Istanbul arxeologiya muzeyi

Istanbul arxeologiya muzeyi
	; Istanbul arxeologiya muzeyi
Koordinatalari	41°00′39″N 28°58′54″E / 41.010872°N 28.981659°E
Joylashuv	Gülhane, Istanbul, Turkiya
Binokor	Aleksandr Vallauri
Ochilish sanasi	1891-yil 13-iyun
Xarita
Koordinatalari	41°0′42.01″N 28°58′53.00″E / 41.0116694°N 28.9813889°E

Istanbul arxeologiya muzeyi — dunyodagi eng yirik muzeylardan biri boʻlib, turli madaniyatlarga oid bir milliondan ortiq asarlarni oʻz ichiga olgan. Bu Turkiyada muzey sifatida qurilgan eng birinchi bino. U XIX asr oxirida rassom va muzeyshunos Usmon Hamdi Bey tomonidan Usmonli sultonlari muzeyi sifatida tashkil etilgan va 1891-yil 13-iyunda tashrif buyuruvchilar uchun ochilgan.

Muzey tarkibi

Muzey kolleksiyasida Bolqon yarim orolidan Afrikagacha, Anadolu va Mesopotamiya, Arabiston yarim oroli va Afgʻonistongacha boʻlgan Usmonli imperiyasi chegaralaridagi sivilizatsiyalarga oid asarlar mavjud^[1]. Muzey uchta asosiy boʻlimdan iborat boʻlgani uchun Istanbul arxeologiya muzeylari deb ataladi.

Arxeologiya muzeyi (asosiy bino)

Qadimgi Sharq asarlari muzeyi

Plitkali kiosk muzeyi

Tarixi

Muzey asoschisi Usmon Hamdi Bey byusti

Usmonlilar imperiyasidan Turkiya Respublikasiga meros boʻlib qolgan muassasa Istanbul Arxeologiya Muzeylari Turkiyadagi ilk muzeyshunoslik eksponatlarini toʻplagan. Darhaqiqat, Usmonlilar imperiyasida tarixiy ashyolarni yigʻishga boʻlgan qiziqish izlarini Fatih Mehmed davridan boshlangan. Ammo muzeyshunoslikning institutsional paydo boʻlishi 1869-yilda Istanbul arxeologiya muzeylarining „Muzey-Humayuniy“, yaʼni sulton muzeyi sifatida tashkil topishiga toʻgʻri keldi. Oʻsha kungacha Ayo Irina cherkovida toʻplangan arxeologik asarlardan tashkil topgan Muzey-i Humoyun Istanbul arxeologiya muzeylarining asosini tashkil etadi. Oʻsha davrning Maorif vaziri Saffet posho muzey bilan yaqindan qiziqib, asarlarni muzeyga olib kelish uchun shaxsiy saʼy-harakatlarini amalga oshirgan. Shuningdek, Galatasaroy oʻrta maktabi oʻqituvchilaridan biri asli millati ingliz Edvard Goold muzey direktori etib tayinlangan^[2]. 1872-yilda Maorif vaziri Ahmad Vefiq Posho bir muddat tugatilgan Muzey-i Humoyunni nemis Dr. Fillip Anton Deterni murabbiy lavozimiga tayinlagan. Dr. Deterning ishi natijasida Ayo Irina cherkovidagi joy yetarli emasligi uchun yangi qurilish ishlari boshlanadi. Moliyaviy qiyinchiliklar tufayli yangi bino qurib boʻlmaydi, ammo Fatih Mehmet davrida qurilgan „Koshinli kiosk“ muzeyga aylantiriladi. Haligacha Istanbul arxeologiya muzeylariga bogʻliq boʻlgan kafel kiosk 1880-yilda qayta tiklangan va ochilgan.

