Lingvistik masala

Lingvistik masala – lingvist faoliyatini modelyatsiya qiladigan masala, uni yechish uchun masalada keltirilgan tillarni bilish shart emas (barcha kerakli maʼlumotlar masalaning shartlarida bitilgan). Har xil tur va koʻrinishlarga ega. Koʻpincha bu masalani yechuvchiga notanish tildan/ga tekstni tarjima qilish va ular orasidagi muvofiqlikni aniqlashdir.

Toʻlaqonli lingvistik masala deb masala shartlari yozilgan tilni bilishdan boshqa hech qanaqa qoʻshimcha bilimlarni talab qilmaydigan lingvistik mavzudagi masalani deyidilar.

Muntazam maktab oʻquvchilari orasida olimpiadalar otʼkaziladi va u yerda ularga aynan shunaqa masalalarni yechish taklif qilinadi.

Masalaning namunasi

A	B	C	Tarjima
daķiķa	dakika	daka	daqiqa
raʼs	kichwa	roš	bosh
daftar	daftari	maxberet	daftar
šams	jua	šemeš	quyosh
nafs	moyo	nefeš	qalb
habar	habari	xadaša	xabar
riğl	mguu	regel	oyoq
wizāra	wizara	misrad	vazirlik

Bu masala bitiruvchi sinflar orasida lingvistika va matematika boʻyicha XII Moskva anʼanaviy olimpiadasida bitiruvchi sinflarga berilgan edi, uni V. A. Terentyev tayorlagan.

A, B va C tillarda bir xil maʼnoga ega soʻzlar berilgan. Maʼlumki, ikkita tilning kelib chiqishi bitta, uchinchisi esa ularga qardosh emas. Qardosh tillarni toping.

U shunday yechiladi. Oldin yechuvchi B va C tillarida berilgan soʻzlardan oʻxshash soʻzlar deyarli yoʻqligini payqaydi. Demak, yoki A va B qardosh, yoki A va C. A va B tillarida „daqiqa“, „xabar“, „vazirlik“ soʻzlari bir. A va Cda – „bosh“, „quyosh“, „qalb“, „oyoq“. Tushunarliki, ikkita til uchun umumiy boʻlgan qadimiy tilda „daqiqa“, „vazirlik“ kabi tushumchalar yoʻq edi, lekin bosh va oyoqni bildiruvchi soʻzlar bor edi. Demak, A va C tillari qardosh. Aslida A – arab tili, B-suahili, arabchaga qardosh emas, lekin uning kuchli taʼsiriga uchragan, C esa – ivrit, arab tiliga qardosh va uning taʼsiriga uchramagan.