Latviya Respublikasi Konstitutsiyasi

Latviya Respublikasi Konstitutsiyasi — Latviyaning asosiy qonuni hisoblanadi.

Tarixi

Konstitutsiya 1922-yil 15-fevralda Taʼsis majlisi tomonidan 5 nafar betaraf (Latgaliya xristian dehqon partiyasi^[1] vakillari) tomonidan qabul qilingan va 1922-yil 7-noyabrda kuchga kirgan. Konstitutsiyani ishlab chiqishda deputatlar asosan Germaniyaning Veymar konstitutsiyasiga^[2] binoan tuzib chiqdilar.

1922-yil Konstitutsiyasi Latviyani demokratik respublika deb eʼlon qildi (1-modda), 21 yoshdan oshgan fuqarolar uchun yashirin ovoz berish orqali umumiy, teng va toʻgʻridan-toʻgʻri saylov huquqini joriy qilindi (7 va 8-moddalar).

1934-yil 15-mayda Bosh vazir Karlis Ulmanis tomonidan amalga oshirilgan davlat toʻntarishi natijasida Konstitutsiyaning amal qilishi qisman bekor qilindi. 1940-yilda Latviya SSSR tarkibiga kiritilgandan soʻng, Konstitutsiya Latviya SSR Konstitutsiyasi (Asosiy qonuni) bilan almashtirildi.

1990-yil 4-mayda Latviya SSR Oliy Kengashi 201 ovozdan 138 ta ovoz bilan 1 betaraf Respublika mustaqilligini tiklash toʻgʻrisidagi deklaratsiyani eʼlon qildi. Latviya va 1922-yilgi konstitutsiyaning 1, 2, 3 va 6-moddalarining kuchini tiklash. Konstitutsiya 1993-yil 6-iyulda, Beshinchi Seym faoliyatining boshidan toʻliq tiklandi. Latviya Sharqiy blok parchalanganidan keyin urushdan oldingi konstitutsiyasini tiklagan yagona Sharqiy Yevropa davlatidir^[3].

1998-yilda Konstitutsiya inson huquqlariga oid boʻlim bilan toʻldirildi (shunga oʻxshash boʻlim konstitutsiya loyihasini ishlab chiqish paytida uning ikkinchi qismi sifatida ishlab chiqilgan, ammo uning loyihasi 1922-yil aprelda Taʼsis majlisi tomonidan rad etilgan^[4]). 2007-yilda 81-modda chiqarib tashlanganidan keyin Konstitutsiya 1 dan 116 gacha boʻlgan 115 ta moddadan iborat boʻldi.

2014-yil 19-iyunda Seym, 8-iyulda esa Prezident A. Berzinsh Konstitutsiyaga yangi muqaddima eʼlon qildi. Xususan, unda aytilishicha, Latviya Latviya millatining mavjudligi va koʻp asrlik rivojlanishini, uning tili va madaniyatini kafolatlash, erkinlikni taʼminlash va har bir inson va barcha xalqlarning farovonligini qoʻllab-quvvatlash uchun yaratilgan^[5].

Tuzilishi

Preambula.

1-bob. Umumiy holat
2-bob Seym
3-bob Davlat Prezidenti
4-bob Vazirlar Mahkamasi
5-bob Qonunchilik
6-bob Sud
7-bob Davlat nazorati
8-bob Asosiy inson huquqlari

Tuzatishlar

Ariza berish tartibi

Konstitutsiyaga oʻzgartirishlar (shuningdek, oddiy qonun loyihalari) prezident, hukumat, Seym komissiyalari, Seymning kamida 5 deputati, shuningdek saylovchilarning oʻndan bir qismi tomonidan kiritish huquqiga ega (65-modda). Konstitutsiyaning 1, 2, 3, 4, 6 yoki 77-moddalariga kiritilgan tuzatishlar, shuningdek, saylovchilarning 10 % tomonidan kiritilgan, biroq Seym tomonidan qabul qilinmagan tuzatishlar loyihalari referendumga qoʻyiladi. Oʻzgartirishlar referendumda qabul qilinishi uchun ular ovoz berish huquqiga ega boʻlganlarning koʻpchiligi tomonidan qoʻllab-quvvatlanishi kerak (76-79-moddalar).

