Vikipediya

Jahriyya qo‘zg‘oloni

Jahriylar qoʻzgʻoloni (xit. an’anaviy 蘇四十三起義) - 1781-yilda Naqshbandiya so‘fiylari qo‘l ostidagi jahriya so‘fiy musulmonlari va ularning raqiblari bo‘lmish xafiya so‘fiylari o‘rtasidagi mazhablararo zo‘ravonlik Sinning aralashuviga olib keldi. Hukumat ular o‘rtasidagi urushni to‘xtatdi, bu esa o‘z navbatida Jahriyya qo‘zg‘olonini keltirib chiqardi. Xitoyning Sin sulolasi ushbu qo‘zg‘olonni Xufiyya (Xafiyya) so‘fiy musulmonlari yordami bilan bostirdi[6][7].

Jahriyya qo‘zg‘oloni
Sanalar 1781[1][2][3][4][5]
Urush yeri Sunxay, Gansu
Natija Sinlar g‘alabasi
Raqiblar
Sin sulolasi
Xafiyya (Xufiyya) So‘fi musulmonlari 		Qo‘zg‘olonchi Jahriyya So‘fi musulmonlar

Jahriyya va Xufiyya so‘fiy tariqatlari o‘rtasidagi ko‘cha janglari va sud jarayonlari tufayli Ma Mingxin so‘fiylar o‘rtasidagi mazhablararo zo‘ravonliklarni to‘xtatish maqsadida hibsga olindi[8]. Jahriyya tarafdorlari zo‘ravonlik bilan Ma Mingxinni qamoqxonadan chiqarishga harakat qildi. Bu uning qatl etilishiga va Jahriya isyonchilarining tarqatilishiga olib keldi. Sin imperiyasi Shinjondan surgun qilingan jahriy isyonchilarni joylashtirish uchun joy sifatida foydalandi[9].

Xufiya so‘fiylari va Gedimu jahriyya so‘fiylariga qarshi birlashib, ularga qattiq qarshilik ko‘rsatdilar:19-20. Shinjonga surgun qilinganlar orasida Salar Jahriylari ham bor edi[10]. Ba'zi Xan xitoylari qo‘zg‘olonlarda Jahriyya Salar musulmon isyonchilari bilan birga jang qildilar:21. Musulmonlar tarafdorlari Sin uchun kurashdilar[11].

Jahriyya tarafdorlari Guychjou va Yunnanga ham surgun qilingan[12]. Jahriylar "Yangi ta'limot" deb nomlangan[13].

Zo‘ravonlikka sabab bo‘lgan omil sifatida amaldorlar tomonidan korrupsiya va o‘zlashtirishlar ko‘rsatiladi[14].

Dungan qoʻzgʻoloni (1895–1896) Jahriylar qoʻzgʻoloni bilan bir xil sabablarga koʻra, mazhablararo zoʻravonlik[15] va ikki Naqshbandiya soʻfiylik tariqatlari oʻrtasidagi daʼvolar tufayli kelib chiqqan janjallarni hukumat hal qilmoqchi boʻlgan vaqtda boshlandi. [16].

Shinjonga jinoyat sodir etganlikda ayblangan xanlarni surgun qilishdan tashqari, u yerdagi Bayroq garnizonlariga qul qilib yuborish hollari ham kuzatilgan. Sinlar ichki osiyoliklarni (Mo‘g‘uliston va Ichki Osiyodagi mo‘g‘ul, rus va musulmon jinoyatchilarni) Guanchjoudagi Xan Bayroq garnizonlarida qul sifatia surgun qilinganidan so‘ng, ularni o‘sha joylarga harbiy xizmatga jo‘natishni ham tajriba qilishgan edi[17]. Ruslar, oyratlar va musulmonlar Guanchjoudagi Xan bayrog‘i garnizoniga surgun qilingan. 1780-yillarda Gansuda Chjan Wenqing tomonidan boshlangan Jahriyya qoʻzgʻoloni magʻlubiyatga uchradi. Ma Jinlu kabi musulmonlar Xan Bayroq zobitlariga qul qilinib, Guanchjoudagi Xan Bayroq garnizoniga surgun qilindi[18]. Mo‘g‘ulistondagi mo‘g‘ullarni tartibga soluvchi Sin kodeksi mo‘g‘ul jinoyatchilarini surgun qilishga va Xitoydagi Xan garnizonlarida xan bayroqchilariga qul qilishga hukm qildi[19]

