Vikipediya

Kartini

Raden Adjeng Kartini (21 Aprel 1879) asl ismi Raden Ayu Kartini [lower-alpha 1] Yava va Indoneziya Milliy Qahramoni . [1] Kartini Indoneziya ayollarni qoʻllab-quvvatlash sifatida tanilgan. U ayollar huquqlari va taʼlimini himoya qiluvchi indoneziyalik taniqli faol. Uning tugʻilgan sanasi dr Radjiman Vedyodiningrat bilan bir kunda, 1879 yil 21 aprelda tugʻilgan.

Kartini
Tavalludi 21-aprel 1879-yil
Jepara, Hindia Belanda
Vafoti 17-sentyabr 1904-yil(1904-09-17)
(25 yoshda)
Rembang, Hindia Belanda
Fuqaroligi Dutch East Indies
Turmush oʻrtogʻi K. R. M. Adipati Ario Singgih Djojoadhiningrat
Bolalari Soesalit Djojoadhiningrat
Otasi Raden Mas Adipati Ario Sosroningrat
Onasi Mas Ayu Ngasirah
Imzosi

U Gollandiyaning Sharqiy Hindistonida (hozirgi Indoneziya) yava aristokratik oilasida tugʻilgan. Golland tilidagi boshlangʻich maktabda oʻqiganidan soʻng, qoʻshimcha maʼlumot olishni xohladi, ammo oʻsha paytda yavalik ayollarga oliy maʼlumot olish taqiqlangan edi. U turli mansabdor va nufuzli shaxslar, jumladan , Gollandiyaning axloqiy siyosatini amalga oshirish vazifasi yuklangan JH Abendanon bilan uchrashdi.

Uning oʻlimidan keyin singlisi xotin-qizlarni oʻqitishni targʻib qilishni davom ettirdi. [2] Kartinining maktublari Gollandiya jurnalida chop etildi va oxir-oqibat, 1911 yilda yaxlit kitob shakliga aylandi: Zulmatdan keyin yorugʻlik, Qishloqdagi ayollar hayoti va Yava malikasining maktublari shular jumlasidandir. Hozirgi kunda uning tugʻilgan kuni Indoneziyada uning sharafiga Kartini kuni sifatida tan olingan va xalq orasida ushbu kun keng nishonlanadi va bir nechta maktablar uning nomi bilan atalgan va Indoneziyada qizlarning taʼlimini moliyalashtirish uchun uning nomi bilan jamgʻarma tashkil etilgan. U tasavvufga qiziqqan va koʻpxotinlilikka qarshi chiqqan.

Biografiyasi

tahrir
 
Kartinining otasi, R. M.A.A Sosroningrat.

Raden Adjeng Kartini priyayi yoki yava aristokratik tabaqasidan chiqqan. U Kartini tugʻilgandan koʻp oʻtmay Jepara hududi regenti etib tayinlangan gubernator Raden Mas Adipati Ario Sosroningratning qizi. Kartini birinchi rafiqasining qizi. Uning onasi Nyai Hoji Siti Aminaning qizi MA Ngasirah va Jepara, Telukavur shahrida din oʻqituvchisi Kyai Hoji Madirono. Otasi tomonidan Kartinining nasl-nasabini Xamengkubuwana VI da kuzatish mumkin. Regent Sosroningratning nasl-nasabini hatto Majapahit qirolligi saroyida ham kuzatish mumkin. 18-asrda shahzoda Dangirin Surabaya regenti boʻlganligi sababli, Sosroningratning ajdodlari Pangreh Prajada koʻplab muhim lavozimlarni egallagan. [3]

Kartinining otasi dastlab Mayongda mintaqaviy rahbar yordamchisi boʻlgan . Oʻsha paytdagi mustamlakachilik qoidalari regentdan zodagonning xotini bilan oila qurishni talab qilgandi. M.A Ngasirah oliy aristokrat boʻlmagani uchun [4] uning otasi Madura qirolining bevosita avlodi boʻlgan Raden Adjeng Vuerjanga (Moerjam) qayta turmushga chiqdi. [3] Nikohdan keyin Kartinining otasi R.A Voerjanning asl otasi R. A.A Tjitrowikromo oʻrniga Jepara shahrida regent etib tayinlandi.

