Merki tumani

Merki tumani
qozoqcha: *Меркі ауданы*
	Gerb;
	Gerb;
tuman
Tarkibida	Jambul viloyati
Maʼmuriy markazi	Merki
Akim	Жорабек Баубеков
Aholi (2019)	84760
Millatlar tarkibi	qozoqlar (71,98%); ruslar (7,35%); turklar (10,83%); ozarbayjonlar (3,09%); oʻzbeklar (2,30%); va boshqalar (4,46%)
Maydoni	7,1 ming km²
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Avtomobil raqami kodi	H, 08
Xaritada
42°52′48″N 73°10′48″E / 42.88000°N 73.18000°E

Merki tumani (qozoqcha: Меркі ауданы) — Qozogʻiston Respublikasining janubida joylashgan Jambul viloyati tarkibidagi maʼmuriy birlik. Tumanning maʼmuriy markazi — Merke qishlogʻi. Tumanning maydoni 7,1 ming km²^[4]. 2013-yil 29-iyundan — 2016-yil iyul oyigacha — tuman hokimi Ko‘pbo‘sinov Baxtiyar Beysembaevich^[5]. 2016-yil 30-iyundan 2021-yil martgacha tuman hokimi — Umirbekov Meyirxon Azatovich. 2021-yil 2-martdan — 2022-yil 5-maygacha — tuman hokimi Nursipatov Ruslan Maratovich^[6]. 2022-yil 16-maydan — tuman hokimi Baubekov Joʻrabek Nurmergenovich^[7].

Geografiyasi

Merki tumani Qirgʻiz tizmasining etaklarida joylashgan. Sharqda tuman Qirgʻiziston bilan chegaradosh. Viloyat hududining shimoliy qismi Moʻyinqum qumlariga tutashgan yomgʻirli, yarim choʻl zonasi hisoblanadi. Tumanning maydoni 7620 kvadrat kilometrni tashkil etadi. Iqlimi keskin kontinental, yillik oʻrtacha yogʻin miqdori 40—50 mm, baʼzan 70—100 mm gacha yetadi. Katta daryolari — Aspara va Merki. Tuman hududidan sugʻorish uchun foydalaniladigan Bolshoy Chuy kanali oʻtadi. Tuman hududidan Qirgʻiziston temir yoʻlining Lugovoe-Bishkek tarmogʻi, Olmaota, Bishkek, Toshkent (Taraz, Chimkent shaharlari) shaharlarini bogʻlovchi avtomobil yoʻli oʻtadi.

Demografiyasi

Tuman aholisi 84760 kishini tashkil qiladi (2019). Aholi dinamikasi^[8]:

Nom \ yil	1999-yil	2000-yil	2001-yil	2002-yil
Merki tumani	77,6 ming	74,4 ming	74,5 ming	72,5 ming
Merkei qishlogʻi	15,9 ming	14,2 ming	13,8 ming	11,9 ming
Granitogorsk shahri	2 ming	1,4 ming	1,4 ming	1,3 ming
shahar Oital	9,8 ming	8,8 ming	8,8 ming	3,8 ming

Viloyatda 30 dan ortiq millat vakillari: qozoqlar, ruslar, ukrainlar, ozarbayjonlar, mesxeti turklari, oʻzbeklar, qirgʻizlar va boshqalar yashaydi.

Tarixi

Hudud 1933-yil 27-dekabrda tashkil topgan^[4], lekin bu joylarda odamlar ancha oldin yashagan. Bu yerda miloddan avvalgi X—VIII asrlarga oid Jigimbay istehkomi joylashgan. Merki haqida birinchi marta IX-X asrlarda arab geograflari oʻz asarlarida quyidagicha tilga olishgan: „Mirki oʻrtacha kattalikdagi shahar boʻlib, mustahkam himoyalangan qalʼasi bor“. Shahar nomi forscha „markaz“ degan maʼnoni anglatuvchi „mirki“ soʻzidan olingan.

Aholisi

Milliy tarkibi (2019-yil boshida).

Qozoqlar — 61 007 kishi (71.98%)
Ruslar — 6227 kishi (7.35%)
Turklar — 9 177 kishi (10.83%)
Ozarbayjonlar — 2617 kishi (3.09%)
o‘zbeklar — 1949 kishi (2.30%)
qirgʻizlar — 1249 kishi (1.47%)
ukrainaliklar — 349 kishi (0,41%)
boshqalar — 2185 kishi (2.58%)
jami — 84 760 kishi (100.00%)

Maʼmuriy birligi

2019-yil boshidagi holatga koʻra, tuman 14 ta qishloq okrugini oʻz ichiga oladi^[4]^[9].