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Matthew S. Erie. China and Islam. Cambridge University Press, September 2016 — 52-bet. ISBN 978-1-107-05337-3. 
  2. ↑ Glauco D'Agostino. La lunga marcia dell'Islam politico. Gangemi Editore Spa, 2013-10-14 — 46-bet. ISBN 978-88-492-7725-8. 
  3. ↑ Chinese Republican Studies Newsletter. Center for Asian Studies, University of Illinois, 1975 — 227-bet. 
  4. ↑ Dru C. Gladney. Muslim Chinese: Ethnic Nationalism in the People's Republic. Council on East Asian Studies, Harvard University, 1 January 1991 — 50-bet. ISBN 978-0-674-59495-1. 
  5. ↑ Jonathan N. Lipman. Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China. University of Washington Press, 1 July 2011 — 101-bet. ISBN 978-0-295-80055-4. 
  6. ↑ Jonathan N. Lipman. Violence in China: Essays in Culture and Counterculture. SUNY Press, 1990 — 76-bet. ISBN 978-0-7914-0113-2. 
  7. ↑ Lipman, Jonathan N. “Ethnicity and Politics in Republican China: The Ma Family Warlords of Gansu.”
  8. ↑ Jonathan N. Lipman. Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China. University of Washington Press, 1 July 2011 — 107-bet. ISBN 978-0-295-80055-4. 
  9. ↑ Michael Dillon. China's Muslim Hui Community: Migration, Settlement and Sects. Taylor & Francis, 16 December 2013 — 123-bet. ISBN 978-1-136-80940-8. 
  10. ↑ Arienne M. Dwyer. Salar. Otto Harrassowitz Verlag, 2007 — 21-bet. ISBN 978-3-447-04091-4. 
  11. ↑ Jonathan N. Lipman. Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China. University of Washington Press, 1 July 2011 — 130-bet. ISBN 978-0-295-80055-4. 
  12. ↑ Karen G. Turner. The Limits of the Rule of Law in China. University of Washington Press, 1 May 2015 — 123-bet. ISBN 978-0-295-80389-0. 
  13. ↑ Jonathan N. Lipman. Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China. University of Washington Press, 1 July 2011 — 178-bet. ISBN 978-0-295-80055-4. 
  14. ↑ Jonathan N. Lipman. Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China. University of Washington Press, 1 July 2011 — 96-bet. ISBN 978-0-295-80055-4. 
  15. ↑ Lipman, Jonathan N. “Ethnicity and Politics in Republican China: The Ma Family Warlords of Gansu.”
  16. ↑ Lipman, Jonathan N. “Ethnicity and Politics in Republican China: The Ma Family Warlords of Gansu.”
  17. ↑ Yongwei, MWLFZZ, FHA 03-0188-2740-032, QL 43.3.30 (April 26, 1778).
  18. ↑ Šande 善德 , MWLFZZ, FHA 03-0193-3238-046, QL 54.5.6 (May 30, 1789) and Šande , MWLFZZ, FHA 03-0193-3248-028, QL 54.6.30 (August 20, 1789).
  19. ↑ 1789 Mongol Code (Ch. 蒙履 Menggu lüli , Mo. Mongγol čaγaǰin-u bičig ), (Ch. 南省，給駐防爲 , Mo. emün-e-tü muji-dur čölegüljü sergeyilen sakiγči quyaγ-ud-tur boγul bolγ-a ). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jahriyya_qo‘zg‘oloni&oldid=3091517" dan olindi