Kartini 11 ta tugʻishgan va oʻgay opa-singilning 5-farzandi. Tugʻishgan farzandlar ichida esa Kartini toʻngʻich qiz. Uning bobosi shahzoda Ario Tjondronegoro IV 25 yoshida regent etib tayinlangan va 19-asr oʻrtalarida farzandlariga gʻarb taʼlimini bergan birinchi regentlardan biri sifatida tan olingan. [3] Kartinining akasi Sosrokartono tillar boʻyicha mutaxassis edi. 12 yoshga toʻlgunga qadar Kartiniga Europeesche Lagere maktabida (ELS) oʻqishga ruxsat berildi. Bu yerda Kartini golland tilini oʻrgangan. Biroq, 12 yoshdan keyin u uyda qolishga majbur boʻldi, chunki uy qamogʻiga mahkum qilingandi.

 
Kartini maktubi – Roza Abendanon (parcha)

Kartini golland tilida gapira olganligi sababli, u uyda mustaqil taʼlim olaboshladi va Gollandiyadagi yozishma doʻstlariga xat yoza boshdi. Ulardan biri Roza Abendanon boʻlib, uni juda qoʻllab-quvvatlaydi. Yevropa kitoblari, gazeta va jurnallaridan Kartini Yevropa ayollari tafakkurining taraqqiyoti bilan qiziqdi. Uning mahalliy ayollarni ilgari surish istagi paydo boʻldi, chunki u mahalliy ayollarning ijtimoiy mavqei past ekanligini koʻrdi.

Kartini Pieter Brooshooft ga tegishli Semarang De Locomotief gazetasini tez tez mutolaa qilardi. Shuningdek, u leestrommel (kitob doʻkonlari obunalarga tarqatadigan jurnallar toʻplami) kuzatdi. Ular orasida juda mashxur madaniy va ilmiy jurnallar, shuningdek, Gollandiyalik ayollar jurnali De Hollandsche Lelie ham oʻrin olgandi. Keyin Kartini maktublarini bir necha marotaba nashriyotga yubordi va ular De Hollandsche Lelieʼda chop etildi. Uning maktublaridan koʻrinib turibdiki, Kartini eslatmalarni yozish paytida hamma narsani diqqat bilan oʻqigan. Uning maqsadidagi harakat nafaqat ayollarning ozodligi, balki umumiy ijtimoiy muammolardan iborat. Kartini ayollarning erkinlik, avtonomiya va huquqiy tenglik uchun kurashini kengroq harakatning bir qismi sifatida koʻrdi. Kartini 20 yoshga toʻlmasdan oldin oʻqigan kitoblari orasida Maks Havelaar va Multatulining "Sevgi maktublari " nomi bor edi, u 1901 yilning noyabrida u bu kitoblarni ikki marta oʻqigan. Bundan tashqari, Kartini Lui Koperus va Van Edenning De Stille Kraacht (Gʻayritabiiy kuchlar) asarini, oʻrtamiyona Augusta de Vittni, Goekoop de-Jong Van Bek xonimning feministik asarlarini va Jon Van Bekga qarshi romanini ham oʻqidi. Urush, Berta Von Suttner, Die Waffen Nieder (Qurollarni qoʻying). Hammasi golland tilida edi.

Kartini ota-onasini talabiga binoan Rembang regenti KRM Adipati Ario Singgih Djojo Adhiningratga [5] turmushga chiqishga rozi boʻldi, uning allaqachon uchta xotini bor edi. Kartini 1903 yil 12 noyabrda turmushga chiqdi. Uning turmush oʻrtogʻi Kartinining xohishini qoʻlladi va Kartiniga erkinlik yaratib berdi va Rembang tumani ofis majmuasi darvozasining sharqida yoki hozirda Pramuka binosi sifatida foydalaniladigan binoda ayollar maktabini tashkil etishida yaqindan yordam berdi.

