Ionlash kamerasi

Ionlash kamerasi – ionlashtiruvchi nurlanish (gamma-nurlanish, elektronlar, protonlar, a-zarralar va boshqalar) ni qayd qilish, tekshirish va oʻlchash uchun ishlatiladigan asbob. Uning ishlashi nurlanishlarning gazni ionlash xususiyatiga asoslangan. U toʻrtburchak, silindr va shar shaklidagi metall kameraga gaz yoki havo toʻldirilib, oʻrtasidan izolyasiyali metall sim oʻtkaziladigan metall kamera. Kamera tashqi elektrod, sim esa ichki elektrod vazifasini oʻtaydi. Elektrodlar katta (2000—2500 V) kuchlanish manbaiga ulansa, kamera ichida tashqi ionlashtiruvchi nurlanishlar taʼsirida gaz ionlashib, zanjirda ionlash toki hosil boʻladi. Tok miqdori ionlash kamerasiga tushayotgan nurlar intensivligi hamda elektrodlarga ulangan manba kuchlanishiga bogʻliq. Intensivligi juda kam boʻlgan nurlar gaz razryadli ionlash kamerasi neytronlarni qayd qilish uchun ham ishlatiladi. Sekin neytronlarni qayd qilish uchun kameraning ichki sirtiga bor qatlami qoplanadi yoki kamera bor ftorid (BF3) bilan toʻldiriladi. Bu holda ionlash jarayoni yadro reaksiyasi 10B(n, a)7Li mahsulotlari bilan amalga oshiriladi. Tez neytronlarni qayd qilish uchun kamera vodorod bilan toʻldiriladi, bu holda ionlash jarayoni ajralgan protonlar hisobiga amalga oshadi.

Ionlash kamerasi gaz bilan toʻldirilgan nurlanish detektorining eng oddiy turi boʻlib, ionlashtiruvchi nurlanishning ayrim turlarini, jumladan rentgen nurlari, gamma nurlari va beta zarralarini aniqlash va oʻlchash uchun keng qoʻllanadi. Anʼanaga koʻra, „ionizatsiya kamerasi“ atamasi faqat elektr maydonini qoʻllash orqali gazda toʻgʻridan-toʻgʻri ionlanish natijasida hosil boʻlgan barcha zaryadlarni toʻplaydigan detektorlarga tegishli. [U faqat tushayotgan nurlanish va gaz oʻrtasidagi har bir oʻzaro taʼsir natijasida hosil boʻlgan diskret zaryadlardan foydalanadi. Gazni ionlash detektorlariga ionlash kameralari va gazni koʻpaytirishdan foydalanadigan qurilmalar, yaʼni proportsional hisoblagich va Geiger hisoblagichi kiradi.

Ionlash kamerasi

Impulsli ionlanish kamerasida kuchlanish impulslari qayd qilinadi va oʻlchanadi, ular har bir zarrachaning oʻtishidan kelib chiqqan ionlanish oqimi oʻtganda qarshilik R da paydo boʻladi. Impulslarning amplitudasi va davomiyligi R qiymatiga, shuningdek C sigʻimiga bogʻliq.

Ionlash kamerasining ishlash printsipi oddiy: manbadan ionlashtiruvchi nurlanish (X- yoki gamma nurlari, elektronlar) gaz atomlarining ionlanishini hosil qiladi. Elektrodlar oʻrtasida kuchlanish qoʻllanadi. Manfiy zaryadlar anod tomonidan, musbat zaryadlar katod tomonidan tortiladi

Eng oddiy holatda, ionlash kamerasi bir-biridan ajratilgan va gaz boʻshligʻi bilan ajratilgan ikkita metall plitalardan iborat qurilma. Har qanday havo kondensatori ionlash kamerasi vazifasini bajarishi mumkin. Plitalar orasidagi boʻshliq kameraning ish hajmi deb ataladi. Agar plastinkaga doimiy kuchlanish qoʻllanilsa, elektr maydoni bilan boʻsh joy hosil boʻladi, uning kuch chiziqlari musbat plastinkadan salbiy tomonga yoʻnaltiriladi. Elektr maydoniga joylashtirilgan elektr zaryadlangan zarrachaga elektr maydon chiziqlari yoʻnalishiga toʻgʻri keladigan traektoriya boʻylab harakatlanadigan kuch taʼsir qiladi.

Ionlanish kameralari yadro sanoatida ham keng qoʻllanadi. Ular doimiy yuqori doza tezligi oʻlchanadigan holatlarda keng qoʻllanadi. Chunki ular Geiger-Myuller sanagichiga qaraganda koʻproq ishlash muddatiga ega. Ionlanish kamerasi odatda 1011 ta hodisa bilan chegaralangan. Geiger-Myuller sanagichi esa 104 tadan ortiq ishlay olmaydi. Ionlanish kamerasida esa bunday cheklanish yoʻq.

OzMU Fizika fakulteti talabasi Otabekova Oygul tomonidan Wikitaʼlim loyihasi asosida qoʻshimcha kiritildi.