Vikipediya

Kashyapa

Kashyapa (sanskr. कश्यप IAST: kaśyapa "toshbaqa") — Veda va hind mifologiyasida ilohiy donishmand (rishi), „Rigveda“ning bir nechta madhiyalari muallifi. U maʼbudlar, jinlar va boshqa koʻplab mavjudotlarning otasi hisoblanadi[2].

Kashyapa
Kashyapa
sanskr. कश्यप
Mifologiya hind mifologiyasi
Jins erkak
Otasi Marichi
Onasi Kala
Turmush oʻrtogʻi Aditi[1], Vinata, Diti[1], Kadru, Danu[1], Surasa, Krodhavasa va Kamadhenu
Turmush oʻrtoqlari Aditi, Diti, Danu, Kadru, Arishta, Surasha, Vinata, Krodha, Muni, Surabhi, Tamra, Ira, Vishva
Boshqa madaniyatlarda buddizmda Kashyapa

Kashyapa — qadimgi hind va buddist matnlarida koʻplab turli shaxslarga ishora qiluvchi umumiy qadimiy ismdir[3].

Mifologiyada

tahrir

Mahobhortaga koʻra, Kashyapaning otasi Brahmaning oʻnta ilohiy oʻgʻillaridan biri boʻlgan Marichi edi. Shuning uchun, donishmandning ismlaridan biri otasining ismi — Marichidir. Kashyapa Marichining Kardama va Devahutining qizi Kala bilan nikohidan dunyoga kelgan. Ammo Ramayanada Kashyapa Marichining ukasi deb va shuning uchun Brahmaning oʻgʻli deb atalgan. Rishi kelib chiqishining ikkala versiyasi ham Puranada topilgan[4].

„Shatapatha-Brahmana“ matnida Kashyapa toshbaqa bilan tenglashtiriladi, uning tasviri Prajapati tomonidan dunyo yaratilishida qabul qilingan va shunga koʻra, barcha tirik mavjudotlar uning avlodi hisoblanadi[5]. Keyinchalik u yetti qadimiy donishmand (saptarishi) qatoriga kiritilgan.

Mahobhorat va keyingi manbalarda Kashyapa Dakshaning 13 (baʼzan 8, 10[5] yoki 21[6]) qiziga uylangani haqida aytiladi. Aynan shu nikohdan, afsonaga koʻra, barcha tirik mavjudotlar paydo boʻlgan. Shunday qilib, Aditi va Kashyapadan 33 ta iloh (12 aditya, 8 vasu, 11 rudra va Ashvinlar), shu jumladan Vishnu avatari sifatida Vamana va Vivasvat paydo boʻldi. Oxirgisining oʻgʻli — Manudan — odamlar paydo boʻlgan deyiladi. Baʼzan avlodlari orasida faqat 12 Adityalar keltiriladi va ulardan oʻz navbatida qolgan ilohlar kelib chiqqan. Daityalar xotini Ditidan, Vinatadan Garuda va Aruna, Naglar Kadrudan, Danavalar Danudan, Munidan Apsaralar va boshqalar tugʻilishgan. Shunday qilib, Rishi hammaning otasi boʻlgan va shuning uchun baʼzida ayrim matnlarda Prajapati deb ataladi[7].

U, shuningdek, Rama va Parashurama ruhoniysi hisoblangan[8]. Ikkinchisi barcha kshatriyalarni yoʻq qilib, butun yer yuzidagi hokimiyatni barcha ruhoniylarning boshida turgan Kashyapaga topshiradi[9].

