Katalon atlasi
Katalon atlasi (kat. Atles català, Katalancha talaffuzi: ˈalːəs kətəˈla ) — XIV asrda yaratilgan dunyo xaritasi; Kataloniya maktabining oʻrta asr kartografiyasining eng katta yutugʻi hisoblanadi. Taxminan 1375-yilda Palma-de-Malyorkada yahudiy Avraam Kreskes tomonidan Aragon qiroli Xuan I buyrugʻi bilan oʻgʻli Yehuda Kreskes tomonidan katalan tilida tayyorlangan[2]. U fransuz qiroli Karl V „Dono“ (21.01.1338 16.09.1380)ga sovgʻa sifatida inʼom etilgan (hozirda Parij shahridagi Parij milliy kutubxonasida saqlanmoqda).
| Katalon atlasi | |
|---|---|
 | |
| Yil | 1375-yilda |
| Tur | portulan[1] |
| Material | velen |
| Oʻlchami | 64,5 sm × 300 sm (4,320 in × 20,000 in) |
| Holati | yaxshi |
| Joylashuvi | Fransiya Milliy kutubxonasida, Parij (Fransiya) |
| Egasi | Avraam Kreskes, Yehuda Kreskes |
| Veb-sayti | Vikiombordagi mediafayli |
.jpg)
Atlas dastlab olti varaq pergamentdan iborat boʻlib, ular keyinchalik oʻrtasidan boʻlingan va yogʻoch tagliklarga yopishtirib chiqilgan. Birinchi varoqda kosmografiya, astronomiya va astrologiya masalalari yoritilgan (xususan, Yerning sharsimon shakli qayd etilgan). Dengizchilar uchun amaliy maslahatlar ham berilgan.
Marko Polo va Jon Mandevil uchun xorijdagi mamlakatlar haqidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan karta-portolan jadvali joylashtirilgan. Shimol, arab anʼanalariga koʻra, pastda joylashgan. Xarita orqali Hindiston va Xitoyning koʻplab shaharlarini aniqlash mumkin[3]. Qolgan toʻrt varoq haqiqiy xaritani tashkil qiladi, Quddus markazga yaqin joylashgan; ikkitasi Sharqni tasvirlaydi; qolgan ikkitasi Shimoliy va Gʻarbiy Afrika bilan birga Yevropani koʻrsatadi. Xarita taxminan 1,3 m2 (142 ft.) oʻlchamda. Unda nasroniy shaharlari xoch bilan, boshqa shaharlar esa gumbazlar orqali ifoda etilgan hamda har bir shahar bayroq bilan koʻrsatilgan. Koʻk rangdagi toʻlqinli vertikal chiziqlar okeanlarni ifodalash uchun qoʻllangan. Muhim portlarning joy nomlari qizil rangda, boshqalari esa qora rangda koʻrsatilgan[4].
Gʻarbiy qism zamonaviy portolan jadvallariga oʻxshaydi, lekin jadvalda birinchi bor yozma kompas qoʻllanganligi bilan ajralib turadi[5].
Galereya
tahrir-
Birinchi varoq koʻchirmasi -
Ikkinchi varoq koʻchirmasi -
Asl 1375 Katalan Atlasining 8 sahifasi (uchinchidan oltinchi varaqlar) montaji -
Gʻarbiy yarim sharning zamonaviy nusxasi
.jpg)
.jpg)
Manbalar
tahrir- „Katalon atlasi“ (fr). 2012-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
Adabiyotlar
tahrir- Пачкалов, Александр Владимирович „Нижнее Поволжье золотоордынского времени на средневековых картах“, . Ислам в Поволжье: Энциклопедический словарь. Вып. 5, Ислам в Российской Федерации, М.; Нижний Новгород, 2012.
- Пачкалов А. В.. Средневековые города Нижнего Поволжья и Северного Кавказа. М.: КНОРУС, 2018. ISBN 978-5-4365-2415-3.
- Юрченко, Александр Григорьевич „Монгольская империя на Каталонском атласе 1375 г.“, . Mongolica-VIII: Сб. статей. Петербургское Востоковедение, 2008 — 50—60-bet. ISBN 978-5-85803-392-9.
- Юрченко, Александр Григорьевич „Улус Джучи на карте мира XIV в. (Знаки и символы Каталонского атласа 1375 г.)“, . Золотоордынская цивилизация. Сб. статей. Казань: Институт истории имени Шигабутдина Марджани, 2008 — 38—57-bet.
- Бюшон, Жан Александр. Notice sur un atlas en langue catalane de l'any 1374, conservé parmi les manuscrits de la Bibliothèque du Roi // Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque du Roi. — Paris: Imprimerie royale, 1838. — Т. XIII.
- Бюшон, Жан Александр. Notice d'un atlas en langue catalane, manuscrit de l'an 1375 conservé parmi les manuscrits de la Bibliothèque royale sous le numèro 6816, fonds ancien, in-folio maximo // Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque du Roi. — Paris: Imprimerie royale, 1839. — Т. XIV.
Izohlar
tahrir- ↑ Portolan — italyancha soʻz boʻlib, dengiz yoʻnalishlarini taʼriflab keladi. XIV-XV asrdagi eng asosiy navigatsion xaritalardan biri hisoblanadi.
- ↑ Cecil Roth (1940). The Jewish Contribution To Civilization. Harper. pp. 69–72. ISBN 9781443725231.
- ↑ Dhani Irwanto (27-mart 2019-yil). Taprobana: Classical Knowledge of an Island in the Opposite-Earth. Indonesia Hydro Media. p. 15. ISBN 9781465435613.
- ↑ Botton, Jerry (2014). Great Maps. DK Publishing. p. 62. ISBN 9786027244962.
- ↑ Clayton J. Drees (2001). The Late Medieval Age of Crisis and Renewal, 1300–1500: A Biographical Dictionary (The Great Cultural Eras of the Western World). Greenwood. pp. 119–120. ISBN 0-313-30588-9.