 
Kartini maktabi (Kartini maktabi), 1918 yil.

Uning yakka-yu yagona farzandi boʻlib, u Soesalit Djojoadhiningrat 1904 yil 13 sentyabrda tugʻilgan. Bir necha kunlardan keyin,, 1904 yil 17 sentyabrda Kartini 25 yoshida vafot etdi. Kartini Rembang, Bulu tumani, Bulu qishlogʻida dafn etilgan.

Kartinining qatʼiyatliligi va jasoratliligi sababli 1912 yilda Semarangda Kartini jamgʻarmasi tomonidan Ayollar maktabi Surabaya, Yogyakarta, Malang, Madiun, Cirebon va boshqa hududlarda tashkil etilgan. Maktab " Kartini maktabi „ deb nomlangan. Kartini jamgʻarmasi axloqiy siyosatning taniqli vakili Van Deventerlar oilasi tomonidan tashkil etilgan va qoʻllab quvvatlangan.

Garchi u millat va vatan taraqqiyoti uchun koʻp ish qilishga ulgurmagan boʻlsa ham, Kartini oʻzining tarixiy maktublari orqali oʻz davridan tashqariga chiqqan ijtimoiy islohotlar gʻoyalarini ilgari surdi va xotin qizlarni jamiyatda oʻz oʻrnini egallashi uchun yaqindan yordam bergan. . Uning yuksak intilishlari va harakati janob EC Abendanon, MCE Ovink-Soer xonim, Zeehandelaar, professor GK Anton va Tuan HH von Kol va HG de Booij-Boissevain kabi xorijdagi gollandiyalik tanishlari va doʻstlariga yozgan maktublarida ifodalangan. Kartinining maktublari Niderlandiyada 1911 yilda janob JH Abendanon tomonidan Door Duisternis tot Licht nomi ostida nashr etilgan. Undan tashqari, yangi adabiy shoir Armijn Pane tomonidan 1922 yilda Indonez tiliga “Zulmat ortidagi yorugʻlik" nomi bilan tarjima qilinib, chop etilgan. [6]

Xatlari

tahrir

Kartini vafot etganidan soʻng, Jak Abendanon RA Kartini Yevropadagi doʻstlariga yuborgan xatlarni yigʻib, toʻpladi. Abendanon oʻsha paytda Gollandiyaning Ost-Hindiston madaniyat, din va hunarmandchilik vaziri boʻlgan. Kitob Duisternis tot Licht eshigi deb nomlanadi, bu soʻzma-soʻz „zulmatdan yorugʻlikka“ degan maʼnoni anglatadi. Kartinining ushbu maktublar toʻplami 1911 yilda nashr etilgan. Ushbu kitob besh marta bosilgan va oxirgi nashrda Kartini maktublariga qoʻshimcha maktub qoʻshilgan.

1922 yilda Balai Pustaka nashriyoti uni malay tilida Habis Dark Rising Terang: Boeah Mind sarlavhasi bilan nashr etdi, bu Empat Brothers tomonidan tarjima qilingan. Keyin 1938 yilda "Zulmatdan yorugʻlikka" yangi shoir yozuvchi Armijn Panning tarjima shakli nashr etildi. Armijn Kartinining yozishmalari davomida fikrlash tarzidagi oʻzgarishlarni koʻrsatish uchun kitobni beshta muhokama boʻlimiga ajratadi va kitob yanada aniq va tushunarli shaklga ega boʻladi. Shu bois, bu tarjima shakli oʻn bir marta chop etilgan. Kartinining ingliz tilidagi maktublari ham Agnes L. Simmers tomonidan tarjima qilingan. Bundan tashqari, Kartinining maktublari yava va sundan tillariga ham tarjima qilingan.

