Jabbor Akimov
Jabbor Akim oʻgʻli Akimov (qrim tatarcha: Cebbar Akim oğlu Akimov, 1909-yil 15-may, Tuvaq qishlogʻi, Yalta uezdi, Tavrida gubernatorligi, Rossiya imperiyasi – 1983-yil 21-iyul, Bekobod, Toshkent viloyati, OʻzSSR – Qrimtatar oʻqituvchisi va „Qizil Qrim“ gazetasi muharriri, Qrim tatarlari milliy harakati asoschilaridan va tashkilotchilaridan biri, Qrim tatarlarining Bekobod tashabbus guruhi rahbari, harakatning koʻplab hujjatlari muallifi. Harakat ishtirokchilarining umumiy eʼtirofiga koʻra, u harakatning boshida turgan bir necha kishilardan biri edi. Sovet dissidenti[1][2][3]
| Jabbor Akim oʻgʻli Akimov | |
|---|---|
| qrim tatarcha: Cebbar Akim oğlu Akimov | |
| Tavalludi |
15-may 1909-yil Tuvaq qishlogʻi, Yalta uezdi, Tavrida gubernatorligi, Rossiya imperiyasi |
| Vafoti |
21-iyul 1983-yil (74 yoshda) Bekobod, Toshkent viloyati, OʻzSSR |
| Fuqaroligi |
 SSSR |
| Taʼlimi | Qrim tatar pedagogika texnikumini |
| Kasbi | jurnalist, dissident, Qrim tatarlari milliy harakati asoschilaridan va tashkilotchilaridan biri |
Tarjimai holi
tahrir1909-yilda Qrimning Tuvaq qishlogʻida (hozirgi Ribachi qishlogʻi) tugʻilgan. Tatar pedagogika texnikumini tamomlagan[4]. Pedagogik maʼlumotga ega boʻlib, urush boshlanishidan oldin maktablarda va Qrim ASSR Maorif Xalq Komissarligida faoliyat olib borgan, soʻngra Qrim davlat nashriyoti (hozirgi Tavriya nashriyoti) va „Qizil Qrim“ gazetasida muharrir boʻlib ishlagan. 1939-yilda VKP(b) safiga kirdi. Nemis qoʻshinlari Qrimga kelishidan oldin, partiya qarori bilan Akimov evakuatsiya qilindi va evakuatsiyadagi „Qizil Qrim“ gazetasining bosh muharriri etib tayinlandi.
Ikkinchi jahon urushi va surgun qilinishi
1942-yilda partiya qarori bilan Qrimtatar tilida targʻibot ishlarini olib borish uchun partizanlar safiga qoʻshilish uchun Qrimga yuboriladi. Biroq 1944-yilning may oyida barcha xizmatlariga qaramay, kollaboratsionizmda ayblanib, butun Qrimtatar xalqi bilan birga Oʻzbekistonga surgun qilinadi. Dastlab, deportatsiya qilingan joyda Farhod temir yoʻl bekati boshligʻining siyosiy ishlar boʻyicha oʻrinbosari, soʻngra turli muassasalarda iqtisodchi-rejachi boʻlib ishlagan.
Qrim tatarlari milliy harakatining boshlanishi
Akimov Qrim tatarlarining Markaziy Osiyo va Moskvadagi uchrashuvlarining doimiy ishtirokchisiga aylanadi.
1966-yilda u Qrim tatar xalqining KPSS XXIII qurultoyiga murojaat qilish huquqiga ega oltmish besh nafar vakillaridan biri sifatida Moskvaga yuborildi. Xuddi shu 1966-yilda Jabbar Akimov „Qrim tatarlari oʻrtasida millatchilik targʻiboti va milliy nafratni qoʻzgʻatganligi uchun“ KPSS aʼzoligidan haydaldi. SSSR Oliy Kengashi Prezidiumi qabulxonasining maʼlumotnomasida (1967-yil yanvar) Akimov „Qrimga qaytishning eng faol tarafdori“ deb atalgan: „1966-yil aprel oyida Bekobod shahar komitetida boʻlib oʻtgan suhbatda Akimov tatarlarni Qrimga uyushgan holda qaytarishga erishmaguncha harakat qilishni davom ettirishini bildirdi“. 1966-yil oktyabr oyida u KPSS aʼzoligidan chiqarildi.
Ukraina SSR Vazirlar Kengashi huzuridagi KGB raisi V. Fedorchukning Ukraina Kompartiyasi Markaziy Qoʻmitasiga yoʻllagan maxsus xabaridan[5]:
Olingan tezkor maʼlumotlarga koʻra, 1972-yil 7—8-mayda Oʻzbekistonning turli shaharlaridan 40 nafargacha „vakillar“ ishtirok etgan tatar „tashabbuskorlari“ yetakchilarining respublika yigʻilishi Margʻilonda boʻlib oʻtdi… Yigʻilishda SSSR tashkil topganligining 50 yilligini va yaqinlashib kelayotgan bayramni nishonlash masalasi va shu munosabat bilan Qrim tatarlarining „milliy huquqlarini tiklash“ boʻyicha yangi talablari masalasi muhokama qilindi. Yigʻilish yetakchilari Akimov Jabbor va Osmonov Muksim davlat idoralari uchun yangi hujjatlar tayyorlash, ular uchun imzo toʻplashni tashkil etish, shuningdek, „Moskvaga vakillar“ yuborish uchun pul yigʻishni taklif qilishdi.
