Madrasai Oliy (Qoʻqon)
Madrasai Oliy (Oliy madrasa) — Qoʻqonda saqlanib qolmagan 2 qavatli madrasa. 1859-yilga qadar (1845-yilda yoki 1855—1856-yillarda) oʻzbek hukmdori Xudoyorxon donatorligida va Musulmonqul mingboshi boshchiligida Qoʻqon xonligi poytaxtining Chorsu maydonida, xonlarning eski oʻrdasi oʻrnida, katta bozorda bunyod etilgan.
| Madrasa | |
Madrasai Oliy
(Oliy madrasa) Madrasai Oliy | |
 | |
| Mamlakat |  Oʻzbekiston
|
| Hudud | Fargʻona viloyati |
| Shahar | Qoʻqon |
| Maktab yoʻnalishi | sunniy |
| Madrasa turi | Katta[1][2] |
| Meʼmoriy uslub | Markaziy Osiyo meʼmorchiligi |
| Binokorlik tashabbuschisi | Xudoyorxon |
| Homiylar | Xudoyorxon |
| Asosiy sana: | |
| Maqomi | saqlanib qolmagan |
| Hujralar soni | 73 yoki 79 |
Tarixi
tahrirMadrasai Oliyni bino qilgan shaxs haqida Mirzo Olim maxdum xoji „Tarixi Turkiston“ asarida quyidagi xabarni yozib qoldirilgan[3][4]:
Xudoyorxon taxtga oʻlturgʻonining toʻqqizinchi yili qadimgi xonlarning eski oʻrdasi oʻrnida Musulmonquli Xudoyorxon nomiga Madrasai Oliyani bino qilibdur[3].
Qoʻqon xonligida taʼlim tizimi va unda vaqf mulklarining tutgan oʻrni boʻyicha tadqiqot olib borgan olim M. O. Alixojiyevga koʻra, Madrasai Oliy 1845-yilda[5], oʻzbek hukmdori Xudoyorxonning yoshlik yillarida amalda mamlakatni qattiqqoʻllik bilan boshqargan Musulmonqul mingboshi tomonidan, xonlik poytaxtining Chorsu maydonida[5] bunyod etilgan[3]. Madrasaning asoschisi esa Xudoyorxonning oʻzi boʻlgan[5].
Tarixchi R. N. Nabiyev oʻzining „Qoʻqon xonligi tarixidan (Xudoyorxonning feodal xoʻjaligi)“ nomli asarida Madrasai Oliyni Xudoyorxon 1855—1856-yillarda bunyod ettirgan deb maʼlumot qoldirgan[6].
Qoʻqon xonligi maktab va madrasalari tarixi boʻyicha tadqiqot olib borgan olim I. A. Alimovga koʻra, Madrasai Oliy Xudoyorxon tomonidan[7], xonlik poytaxtining katta bozorida bunyod etilgan. Xon madrasa vaqfnomasini 1859-yilda taʼsis etib, unga oʻz mulkidan sanoat korxonalari va sugʻoriladigan yerlarni vaqf qilgan. Vaqfnomada Xudoyorxon, Mallaxon va oʻsha davr qozilarining muhrlari bosilgan[2].
Madrasa 150 nafarga yaqin talabalar ilm olishi va bir necha nafar mudarrislar dars berishiga moʻljallangan. 73 (yoki 79[8]) ta hujra va 2 ta darsxonalardan[8] tashkil topgan katta (yirik[1]) madrasa boʻlgan[2]. 1891—1892-yillarda 251 nafar talaba ilm olgan va ularga 6 nafar mudarris saboq bergan[9].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 Alixojiyev 2012, s. 112.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Alimov 2017, s. 63.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Alixojiyev 2012, s. 77.
- ↑ Alimov 2017, s. 51.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Alixojiyev 2012, s. 165.
- ↑ Alimov 2017, s. 18.
- ↑ Alimov 2017, s. 59.
- ↑ 8,0 8,1 Alimov 2017, s. 290.
- ↑ Alimov 2017, s. 10.
Adabiyotlar
tahrir- Alimov I. A.. Qoʻqon xonligi madrasa va maktablari tarixi. Toshkent: Fan, 2017 — 302-bet. ISBN 978-9943-19-405-2.
- Alixojiyev M. O.. Qoʻqon xonligining madaniy hayotida maktab va madrasalarning tutgan oʻrni (1800—1876-yy.). Tarix fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya. Toshkent: Qoʻlyozma huquqida, 2012 — 182-bet.