Aleksandr sarkofagi

Qurilish sanasi nuqtayi nazaridan Istanbul arxeologiya muzeylari majmuasidagi eng qadimiy bino chinni kiosk hisoblanadi. U turk koshinlari va keramikaning yuksak namunalarini oʻzida aks ettirgan. Mehmed Istanbulda qurgan meʼmorchilik namunalarining eng qadimgisidir^[3]. Binoda uslubida saljuqiylarning taʼsiri seziladi. Eshikdagi kafel yozuvida qurilish sanasi 1472-yil Grigorian ekanligi yozilgan, ammo meʼmori nomaʼlum. 1881-yilda Buyuk vazir Edhem Poshoning oʻgʻli Usmon Hamdi Beyning muzey direktori etib tayinlanishi bilan turk muzeyshunosligida yangi davr boshlandi^[4]. Bugungi kunda Qadimgi Sharq artefaktlari joylashgan ikkinchi bino Usmon Hamdi Bey tomonidan 1883-yilda Sanayi-i Nefise maktabi, yaʼni Sanʼat Akademiyasi sifatida Abdulhamid II davrida qurilgan.

Kelajakda Mimar Sinan Tasviriy sanʼat universitetining asoslarini tashkil etuvchi bu akademiya Usmonlilar imperiyasida ochilgan ilk tasviriy sanʼat maktabidir. Binoning meʼmori — Aleksandr Vallauri. 1917-yilda uning tarkibidagi akademiya Chagʻalogʻludagi boshqa binoga koʻchirilgandan soʻng, bu bino muzeylar direktorligiga ajratildi. Oʻsha davrdagi muzey direktori Halil Edhem Bey, Yaqin Sharq davlatlarining qadimgi madaniyatlarini yunon, Rim va Vizantiya asarlaridan alohida koʻrsatishni maqsadga muvofiq deb hisobladi va binoni Qadimgi Sharq asarlari muzeyi sifatida tartibga soldi^[5].

Okeanos haykali

Usmon Hamdi Bey Nemrut togʻi, Murina, Kiyme va Aiolia nekropollari va Lagina Hekate ibodatxonasida qazish ishlari olib bordi va bu yerda topilgan qadimiy ashyolarni olib borib muzeyga topshirdi. 1887-1888-yillar orasida Livanda joylashgan Saydada olib borgan qazish ishlari natijasida Podshohlar nekropolini topishga muvaffaq boʻldi, shuningdek, koʻplab lahadlar, ayniqsa dunyoga mashhur Aleksandr sarkofagi bilan Istanbulga qaytgan. Sidondagi qirol nekropol qazishmalaridan Istanbulga olib kelingan Aleksandr sarkofagi, Yigʻlayotgan ayollar maqbarasi, Likiya sarkofagi, Tabnit sarkofagi kabi ajoyib asarlarni namoyish qilish uchun yangi muzey binosiga ehtiyoj bor edi. (Sayda, Livan). Usmon Hamdi Beyning iltimosi bilan davrning mashhur arxitektori Aleksandr Vallauri tomonidan Tiled Kiosk qarshisida qurilgan va Muzey-i Humayun (Sulton muzeyi) sifatida tashkil etilgan Istanbul arxeologiya muzeylari 1891-yil 13-iyun kuni tashrif buyuruvchilarga ochildi^[6]. Muzey tashrif buyuruvchilar uchun ochilgan 13-iyun Turkiyada hamon muzey kuni sifatida nishonlanadi. Arxeologiya muzeyi binosiga 1903-yilda shimoliy qanot va 1907-yilda janubiy qanot qoʻshilishi bilan bugungi kundagi asosiy muzey binosi yaratildi. Yangi koʻrgazma zallariga boʻlgan ehtiyoj tufayli 1969-1983-yillarda Bosh muzey binosining janubi-sharqiy tomoniga qoʻshimcha kiritildi va bu boʻlim Qoʻshimcha bino (yangi bino) deb nomlandi^[7]. 2023 yilda muzeyga chiptuning narxi 200TL ^[8]

Kolleksiyasi

Bir paytlar Makedoniyalik Aleksandr uchun tayyorlangan deb hisoblangan bezakli Aleksandr Sarkofagi muzeydagi eng mashhur qadimiy sanʼat asarlaridan biridir. Muzeyda turkiy, ellinistik va Rim davriga oid eksponatlarning katta toʻplami mavjud boʻlib, ularning koʻpchiligi sobiq Usmonli imperiyasining keng hududidan toʻplangan. Muzeyda namoyish etilgan eng koʻzga koʻringan eksponatlarga quyidagilar kiradi:

Sidondagi Ayaa nekropolidagi to'rtta sarkofag:
Sidon nekropolidan topilgan Aleksandr Sarkofagi
Yig'layotgan ayollar sarkofagi (Motamdosh ayollar sarkofagi), Sidonda ham topilgan (aslida, Sidon shohi Straton I sarkofagi)
Tabnit sarkofagi va Satrap sarkofagi.
Sidonning Likiya sarkofagi
Bobilning Ishtar darvozasidan sirlangan plitka tasvirlari
Qadimgi antik davrdan Rim davrining oxirigacha Afrodisias, Efes va Miletdan haykallar
Efebos haykali
Bergamadan topilgan Zevs ibodatxonasidagi haykallarning qismlari
Turkiyada qolgan sanoqli qismlardan biri boʻlgan Mavsol maqbarasidan marmar sher
Konstantinopol ippodromida o'rnatilgan ilon ustunidan ilon boshi
Ona-ma'buda Kibele va nazr stelasi
Aleksandr Makedonskiy va Zevs byustlari
Assosdagi Afina ibodatxonasidan parchalar
Troya ko'rgazmasi
800 000 Usmonli tangalari, muhrlari, ordenlari va medallari
Ma'lum boʻlgan eng qadimgi qonunlar to'plamida shoh Ur-Nammu qonunlari
Misr-Xett tinchlik shartnomasining uchta lavhasidan ikkitasi (miloddan avvalgi 1258-yil). Misrlik Ramzes II va Xet imperiyasi Xattusas III o'rtasida imzolangan. Bu dunyodagi eng qadimgi tinchlik shartnomasi bo'lib, Nyu-York shahridagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh qarorgohi devorida shartnomani o'z ichiga olgan ushbu shartnomaning ulkan plakati bor.
Ossuriya shohi Adad-nirari III ning Saba'a stelasi
Mixxat yozuvlari boʻlgan 75 000 ga yaqin hujjatlar, shu jumladan eng qadimgi sevgi she'ri boʻlgan Istanbul №2461 moddiy topilmasi mavjud.
Anadolu, Mesopotamiya, Arabiston va Misrning ilk sivilizatsiyalaridan artefaktlar
Siloam yozuvi, 2007-yil iyul oyida Isroil uni qaytarishni so'ragan.
Gezer kalendar
Balovat darvozalari (bitta darvoza)
Samariya ostraka

Istanbul arxeologiya muzeylari klassik binosi TÜRSAB — Turkiya sayohat agentliklari uyushmasi homiyligida zilzilalarga qarshi mustahkamlanib, restavratsiya qilinmoqda. Shu sababli, asosiy binoning (Klassik muzey) butun qoʻshimcha binosi va 15-20 zallari tashrif buyuruvchilar uchun hozircha yopiq.

Galereya

Tanga. Old tomoni, eramizdan avvalgi 1900-1600-yillar oraligʻidagi Qadimgi Bobil davriga tegishli. XIX asr oxirida hozirgi Iroq hududida topilgan
Sidon nekropolidan topilgan Aleksandr Sarkofagi
Misr-Xett tinchlik shartnomasi
Sidon nekropolidagi Parian marmaridagi Sidonning Likiya sarkofagi
Maʼbadning pedimenti va shaftlari
Muzeyning qadimgi yunon koʻrgazmasi
Bibi Maryamning relyefi
Imperator Valentinian II haykali
Makedoniyalik Aleksandr haykali
Puzur Ishtar, Mari gubernatori
Ishtar darvozasigacha boʻlgan yoʻldan sirlangan gʻisht paneli
Vizantiya imperatorlarining porfir sarkofagi
Bobil devoridagi tasvirlar
Kichik haykalchalar
Yunon haykali
Kibeli haykali. Bitiniya
Islomiy naqshlar
Markus Avrelius byusti