Davlat xavfsizlik qoʻmitasida „tashabbuskorlar“ rahbarlarining „muxtoriyat harakatini“ kengaytirishga chaqiruvlari tatar aholisi tomonidan qoʻllab-quvvatlanmayotgani haqida maʼlumot bor, chunki ular oʻz vaʼdalariga ishonchni yoʻqotdilar.
…Respublika davlat xavfsizlik idoralari Qrimtatar millatchilari va „muxtoriyatchilarining“ gʻayriijtimoiy faoliyatini bostirish choralarini koʻrmoqda.
Uchrashuvdan koʻp oʻtmay Akimov hibsga olindi. Ishning qoʻzgʻatilishiga 1972-yil 18-mayda „18-may Qrim tatarlarining oʻz vatanlaridan koʻchirilgan kuni“ yozuvi bilan osilgan motam bayroqlari sabab boʻldi.
Akimov RSFSR Jinoyat kodeksining 190-1-moddasi (Sovet davlati va ijtimoiy tuzumini obroʻsizlantiradigan qasddan yolgʻon uydirmalarni tarqatish) boʻyicha uch yilga axloq tuzatish koloniyasiga hukm qilingan. Jazoni Irkutsk viloyatidagi koloniyada oʻtagan.
Vafoti Jabbor Akimov 1983-yil 22-iyulda vatanidan uzoqda, Oʻzbekistonning Bekobod shahrida 74 yoshida vafot etdi. Ogʻir kasal boʻlib, u Qrimtatar milliy harakatining yosh ishtirokchilariga Qrimga qaytish uchun kurashni qanday davom ettirish haqida maslahat berdi[2].
Xotirasi
tahrir2009-yilda Jabbar Akimov tavalludining 100 yilligi munosabati bilan Qrimda uning sharafiga xotira tadbirlari oʻtkazildi va Akimov urushdan oldin ishlagan Qrimgosizdat binosida uning nomi yozilgan yodgorlik lavhasi oʻrnatildi. Binodagi yodgorlik lavhasi ochilishidan oldin Qrimtatar xalqi majlisi raisi Refat Chubarov soʻzga chiqdi:
Turli xil fikrlarga ega boʻlsak ham, biz birga boʻlishimiz kerak. Biz hammamiz Jabbor Akim xohlagan narsani – xalqimizning oʻz vataniga qaytishini, haq-huquqlarini tiklashni va oʻz yurtida kelajagini taʼminlashni xohlaymiz.
Ibroim Mamutov ham soʻzga chiqadi:
Jabbor Akim va uning safdoshlari boshlagan ish tarix qaʼriga botib ketmadi. Qrimtatarlar Qrimga qaytishdi. Bugun biz totalitar tuzum kishanidan xoli, mustaqil davlatda yashayapmiz. Albatta, Qrimtatarlarning hammasi ham hali oʻz vatanlariga qaytib kela olishmadi, muammolar koʻp, ammo ishonchim komilki, biz birgalikda barcha muammolarni yengamiz.
Shu kuni „Battol Chalabiy“ musulmonlar jamiyati binosida xotira kechasi boʻlib oʻtdi. „Nomus“ Qrimtatar xalqi oqsoqollar kengashi tashabbusi bilan tashkil etilgan tadbirda Qrimtatar milliy harakati faxriylari va faollari, Jabbor Akimning Qrim tatarlarining vatanlariga qaytishi uchun kurashdagi safdoshlari ishtirok etdi[6].
Qrimtatar milliy harakati faxriysi Ayshe Seyitmuratova Jabbor Akimovni xotirlab shunday dedi:
Jabbor ogʻa harakatimizning mafkurachisi boʻlgan va shunday boʻlib qoladi.
Manbalar
tahrir- ↑ „Milliy areket iştirakçileri Джеббар Акимов“. medeniye.org. 2019-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 29-yanvar.
- ↑ 2,0 2,1 „«До конца жизни он служил своему народу»“ (ru). Крым.Реалии. 2019-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 3-iyul.
- ↑ „10 фактов из биографии Джеббара Акимова“ (ru). avdet.org. 2019-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 29-yanvar.
- ↑ Svod pamyatnikov istorii, arxitekturi i kulturi krimskix tatar. Tom III. g. Simferopol. – Belgorod: „KONSTANTA“, 2018. – s. 185—193. – 392 s.
- ↑ istochnik – str. 299
- ↑ „В Акъмесджите открыли мемориальную доску Джеппару Акиму“ (ru). avdet.org. 2019-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 29-yanvar.