Kashyapaga tegishli matnlar

tahrir

Kashyapa hind anʼanalarida hurmatga sazovor va Oʻrta asrlarda yaratilgan koʻplab afsonalar va matnlarning muallifligi turli hind anʼanalarida unga hurmat bilan bogʻlangan. Uning nomi bilan atalgan va unga nisbat berilgan baʼzi risolalar:

  • Kashyapa Samhita, Vriddajivakiya Tantra yoki Jivakiya Tantra deb ham ataladi, Ayurvedada pediatriya, ginekologiya va akusherlik boʻyicha qoʻllanma. Vatsya tomonidan tahrirlangan. Risola tibbiyot olimi Kashyapa va uning Vriddxajivaka ismli shogirdi oʻrtasida darslik sifatida yozilgan boʻlib, asosan chaqaloqlarni parvarish qilish va bolalar kasalliklariga bagʻishlangan[10].
  • Kashyapa Jnanakanda yoki Kashyapaning donishmandlik kitobi — IX asrdagi Vaishnavizm anʼanasidagi matn.
  • Kashyapa Dxarmasutra, ehtimol, qadimiy matndir, ammo hozir yoʻqolgan deb hisoblanadi. Matnning mavjudligini oʻrta asr hind olimlarining iqtiboslari tasdiqlaydi.
  • Kashyapa Sangita, ehtimol, yana bir qadimiy matn boʻlib, u ham yoʻqolgan. Bu Shaivizm va Advaita izdoshi Abhinavagupta tomonidan keltirilgan musiqa haqidagi risola boʻlib, unda u donishmand Kashyapaning har bir irq va bhavaning vini-yoga haqidagi tushuntirishidan iqtibos keltiradi. Hrdanyangam ismli boshqa bir qadimgi hind musiqasi olimi Kashyapaning alankara (musiqa notalarining bezaklari) nazariyasiga qoʻshgan hissasini eslatib oʻtadi.
  • Kashya-Pashilpa, shuningdek, Amsumad-Agama, Kashyapiya yoki Kashyapa Silpasastrasi deb ataladi, arxitektura, ikonografiya va dekorativ sanʼatga oid sanskrit risolasi boʻlib, ehtimol XI asrda tugallangan[11].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 — С. 264.
  2. ↑ Premavatī Tivārī. Kāśyapa-saṃhitā: Vr̥ddhajīvakīyaṃ Tantraṃ Vā by Kāśyapa (Son of Marīci) / Premavatī Tivārī, Jīvaka Komarabhaccha, Vātsya. — Caukhambā Viśvabhāratī, 1996. — P. xi–xii. — ISBN 9788186937679. Архивная копия от 4 января 2022 на Wayback Machine
  3. ↑ Francis Hamilton. Genealogical tables of the deities, princes, heroes, and remarkable personages of the Hindus. — Asiatic Society, 1819. — P. 81. Архивная копия от 4 января 2022 на Wayback Machine
  4. ↑ Mani, Vettam. Puranic Encyclopedia. — New Delhi: Motilal Banarsidass, 1975. — С. 396. — ISBN ISBN 0-8426-0822-2.
  5. ↑ 5,0 5,1 Мифы народов мира. М.: Советская энциклопедия, 1991 — 629-bet. 
  6. ↑ Mani, Vettam.. Puranic Encyclopedia. New Delhi: Motilal Banarsidass, 1975 — 396-bet. ISBN ISBN 0-8426-0822-2. 
  7. ↑ Dowson J. A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History and Literature. — London, 1928. — С. 153.
  8. ↑ Dowson J.. A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History and Literature, London, 1928 — 153-bet. 
  9. ↑ Malavika Kapur. Interdisciplinary Perspectives on Consciousness and the Self / Sangeetha Menon ; Anindya Sinha ; B. V. Sreekantan. — Springer Science, 2013. — P. 73. — ISBN 978-81-322-1587-5. Архивная копия от 4 января 2022 на Wayback Machine
  10. ↑ Jan Meulenbeld. The Sitapitta Group of Disorders (Urticaria and Similar Syndromes) and Its Development in Ayurvedic Literature from Early Times to the Present Day. — Barkhuis, 2010. — P. 353. — ISBN 978-90-77922-76-7. Архивная копия от 4 января 2022 на Wayback Machine
  11. ↑ Anthony Cerulli. Somatic Lessons: Narrating Patienthood and Illness in Indian Medical Literature. — State University of New York Press, 2012. — P. 76–77. — ISBN 978-1-4384-4387-4. Архивная копия от 4 января 2022 на Wayback Machine 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kashyapa&oldid=3728806" dan olindi