdan tushirilishi va surgunlar

Bu voqealar davomida Sadr-i Ibrohim Hilmi posho Rossiya frontida sardori ikrom sifatida edi. Hukumat hokimi boʻlgan Koʻsa Muso posho Istanbulda uning o‘rniga ko‘tarilgandi. Ibrohim Hilmi posho Bolqonda tarqalib ketgan qoʻshinning o‘zini qoldirib, Alemdar Mustafo posho huzuridan panoh topdi. 1807-yil 18-iyunda u sadriaʼzamlikdan ozod qilindi.

1807-yil iyul oyida Ibrohim Hilmi posho Saloniki gubernatori etib tayinlandi. 1807-yil dekabrda Gertsegovina sanjog‘iga biriktirilgan holda, Bosniya viloyatining gubernatori boʻldi. Alemdar Mustafo poshoning Istanbulga kirishi voqealari, Mahmud II ning taxtga chiqishi; Alemdar Mustafo poshoning oʻldirilishi va Mahmud IIning boshqaruvni bosqichma-bosqich o‘z qo‘liga olishida hech qanday hissasi yo‘q edi. U 1813-yil oktyabrda gubernatorlikdan boʻshatildi; vazirligi bekor qilindi va Geliboluga surgun qilindi. 1816-yilda avf etilgach, vazirlik rutbasi tiklandi va unga Iraklion qoʻriqchisi lavozimi berildi. 1818-yilda u Içel gubernatori etib tayinlandi, bu lavozimni pasaytirilganini bildirardi. 1819-yil iyul oyida u Hanya qoʻriqchisi bo‘ldi. 1821-yil iyul oyida Adana gubernatori lavozimiga o‘tkazildi.

U 1823-yilda bu gubernatorlikdan ham boʻshatildi; vazirligi qaytarib olinib, İstanköy shahrida yashashga jo‘natildi. Biroq, u bir muncha vaqt oʻtgach bu yerda ham İstanköy gvardiyachisi etib tayinlangan. Chunki yunon qoʻzgʻoloni boshlanishi mumkin deb hisoblangan. Bu idorada bo‘lganida u 1825-yil 17-iyunda 77 yoshida vafot etdi.