Innovatika

Innovatika – yangi bilimlarni tijorat asosida (ilmiy-texnik va ijodiy faoliyat natijalarini tijoratlashtirish) va notijorat bazada (masalan, ijtimoiy sohadagi innovatsiyalar) jamiyat tomonidan talabgir boʻlgan yangiliklarga aylantirishni taʼminlaydigan innovatsion faoliyatning mohiyati, uni tashkil etish va innovatsion jarayonlarni boshqarish haqidagi bilimlar sohasi.

Innovatikaning gnoseologik ildizlari bu falsafa, iqtisodiyot, muhandislik loyihalash, tadbirkorlik, moliya, sotsiologiya, psixologiya, tashkilot, ishlab chiqarish, informatika, marketing, logistika, menejment, pedagogika va boshqa kabi fan sohalari.

Innovatika innovatsion faoliyatni, uni tashkil etishni va boshqarishni rasmiy tavsiflash va modellashtirish uchun nazariy va uslubiy asos hisobLanadi. Boshqa ilmiy sohalardan farqli oʻlaroq, innovatika ijtimoiy-iqtisodiy obyektni progressiv rivojlantirish jarayonini, ijtimoiy-iqtisodiy tizimni bir barqaror holatdan faoliyatining yuqori asosiy parametrlari bilan ajralib turadigan ikkinchisiga oʻtishini oʻrganadi. Intellektual mehnat natijalarini isteʼmol qilish va intellektual kapitalning oʻsishini taʼminlaydi.

Innovatika – bu mustaqil tadqiqot obyektiga ega boʻlgan maxsus mavzu sohasi.

Innovatika obyekti – ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarda innovatsiyalarni amalga oshirish jarayoni sifatidagi innovatsion faoliyat. Bunda, innovatikada innovatsiya deganda yangi bilimlarni, tizimli ilmiy tadqiqotlar yoki intuitiv tushunchalarga (topqirlikka) asoslangan ilmiy-texnik va ijodiy faoliyat natijalarini keng miqyosda qoʻllash va tarqatish natijasi tushuniladi. Quyidagilar innovatsiya belgilari hisoblanadi:

1. Yangilik – (radikal – yangi xususiyatlarning paydo boʻlishi, nisbiy – obyekt parametrlarini yaxshilash);
2. Talabgirligi (ijtimoiy ishlab chiqarishda, bozorda, ijtimoiy sohada va boshqalarda);
3. Amalga oshirish mumkinligi (yangi bilimlardan foydalanish: resurs, ishlab chiqarish-texnologik, axloqiy, ekologik va boshqa cheklovlari yoʻqligi);
4. Barqaror foydali taʼsirga ega boʻlish (ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning asosiy parametrlarini barqaror takomillashtirish).

Innovatika predmeti – ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarda innovatsion jarayonlarning prinsiplari, qonunlari va qonuniyati, makro darajadagi (milliy innovatsion tizimlar), mezo darajadagi (tarmoq va mintaqaviy innovatsion tizimlar, innovatsion klasterlar) va mikro darajadagi (alohida korxonalar va tashkilotlarning innovatsion rivojlanish strategiyalari) innovatsion faoliyatni tavsiflash, tadqiq qilish, tashkil etish va boshqarish modellari va usullari.

Atama tarixi

Tadqiqotchilarning fikriga koʻra, ilmiy bilimlarning tashkil topayotgan yangi sohasi, oʻz nomi – „innovatikani“ – Avstriyalik iqtisodchi Y. A. Shumpeter tomonidan XX-asrda ilmiy muomalaga kiritilgan innovation (innovatsiya, yangilik) atamasi asosida shakllangan.

Rossiyaning ilmiy adabiyotida „innovatika“ atamasi 1980-yillar oʻrtasidan boshlab uchraydi. Sankt-Peterburgda professor V. G. Kolosov boshchiligida rejalashtirilgan iqtisodiyotdan bozorni tartibga solishga oʻtish jarayonlarini oʻrganish oʻtkazilgan, bu „muhandislik“ atamasi bilan belgilangan. Parallel tarzda, Davlat boshqaruv universitetida ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarda innovatsiyalarni boshqarish mexanizmlari oʻrganilgan, bu universitetda 1990-yilda A. G. Porshnev tashabbusi bilan innovatsiyalarni boshqarish kafedrasi tashkil etildi. Keyinchalik, bu ilmiy maktablar rivojlanayotgan ilmiy sohada-innovatikada eng asosiylaridan biri boʻldi.

Mamlakatning yetakchi oliy oʻquv yurtlari – Sankt-Peterburg davlat politexnika universiteti va Davlat boshqaruv universitetida innovatsiya institutlari tashkil etildi. Bundan tashqari, SPDPU Rossiyada ilk marotaba kelajagi bor 222000 – „Innovatika“ taʼlim yoʻnalishi boʻyicha bakalavrlarni tayyorlash boshlandi, 2003-yilda esa oltita Rossiya universiteti (Sankt-Peterburg davlat politexnika universiteti, Davlat boshqaruv universiteti, Moskva davlat aloqa yoʻllari universiteti(MIIT), Rossiya davlat innovatsion texnologiyalar va tadbirkorlik universiteti (RDITTU), Nijegorod davlat texnika universiteti va Ural davlat texnika universiteti – UPI) „innovatsiyalarni boshqarish“ mutaxassisligi boʻyicha muhandis-menedjerlarni tayyorlashni boshladi. 2008-yildan boshlab Kazan milliy texnologiya tadqiqot universiteti ham „Innovatsiyalarni boshqarish“ mutaxassisligi boʻyicha muhandis-menedjerlarni tayyorlashga qoʻshildi.

Asosiy yoʻnalishlar

Innovatsiyalar quyidagi asosiy boʻlimlarni oʻz ichiga oladi:

• Innovatika quyidagi asosiy boʻlimlarni oʻz ichiga oladi:
• Innovatsion faoliyatning nazariy asoslari;
• Innovatsion jarayonlarning modellari va modellashtirish;
• Innovatsion faoliyatni tashkil etish va boshqarish;
• Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish;
• Innovatsion biznesni boshqarish;
• Innovatsion loyihani boshqarish;
• Innovatsion loyihalarga kiritiladigan investitsiyalarni boshqarish;
• Ilmiy-texnik va ijodiy faoliyat natijalarini tijoratlashtirish;
• Ijtimoiy-iqtisodiy tizimni innovatsion rivojlantirish jarayonida inson resurslarini boshqarish;
• Innovatsion faoliyatda xatarlarni boshqarish;
• Texnik marketing (mahsulot yoki texnologiyaning hayot siklining dastlabki bosqichlaridagi marketing);
• Innovatsion jarayonlarning logistikasi;
• Intellektual mulkni boshqarish.