Merki qishloq okrugi

Merki qishlogʻi
Merki kurorti

Akermen qishloq okrugi

Akermen qishlogʻi (Merki, markaziy sovxozi)
Oltinariq qishlog‘i (1-ferma)
Oqko‘z-Qaynar qishlog‘i (3-ferma)

Oqtoʻgʻon qishloq okrugi

Aqtogʻan (bolsheviklar)
Qozoqdikan qishlogʻi

Jambil qishloq okrugi

Jambil qishlogʻi
Plodovoyagodnoe qishlogʻi
Taldibuloq (Jambil nomli kolxoz)
Turlibay botir ovuli (Qizil shafaq)

Janatoʻgʻon qishloq okrugi

Kostogʻan qishlogʻi
Qizilsay qishlogʻi
Minkazan ovuli (Voroshilov)

Kenes qishloq okrugi

Kenes qishlogʻi
Jaugash qishlogʻi
Qayindisay qishlogʻi
Kentay qishlog‘i (2-sonli ferma Merkenskiy)

Andas Botir qishloq okrugi

Andas Batir qishlogʻi (Novoskresenovka)
Orolqishloq qishlog‘i
Granitogorsk qishlogʻi
Qarpiq qishlog‘i (Qizilqishloq)
Choldavar stansiyasidagi aholi punkti

Oytal qishloq okrugi

Oytal aholi punkti
Mahanda qishlogʻi
Merki stantsiyasidagi qishloq

T. Risqulov qishloq okrugi

T. Risqulova (Janova)
Xalqaro qishloq

Sarimoldaev qishloq okrugi

Sarimoldaeva qishlogʻi (Kuzminka)
Ekpendi qishlogʻi
Oytal qishlogʻi

Surat qishloq okrugi

Surat qishlogʻi (Kirov nomidagi)
Aqqaynar qishlogʻi
Teskentogʻan ovuli (Qizil-Tu)

Tatti qishloq okrugi

Tatti qishlogʻi
Aqjoʻl (Leninjoʻli) qishlogʻi
Belariq qishlogʻi
Qorasuv qishlogʻi
Tasotkel razyezdi
Tatti stansiyasi yaqinidagi qishloq
Chemen razyezdi

Aqaral qishloq okrugi

Aqaral qishlogʻi (Krasnooktyabrskoe)
Sipatay qishlogʻi

Aspara qishloq okrugi

Aspara qishlogʻi

Iqtisodiyoti

Tuman aholisi asosan qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanadi. Bu yerda 1435 ta jamoa xoʻjaligi roʻyxatga olingan, 16 masʼuliyati cheklangan shirkat va ishlab chiqarish kooperativlari faoliyat koʻrsatadi.

Diqqatga sazovor joylari

Merki ziyoratgohi — Dengiz sathidan 3000 m balandlikda joylashgan, 250 km² maydonni egallaydi. Bu yerda qabristonlar, tosh panjaralar va tosh haykallar (70 stela) mavjud^[10].

Manbalar

↑ „Назначен аким Меркенского района Жамбылской области“. 2022-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-may.
↑ „Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов и районных центров и поселков на начало 2019 года“. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 2020-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.
↑ „Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года“. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 2020-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 „Административно-территориальное деление Жамбылской области“. 2009-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Naznacheniya v akimate Jambilskoy oblasti
↑ „В Жамбылской области назначили акима Меркенского района“. 2021-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-may.
↑ Naznachen noviy akim Merkenskogo rayona^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Динамика изменения численности населения“. 2007-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Административно-территориальные единицы Жамбылской области на начало 2006 г.“. 2008-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „СВЯТИЛИЩЕ МЕРКЕ“. 2009-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 26-yanvar.

Havolalar

Merken tumanining norasmiy sayti^{[sayt ishlamaydi]}

[1] „Назначен аким Меркенского района Жамбылской области“. 2022-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-may.

[Stat-2] „Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов и районных центров и поселков на начало 2019 года“. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 2020-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.

[Stat2019-3] „Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года“. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 2020-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.

[ATDJmb-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 „Административно-территориальное деление Жамбылской области“. 2009-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan.

[5] Naznacheniya v akimate Jambilskoy oblasti

[6] „В Жамбылской области назначили акима Меркенского района“. 2021-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-may.

[7] Naznachen noviy akim Merkenskogo rayona^{[sayt ishlamaydi]}

[8] „Динамика изменения численности населения“. 2007-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan.

[9] „Административно-территориальные единицы Жамбылской области на начало 2006 г.“. 2008-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[10] „СВЯТИЛИЩЕ МЕРКЕ“. 2009-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 26-yanvar.

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]

[9]

[10]