Kartinining maktublarining nashr etilishi Gollandiya jamoatchiligining eʼtiborini tortdi va Kartinining fikrlari Gollandiya jamoatchiligining Javadagi mahalliy ayollarga boʻlgan nuqtai nazarini oʻzgartira boshladi. Kartinining maktublaridagi fikrlari Indoneziya milliy uygʻonish arboblari, jumladan, " Bizning Kartini onamiz " qoʻshigʻi muallifi WR Soepratman uchun ham ilhom manbai boʻldi va u qoʻshiqda ayollarning mustaqillik uchun kurashida Kartinining ulkan hissasi mavjudligini yoritdi.

Fikrlari

tahrir
 
1952-yilda Kartini tasviri tushirilgan IDR 5 banknotasi.

Kartinining maktublarida oʻsha davrdagi ijtimoiy sharoitlar, ayniqsa, mahalliy ayollarning ahvoli haqida fikrlari yozilgan. Uning maktublarining aksariyatida shikoyatlar va daʼvolar mavjud, ayniqsa Java madaniyati ayollar taraqqiyotiga toʻsqinlik qilihi bayon qilinadi. U xotin-qizlarning bilim olish va oʻqish erkinligiga ega boʻlishini xohlaydi. Kartini oʻzining gʻoyalari va intilishlarini shunday yozgan: Zelf -ontwikkeling va Zelf-onderricht, Zelf-vertrouwen va Zelf-werkzaamheid, shuningdek, Solidaritit . Bularning barchasi Religieusiteit, Wijsheid en Schoonheid (yaʼni, ilohiylik, donolik va goʻzallik) asosida nasiolizm (insonparvarlik) va humanitarizm (vatanga muhabbat) bilan bogʻliq.

Kartinining maktublarida uning tashqi yordamga umidlari ham tasvirlangan. Estelle „Stella“ Zeehandelaarga kirish soʻzida Kartini Yevropa yoshlari kabi teng huquqli boʻlish istagini bildirdi. U yavalik ayollarning odat cheklovlari, yaʼni maktabda bemalol oʻqiy olmasliklari, tanho boʻlishlari, oʻzlari tanimagan yigitga turmushga chiqishlari, majburan turmush qurushga rozi boʻlishlari sababli azoblanishini tasvirlaydi.

Kartinining maktublarida Javadagi ayollar erkinlikka intilganda qanday toʻsiqlarga duch kelishi kerakligi haqida koʻp narsalarni ochib beradi. Qizlarini 12 yoshga toʻlgan boʻlishiga qaramasdan hali ham baʼzi otalar tahsil olishiga ruhsat bermaganligi tasvirlangan. Kartini otasini juda yaxshi koʻrar edi, lekin maʼlum boʻlishicha, otasiga boʻlgan bu muhabbat ham uning orzularini amalga oshirishda katta toʻsiq boʻlgan. Maktubdagi ota ham Kartiniga juda muhabbat izhor qilgan. U Kartiniga Niderlandiyada oʻqishni davom ettirish yoki Betavidagi tibbiyot maktabiga kirishga ruxsat bermagan boʻlsa ham, nihoyat, Betavida oʻqituvchi boʻlish uchun oʻqishga ruxsat bergani aytiladi.

Kartinining oʻqishni, ayniqsa Yevropada davom ettirish istagi haqiqatdan ham uning maktublarida ifodalangan. Bir qancha qalam doʻstlari Kartinining Yevropada oʻqish istagi xohishini qoʻllab-quvvatlab, uni amalga oshirishga harakat qilishdi. Kartini nihoyat amalga oshgan istagini bekor qilganda, qalam doʻstlari uni Yevropada oʻqishini juda xohlagani sababli xafa boʻlgan. Niderlandiyada oʻqish niyati va rejasi nihoyat Abendanon Kartini va uning singlisi Rukmini uchun eng yaxshisi ekanligini maslahat berganidan keyin Betaviyda faoliyatini davom ettirdi.

1903 yilning oʻrtalarida, taxminan 24 yoshga toʻlganida, Betaviyda oʻqituvchi boʻlish uchun oʻqishni davom ettirish niyati yoʻqoldi. Abendanon xonimga yoʻllagan maktubida Kartini boshqa niyati yoʻqligini, chunki u turmushga chiqmoqchi ekanligini aytdi. " . . . Qisqa va loʻnda qilib aytganda, men bu imkoniyatdan boshqa foydalanmoqchi emasman, chunki men turmushga chiqmoqchiman. . . „ Garchi oʻsha paytda Gollandiya oʻquv boʻlimi Kartini va Rukmini uchun Betawida oʻqish uchun eshikni ochgan edi.

