Ma’lumotlarni uzatish

Maʼlumotlarni uzatish (maʼlumotlar almashinuvi, raqamli uzatish, raqamli aloqa) — maʼlumotlarni uzatish kanali orqali elektraloqa vositalari orqali nuqtadan nuqtaga yoki bir nuqtadan bir nechta nuqtaga signallar shaklida maʼlumotlarni (raqamli bit oqimini) jismoniy uzatishdir, odatda hisoblash texnikasi vositalari bilan keyingi ishlov berish uchun uzatiladi. Bunday kanallarga mis simlar, optik tolalar, simsiz maʼlumotlar uzatish kanallari yoki saqlash moslamalari misol boʻladi.

Garchi analog aloqa doimiy oʻzgaruvchan raqamli signalni uzatish boʻlsa-da, raqamli aloqa xabarlarning uzluksiz uzatilishidir. Xabarlar oʻzida chiziqli kodni (oʻtkazish polosasida) bildiruvchi impulslar ketma-ketligini mujassam etadi yoki raqamli modulyatsiya usuli yordamida doimiy oʻzgaruvchan toʻlqin shakli toʻplami bilan cheklanadi. Ushbu modulyatsiya usuli va unga mos keladigan demodulyatsiya modem uskunalari tomonidan amalga oshiriladi.

Uzatiladigan maʼlumotlar kompyuter yoki klaviatura kabi maʼlumotlar manbasidan keladigan raqamli xabarlar boʻlishi mumkin. Bu analog signal ham boʻlishi mumkin — impuls-kodli modulyatsiya (PCM) yoki yanada rivojlangan manba kodlash sxemalari (analog-raqamga oʻtkazish va maʼlumotlarni zichlash) yordamida bit oqimida raqamlashtirilgan telefon qoʻngʻirogʻi yoki videosignal. Manbani kodlash va dekodlash kodek yoki kodlash uskunasi yordamida amalga oshiriladi.

Ketma-ket va parallel uzatish

Telekommunikatsiyada ketma-ket uzatish belgi yoki boshqa maʼlumotlar ob’ektini ifodalovchi signal elementlarini uzatish ketma-ketligidir. Raqamli ketma-ket uzatish — bu bitta sim, chastota yoki optik yoʻl orqali bitlarni ketma-ket yuborishdir. Parallel uzatishga qaraganda kamroq signalni qayta ishlash va xatolik ehtimoli kamroq boʻlgani uchun, har bir alohida oqimda maʼlumotlar tezligi tezroq boʻlishi mumkin. Ushbu mexanizm uzoq masofalarda ishlatilishi mumkin, chunki tekshirish raqami yoki bit juftligi osongina uzatilishi mumkin.

Telekommunikatsiyada parallel uzatish — bu bir belgi yoki boshqa maʼlumotlar ob’ektining signal elementlarini bir vaqtning oʻzida uzatilishidir. Raqamli aloqada parallel uzatish mos keladigan signal elementlarini ikki yoki undan ortiq yoʻllar boʻylab bir vaqtning oʻzida uzatishni anglatadi. Bir nechta elektr simlaridan foydalangan holda, bir vaqtning oʻzida bir nechta bit uzatilishi mumkin, bu ketma-ket uzatishga qaraganda yuqori uzatish tezligiga erishishga imkon beradi. Ushbu uslub kompyuterda ichki maʼlumotlar shinalarida va baʼzan printerlar kabi tashqi qurilmalarda qoʻllanadi. Bu bilan bogʻliq asosiy muammo „qiyshiqlikdir“, chunki parallel uzatishdagi simlar bir oz boshqacha xususiyatlarga ega (atayin emas) boʻladi, shuning uchun baʼzi bitlar boshqalardan oldin kelishi mumkin, bu esa xabarni buzishi mumkin. Juftlik biti xatolarni kamaytirishga yordam beradi. Biroq, parallel maʼlumotlarni uzatishda elektr simi uzoq masofalarda ishonch darajasi kamroq hisoblanadi, chunki uzatishning buzilishi ehtimoli koʻproq boʻladi.

Aloqa kanallarining turlari

• Simpleks
• Yarimdupleks
• Dupleks
• Nuqta-nuqtali
• Koʻp nuqtali
  • Shina
  • Halqa
  • Yulduz
  • Uyalashgan topologiya
  • Simsiz tarmoq

Maʼlumotlarni uzatish tarmogʻi

Maʼlumotlarni uzatish tarmogʻi — bu barcha terminal qurilmalari oʻrtasida xabarlar almashinuvini taʼminlaydigan maʼlumotlarni uzatish kanallari va kommutatsiya qurilmalari (tarmoq tugunlari) bilan bogʻlangan uch yoki undan ortiq oxirgi qurilmalari (terminallari) toʻplamidir.