Saylovchilar tomonidan oʻzgartirishlar kiritilishi saylovchilarning 10 % tashabbuskorlari tomonidan birinchi imzo toʻplanishini nazarda tutadi, tuzatishlar Seym tomonidan koʻrib chiqish uchun taqdim etiladi^[6].

Latviya Prezidenti, shuningdek, qonun loyihalari shaklida boʻlmagan tashabbuslarni Seym koʻrib chiqish uchun kiritish huquqiga ega(47-modda) hisoblanadi.

Qabul qilingan tuzatishlar

2021-yil may oyidan boshlab quyidagi oʻzgartirishlar kiritildi:

1933-yil — referendum oʻtkazish qoidalari oʻzgartirildi.
1994-yil — Seymga saylovlar uchun yosh chegarasi 21 yoshdan 18 yoshga tushirildi.
1996-yil — Konstitutsiyaviy sud instituti joriy etildi.
1997-yil — Seym va Prezidentning vakolat muddati 3 yildan 4 yilgacha uzaytirildi.
1998-yil — Inson huquqlari boʻlimi kiritildi, Konstitutsiyaga „Tillar toʻgʻrisida“gi qonunda mavjud boʻlgan latv tiliga davlat tili maqomi toʻgʻrisidagi qoida kiritildi, oʻzgartirishlar kiritishning murakkab tartibi koʻproq soni bilan bogʻliq edi.
2002-yil — bir qator moddalarda Davlat tili toʻgʻrisidagi qonun va Seym reglamentida mavjud boʻlgan davlat tilining roli toʻgʻrisidagi qoidalar belgilandi, parlament deputatlari qasamyod qilishlari yoki qasamyod qilishlari shart. tantanali vaʼda (xususan, latış tilini yagona davlat tili sifatida mustahkamlash).
2003-yil — Yevropa Ittifoqiga aʼzolik qoidalari joriy etildi.
2004-yil — Prezidentga qonunlarni imzolash toʻgʻrisida qaror qabul qilish uchun koʻproq vaqt berildi.
2005-yil — Fuqarolik qonunida mavjud boʻlgan er-xotinlarning majburiy heteroseksualligi toʻgʻrisidagi qoida Konstitutsiyaga kiritildi.
2007-yil — Hukumat parlament sessiyalari oraligʻida qonun kuchiga ega qoidalar chiqarish huquqidan mahrum boʻldi.
2009-yil — saylovchilar uchun parlamentni muddatidan oldin tarqatib yuborish uchun referendum oʻtkazish tashabbusi bilan chiqish imkoniyati joriy etildi.
2014 -yil — Konstitutsiya tarixan koʻp millatli Latviyani latviyaliklar mamlakati deb eʼlon qiluvchi batafsil muqaddima bilan toʻldirildi.
2016-yil — Seym deputatlarining daxlsizligi jinoiy ishlar bilan cheklangan (ilgari u maʼmuriy jazolarga ham tegishli edi).
2018-yil — shtat prezidentini saylash uchun ovoz berish tartibi yopiq ovoz berishdan ochiq ovoz berishga oʻzgartirildi.

Muhim qabul qilinmagan tuzatishlar, joriy voqealar

1922-yil 5-aprelda Taʼsis majlisi Konstitutsiyaning ikkinchi qismi (inson huquqlari toʻgʻrisida) loyihasini rad etdi.

1934-yil bahorida Latviya dehqonlari ittifoqi tashabbusi bilan Seym Prezident vakolatlarini kengaytiruvchi va Seym deputatlarining daxlsizligini bekor qiluvchi tuzatish loyihasini koʻrib chiqdi.

2008-yilda referendumga parlamentni muddatidan oldin tarqatish masalasiga referendum qoʻllash muddatini uzaytiruvchi tuzatishlar kiritildi, biroq saylovchilarning kamligi tufayli referendum haqiqiy emas deb topildi.

2011-yilda „VL!“-"TB"/DNNL Davlat maktablarida latış tiliga toʻliq oʻtish boʻyicha oʻzgartirishlar loyihasi Milliy Saylov Komissiyasi tomonidan imzo toʻplash bosqichiga keltirildi.

2011-yilda Prezident V. Zatlers 47-moddaga muvofiq Seym koʻrib chiqishi uchun prezidentning vakolatlarini kengaytirish va uni impichment qilish tartibini murakkablashtirishni nazarda tutuvchi tuzatishlar kiritish tashabbusini taqdim etdi.