Uning toʻyi oldidan Kartinining Yava urf-odatlariga boʻlgan oʻzgarishlar yuz berdi. U koʻproq bagʻrikeng boʻlib qoldi. U oʻsha paytda mahalliy ayollar uchun maktab ochish istagini roʻyobga chiqarishda nikoh oʻzining afzalliklarini keltiradi deb oʻyladi. Kartini oʻz maktublarida eri nafaqat Jepara oʻymakorligi va mahalliy ayollar uchun maktablarni rivojlantirish istagini qoʻllab-quvvatlaganini, balki Kartini kitob yozishi mumkinligini ham taʼkidlagan.

Kitobi

tahrir
  • Yomgʻirdan keyin quyosh chiqadi

thumb|259x259px| Kitob muqovasining Armijn Pane versiyasi.

1922 yilda Toʻrt opa-singgil tomonidan Door Duisternis Tot Licht Malay tilida “Zulmatdan keyin koʻtarilgan nur" nomi ostida taqdim etildi; Boeah Mind . Ushbu kitob Balay Pustaka tomonidan nashr etilgan. "Yangi shoir "ning kashshof shoirlaridan biri Armijn Pane Kartinining " Zulmatdan keyin yorugʻlik "ga maktublarini tarjimonlardan biri sifatida qayd etilgan. U toʻrt opa-singgil nomi bilan ham tanilgan.
1938 yilda " Zulmatdan keyin yorugʻlik " kitobi Door Duisternis Tot Licht tomonidan tarjima qilingan kitoblardan boshqa formatda qayta nashr etildi. Armijn Panening ushbu kitob tarjimasi oʻn bir marta bosilgan. Bundan tashqari, Kartinining maktublari yava va sundan tillariga ham tarjima qilingan. Armijn Pane Kartinining maktublarini avvalgi kitoblardan farqli formatda taqdim etadi. U maktublar toʻplamini beshta muhokama boʻlimiga ajratdi. U bu boʻlinishni Kartinining yozishmalar paytidagi munosabati va fikrlaridagi bosqichlarni yoki oʻzgarishlarni koʻrsatish uchun qilgan. Kitobning yangi versiyasida Armijn Pane Kartinining xatlari sonini ham qisqartirdi. „Zulmatdan keyin yorugʻlik keladi“ kitobida atigi 87 ta Kartini fikrlari mavjud. Door Duisternis Tot Licht maʼlumotnomasidagi barcha fikrlarni nashr etmaslikning sababi shundaki, bir nechta fikrlarda oʻxshashliklar mavjud. Yana bir sabab, hikoya chizigʻini romantikaga oʻxshatib qoʻyishdir. Armijn Panening fikricha, Kartinining maktublarini ayollar hayotining romantikasi sifatida oʻqish mumkin. Bu, shuningdek, u maktublarni beshta munozara boʻlimiga boʻlganligining izohlaridan biridir.
  • Kartinining maktublari, Millat haqida va Millat uchun mulohazalar
Kartinining maktublarini Sulastin Sutrisno ham tarjima qilgan. Dastlab Sulastin 1972 yilda adabiyot boʻyicha oʻqishni davom ettirganida, Niderlandiyaning Leiden universitetida Door Duisternis Tot Lichtni tarjima qilgan. Leydendagi nazoratchilardan biri Sulastindan Kartinining xatlar toʻplami kitobini tarjima qilishni soʻradi. Maʼruzachining maqsadi Sulastin golland tilini mukammal oʻzlashtirish edi. Keyin, 1979 yilda, Sulastin Sutrisnoning Door Duisternis Tot Licht tarjimasining toʻliq versiyasini oʻz ichiga olgan kitob nashr etildi.
Sulastin Sutrisnoning maktublar toʻplami kitobi Kartinining maktublari, millat haqida va millat uchun mulohazalari nomi ostida nashr etilgan. Sulastinning soʻzlariga koʻra, golland tiliga koʻra tarjimaning sarlavhasi: „Kartinining maktublari, Yava xalqi haqida va uchun mulohazalari“ boʻlishi kerak edi. Sulastinning taʼkidlashicha, u yava tilida yozilgan boʻlsa ham, Kartini haqiqatan ham butun Indoneziya xalqining taraqqiyotini xohlaydi.
Aslida, Sulastin kitobining tarjimasi Tot Lichtning Door Duisternis kitobida Kartini maktublarini toʻliq taqdim etishni xohlaydi. Sulastin Sutrisnoning tarjimasi Kartini maktublari, Millat haqida va Millat uchun kitoblarida nashr etilganidan tashqari, Kartinining „ RM Abendanon-Mandri va uning maktublari“ kitobida ham qoʻllanadi.
  • Kartinining maktublari, indoneziyalik feminist 1900-1904
Kartini maktublarining tarjimalarini oʻz ichiga olgan yana bir kitob – Kartinidan maktublar, Indoneziyalik feminist 1900-1904 . Tarjimon Joost Kote. U nafaqat Abendanonning Door Duisternis Tot Licht versiyasidagi harflarni tarjima qilgan, balki Joost Coté, Kartinining Abendanon-Mandri xonimga yozgan barcha asl maktublarini tarjima qilgan.
" Kartini, Indoneziyalik feminist 1900-1904 " kitobida Roza Manuela Abendanon-Mandri xonim va uning turmush oʻrtogʻi JH Abendanonga 108 ta Kartini maktubi mavjud. Bunga quyidagilar kiradi: Rukmini, Kardinah, Kartina va Soematri tomonidan yozilgan 46 ta xat.

