Moddiy javobgarlik

Moddiy javobgarlik - mehnat huquqi boʻyicha mehnat shartnomasi taraflari (xodim va ish beruvchi)ning bir-birlariga yetkazgan zarartl qonunda belgilangan miqdor va tartibda qoplash majburiyati. Mehnat shartnomasi yoki unga qoʻshimcha ravishda tuzilgan yozma shakldagi kelishuvda, shuningdek, jamoa shartnomasipz. mehnat shartnomasi taraflarining moddiy javobgarligi aniqlashtirib qoʻyilishi mumkin. Bunda shartnoma boʻyicha ish beruvchining xodim oldidagi javobgarligi qonunda nazarda tutilganidan kam, xodimning ish beruvchi oldidagi javobgarligi esa nazarda tutilganidan koʻp boʻlishi mumkin emaye Zarar yetkazilganidan keyin mehnatga oid munosabatlarning bekor qilinganligi mehnat shartnomasi taraflarini Moddiy javobgarlikdan ozod qilishga sabab boʻlmaydi. Qonunga binoan, mehnat shartnomasining bir tarafi gʻayriqonuniy nojoʻya xulq-atvori (harakati yoki harakatsizligi) natijasida boshqa tarafga yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgar boʻladi. Baʼzan ish beruvchi aybi boʻlmagan hollarda ham Moddiy javobgarlik boʻladi. Mas, ish beruvchi yuqori xavf manbai natijasida xodimning sogʻligʻiga yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgar qilinishi mumkin. Zarar kim tomonidan yetkazilganiga qarab, Moddiy javobgarlikning 2 turi ish beruvchiga yetkazilgan zarar uchun xodimning moddiy javobgarligi hamda ishlab chiqarishda xodimning sogʻligʻiga shikayet yetkazilgani uchun, shuningdek, xodimni mehnat qilish imkoniyatidan mahrum etgani (gʻayriqonuniy ravishda ishdan boʻshatganlik) uchun ish beruvchining moddiy javobgarligi farqlanadi. Moddiy javobgarlik bilan bogʻliq masalalar Oʻzbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi (12-bob), "Xodimlarga ularga mehnat vazifalarini bajarish bilan bogʻliq holda jarohatlanishi, kasb kasalliklariga chalinishi yoki salomatlikning boshqa xil shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararni ish beruvchilar tomonidan toʻlash qoidalari" (1994-yil 1-fevral) asosida hal etiladi. Bundan tashqari, taraflarning moddiy javobgarligi toʻgʻrisidagi ishlarni koʻrishda sudlar amal qiladigan boshqa tegishli normativhuquqiy hujjatlar bor.

Mehnat qonunchiligida Moddiy javobgarlikning 2 turi: cheklangan va toʻliq Moddiy javobgarlik belgilangan. Cheklangan miqdordagi Moddiy javobgarlikning ham 2 turi mavjud: a) xodimning oʻrtacha oylik ish haqidan oshmaydigan miqdordagi bevosita yetkazilgan haqiqiy zarar uchun Moddiy javobgarlik; b) xodimning 3 oylik maoshidan oshmaydigan miqdordagi Moddiy javobgarlik Toʻliq Moddiy javobgarlikda esa yetkazilgan zarar hech qanday cheklashlarsiz toʻliq qoplanadi. Amaliyotda xodimning oʻrtacha oylik ish haqidan ortiq boʻlmagan cheklangan miqdordagi Moddiy javobgarlik koʻproqqoʻllanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Mehnatkodeksining 201moddasida oʻz mehnat burchini bajarayotganda yetkazilgan haqiqiy zarar miqdori xodimning oʻrtacha oylik ish haqi miqdori doirasida Moddiy javobgarlikni keltirib chiqarishi taʼkidlangan. Mehnat shartnomasini gʻayriqonuniy ravishda bekor qilish yoki xodimni gʻayriqonuniy ravishda boshqa ishga oʻtkazishda aybdor boʻlgan mansabdor shaxslar 3 oylik maoshi miqdorida Moddiy javobgarlikka tortilishi koʻzda tutilgan. Oʻrtacha oylik ish haqi zarar yetkazilgani anikdangan kundan boshlab hisoblanadi. Qoidaga koʻra, yetkazilgan zarar miqdori xodimning oxirgi 2 oylik ish haqi maoshi yuzasidan hisoblab chikariladi. Agar zarar miqdori undan ortiq boʻlmasa, faqat haqiqiy zararning oʻzi undiriladi. Qonunda korxona, muassasa va tashkilotlarning rahbar xodimlari va mansabdor shaxslar ham yetkazilgan zarar uchun quyidagi hollarda oʻrtacha oylik maoshidan ortiq boʻlmagan miqdorda Moddiy javobgarlikk.ga tortilishi belgilangan: mehnat daftarchasi berilmagani sababli korxona tomonidan xodimga — majburiy progul vaqti uchun haq toʻlangan taqdirda; vagonlarning belgilangan vaqtdan ortiq turib qolishida xodim aybdor boʻlgan taqdirda.

Amaldagi mehnat qonunchiligiga muvofiq, yetkazilgan zarar uchun quyidagi hollarda xodimga toʻliq Moddiy javobgarlik yuklatiladi: maxsus yozma shartnoma asosida unga ishonib topshirilgan qimmatliklarning saqlanishini taʼminlamaganlik uchun; bir gallik hujjatlar asosida olingan qimmatliklarning saqlanishini taʼminlamaganlik uchun; qasddan zarar yetkazilganda, alkogolli ichimlikdan, giyohvandlik va toksik modda taʼsiridan mastlik holatida zarar yetkazilganda; xodimning sud hukmi bilan anikdangan jinoiy harakatlari natijasida zarar yetkazilganda; tijorat sirlari oshkor etilganda; qonunlarda, shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi hukumat qarorlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda. 18 yoshga toʻlmagan xodimlar faqat qasddan yetkazilgan zarar uchun, alkogollik ichimlikdan, giyohvandlik yoki toksik modda taʼsiridan mastlik holatida yoki jinoyat sodir etish natijasida yetkazilgan zarar uchun toʻliq moddiy javobgar boʻladi.

Anvar Inoyatov.