2011-yil mart oyida „VL!“ — „TB“ / DNNL tuzatishlariga javoban, bir qator jamoat va siyosiy tashkilotlar Konstitutsiyaning 4, 18, 21, 101 va 104-moddalariga rus tilini kiritish toʻgʻrisidagi oʻzgartirishlar kiritish uchun imzo toʻplashni boshladilar. ikkinchi davlat tili sifatida^[7], 19-aprelga qadar oʻzgartirishlar^[8] boʻyicha notarial tasdiqlangan zarur 10 000 imzo toʻplangan edi. Noyabr oyida Milliy Saylov Komissiyasi^[9] tomonidan tashkil etilgan imzolarni toʻplash boshlandi. Tuzatishlar Seym tomonidan rad etildi va referendumga taqdim etildi.

2021-yil yanvar oyida esa komissiyalarga oila asosini qarindoshlik, farzandlikka olish yoki nikoh deb hisoblash toʻgʻrisidagi oʻzgartirishlar kiritildi.

Shuningdek

Saversmeni himoya qilish byurosi

Manbalar

↑ Latvijas tiesību vēsture (1914—2000. Red. D. A. Lēbers. Rīga: Fonds „Latvijas Vēsture“, 2000. ISBN 9984-643-14-X — 167. lpp.
↑ Latvijas tiesību vēsture (1914—2000. Red. D. A. Lēbers. Rīga: Fonds „Latvijas Vēsture“, 2000. ISBN 9984-643-14-X — 174. lpp.
↑ Latvija divos laikposmos. Riga: LU žurnāla „Latvijas vēsture“ fonds, 2001. ISBN 9984-643-38-7 254. lpp.
↑ Latvijas tiesību vēsture (1914—2000. Red. D. A. Lēbers. Rīga: Fonds „Latvijas Vēsture“, 2000. ISBN 9984-643-14-X — 165.-166. lpp.
↑ rus.DELFI.lv. „Сейм окончательно утвердил спорную преамбулу Сатверсме“ (ru). delfi.lv (2014-yil 19-iyun). 2019-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 18-iyun.
↑ tautas nobalsošanu, likumu ierosināšanu un Eiropas pilsoņu iniciatīvu Andoza:Ref-lv
↑ „Законопроект «Поправки к Конституции Латвийской Республики»“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-noyabr.
↑ Plan goda — za poltora mesyatsa!
↑ „С 1 по 30 ноября пройдет сбор подписей за поправки к Конституции Латвийской Республики“. 2010-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-noyabr.

Adabiyotlar

Lēbers DA, Bišers I. Ministru kabinetlari. Komentārs Latvijas Republikas Satversmes IV nodaļai „Ministru kabinetlari“. Riga: Informatsion markazlar, 1998-yil
Latvijas Republikas Satversmes komentari. VIII tugun. Cilvēka pamattiesības. Zin. vad. R. Balodis Riga: Latvijas Vestnesis, 2011-yil. ISBN 978-9984-840-19-2

Havolalar

[1] Latvijas tiesību vēsture (1914—2000. Red. D. A. Lēbers. Rīga: Fonds „Latvijas Vēsture“, 2000. ISBN 9984-643-14-X — 167. lpp.

[2] Latvijas tiesību vēsture (1914—2000. Red. D. A. Lēbers. Rīga: Fonds „Latvijas Vēsture“, 2000. ISBN 9984-643-14-X — 174. lpp.

[3] Latvija divos laikposmos. Riga: LU žurnāla „Latvijas vēsture“ fonds, 2001. ISBN 9984-643-38-7 254. lpp.

[4] Latvijas tiesību vēsture (1914—2000. Red. D. A. Lēbers. Rīga: Fonds „Latvijas Vēsture“, 2000. ISBN 9984-643-14-X — 165.-166. lpp.

[5] rus.DELFI.lv. „Сейм окончательно утвердил спорную преамбулу Сатверсме“ (ru). delfi.lv (2014-yil 19-iyun). 2019-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 18-iyun.

[6] tautas nobalsošanu, likumu ierosināšanu un Eiropas pilsoņu iniciatīvu Andoza:Ref-lv

[7] „Законопроект «Поправки к Конституции Латвийской Республики»“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-noyabr.

[8] Plan goda — za poltora mesyatsa!

[9] „С 1 по 30 ноября пройдет сбор подписей за поправки к Конституции Латвийской Республики“. 2010-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-noyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]