Ommaviy axborot vositalarida

tahrir
  • RA Kartini filmi (1982)
  • Kartiniga sevgi maktubi (2016) – tarixiy fantastik film. Kartini rolini Raniya Putri Sari oʻynaydi.
  • Kartini filmi (2017) – Kartinini Dian Sastrovardoyo ijro etgan.

Fotogalereya

tahrir
 
 Vikiomborda Kartini
haqida turkum mavjud

 

  •  
    RA Kartinining imzolangan portreti.
  •  
    Kichkina RA Kartinining ota-onasi va ukalari bilan studiya portreti. ( 1890-yillar fotosurati ).
  •  
    Kartini va uning opa-singillari tomonidan imzolangan kabinet fotosurati. Chap va o'ng: Kartini, Kardinah, Roekmini.

Eslatmalar

tahrir
  1. ↑ Raden Ayu adalah gelar untuk wanita bangsawan yang menikah dengan pria bangsawan dari keturunan generasi kedua hingga ke delapan dari seorang raja Jawa yang pernah memerintah, sedang penggunaan gelar R.A. (Raden Ajeng) hanya berlaku ketika belum menikah.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Latifah, Lanny. „Diperingati Setiap 21 April, Ini Biografi Singkat RA Kartini dan Sejarah Ditetapkannya Hari Kartini“. Tribunnews.com (2021-yil 20-aprel). Qaraldi: 2021-yil 26-may.
  2. ↑ Indonesia 1800–1950 Beck
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 On feminism and nationalism: Kartini's letters to Stella Zeehandelaar 1899-1903. Monash University Press, 2005 — 2-bet. ISBN 1876924357. 
  4. ↑ Interview with Kathryn Robinson: Secularization of Family Law in Indonesia, Harvard Asia Quarterly, diakses 21 April 2010
  5. ↑ Safwan, Mardanas. R.A. Kartini: riwayat hidup dan perjuangannya (id). Mutiara Sumber Widya, 2001. ISBN 978-979-9331-17-5. 
  6. ↑ Adam, Mohammad. „Arti Kartini di Masa Kini“. Medcom.id (2015-yil 21-aprel). Qaraldi: 2020-yil 10-may.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kartini&oldid=5261640" dan olindi