Maʼlumotlarni uzatish tarmoqlarining quyidagi turlari mavjud:

• Telefon tarmoqlari — terminal qurilmalari elektr va koʻrinadigan/eshitiladigan oʻrtasidagi oddiy signal oʻzgartiruvchi boʻlgan tarmoqlardir.
• Kompyuter tarmoqlari —oxirgi qurilmalari kompyuterlar boʻlgan tarmoqlardir.

Kommutatsiya printsipiga koʻra tarmoqlar quyidagilarga boʻlinadi:

• Kanalli kommutatsiya tarmoqlari — terminal qurilmalari oʻrtasida uzatish uchun jismoniy yoki mantiqiy kanal ajratiladi, bu orqali maʼlumotni uzluksiz uzatish mumkin. Kanalli kommutatsiya tarmoqlari boʻlib, masalan, telefon tarmogʻi hisoblannadi. Bunday tarmoqlarda juda oddiy tashkillashtirilgan tugunlardan, shu jumladan qoʻlda amalga oshiriladigan kommutatsiyadan foydalanish mumkin, ammo bunday tashkillashtirishning kamchiliklari, agar maʼlumot oqimi doimiy va oldindan aytib boʻlmaydigan boʻlsa, aloqa kanallaridan samarasiz foydalanish hisoblanadi.
• Paketli kommutatsiya tarmoqlari — bunday tarmoqdagi soʻnggi qurilmalar orasidagi maʼlumotlar qisqa joʻnatmalar — mustaqil ravishda kommutatsiya qiladigan paketlari bilan uzatiladi. Kompyuter tarmoqlarining katta qismi ushbu sxema boʻyicha qurilgan. Maʼlumotlarni uzatish kanallari ushbu turdagi tashkillashtirishdan juda samarali foydalanadi, lekin undan deyarli faqat kompyuter muhitida foydalanishni aniqlagan yanada murakkab tugun uskunalarini talab qiladi.

Maʼlumotlarni uzatish tarmoqlari butun dunyoda alohida shaxslar va tashkilotlar oʻrtasidagi aloqa uchun keng qoʻllanadi. Maʼlumotlarni uzatish tarmoqlari foydalanuvchilarga ular ulangan provayderdan tashqarida joylashgan resurslarga uzluksiz kirishni taʼminlash uchun ulanishi mumkin. Internet bir xil manzil maydonida ishlaydigan turli tashkilotlarning bir nechta maʼlumotlarni uzatish tarmoqlarining eng yaxshi namunasidir.

Internet kabi IP tarmoqlariga ulangan terminallar IP manzillari yordamida manzilga yuboriladi. Internet protokollari (Suite protokoli) IP maʼlumotlarni uzatish tarmoqlari orqali xabarlarni boshqarish va marshrutlashni taʼminlaydi. IP-manzil xabarlarni samarali yoʻnaltirish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan juda koʻp turli xil tarmoq tuzilmalari mavjud, masalan:

• Global hisoblash tarmogʻi (WAN)
• Shahar hisoblash tarmogʻi (MAN)
• Mahalliy hisoblash tarmoq (LAN)
• Kampus hisoblash tarmogʻi (CAN)
• Virtual shaxsiy tarmoq (VPN)

Maʼlumotlarni uzatish paytida buzilish

Oʻtkazilgan va qabul qilingan maʼlumotlar har doim ham mos kelmaydi va bu uzatish muammolari bilan bogʻliq. Maʼlumotni uzatishda maʼlumotlar baʼzi oʻzgarishlarga duch kelishi mumkin, bu quyidagi buzilishlar bilan bogʻliq:

Maʼlumotlar yoʻqolishi

Bunga uzatish masofasi tufayli signalning soʻnishi, zaiflashishi, pasayishi, baʼzi toʻsiqlarni ekranlash omillari va boshqalar kiradi. Bu bilan kurashish uchun shovqinga qarshi kodlash qoʻllanadi.

Shovqin (pomexa) bilan toʻlib qolishi

Foydali signalning keraksizlari bilan tasodifiy qoʻshilib qolishi uzatilgan signallarning mazmunini ham buzadi. Yaʼni signalga keraksiz, qoʻshimcha maʼlumotlar qoʻshiladi. Radiotexnika, ovoz muhandisligi va boshqa soxalarda maʼlumotlarni uzatishda shovqinni kamaytirish usullari qoʻllanadi.

Havolalar

• Пример асинхронных последовательных данных