Mtsxeta-Mtianeti

Mtsxeta-Mtianeti
gruzincha: მცხეთა-მთიანეთი
; ;
Oʻlka
Maʼmuriy markazi	Mtsxeta
Yirik shahari	Msxeta (7940 k., 2014-yil)
Boshqa yirik shaharlari	Mtsxeta (7940 k., 2014-yil), Dusheti (6167 k.).
Rasmiy tili	gruzin tili
Aholi (2018)	93 897 (10-oʻrin)
Zichligi	14 kishi./km²
Millatlar tarkibi	gruzinlar 94,5 %; ozarbayjonlar 2,4 %; osetinlar 1,4 %
Dinlar tarkibi	pravoslavlar 96,07 %, musulmonlar 2,43 %
Maydoni	6785 km², de-fakto hududlarsiz — 5774 km²
Kod ISO 3166-2	GE-MM
Rasmiy sayti	http://www.mtskheta-mtianeti.gov.ge
Xaritada
42°17′0″N 44°45′0″E / 42.28333°N 44.75000°E

Mtsxeta-Mtianeti^[2] (baʼzan Mtsxeta-Mtianetiya; gruzincha: მცხეთა-მთიანეთი mcxeta-mtianeti ; gruzincha: მცხეთა-მთიანეთის მხარე mcxeta-mtianetis mxare) — Gruziya markazidagi zamonaviy maʼmuriy hudud. Markazi va eng yirik shahri — Mtsxeta.

Oʻlka Gruziyaning bir qancha tarixiy hududlari hududlarini egallaydi: Ertso-Tianeti, Mtiuleti, Xevi, Xevsureti, Pshavia va Ichki Kartlining sharqiy qismi. Mintaqaning bir qismi qisman tan olingan Janubiy Osetiya Respublikasi tomonidan nazorat qilinadi.

Geografiyasi

Oʻlka geografik jihatdan Katta Kavkaz tizmasi joylashganligi tufayli shimoliy va janubiy ikki qismga boʻlingan. Ular Krestoviy dovoni orqali bogʻlangan. Kavkaz tizmasining shimoliy yonbagʻrida Kazbegi munitsipalitetining koʻp qismi va Dusheti munitsipalitetining kichik qismi joylashgan.

Tarixi

1801-yilda Rossiyaga qoʻshilish vaqtida Mtsxeta-Mtianeti hududi Kartli-Kaxeti qirolligi tarkibiga kiradi.

1840-yilda bu hudud Gruziya-Imereti guberniyasi tarkibiga kirdi va 1846-yilda bu guberniya tarqatib yuborilgach, Kutaisi guberniyasi tarkibiga kirdi. Keyin oʻlkaning Gori, Tushino-Pshavo-Xevsur hududlarining qismlari Gori va Tiflis uyezdlariga toʻgʻri keldi. Keyinchalik okrug chegaralari oʻzgargan.

Maʼmuriy boʻlinishi

Mtsxeta-Mtianeti tarkibiga 4 ta munitsipalitet kiradi (2006-yilgacha — tumanlar). 2016-yildan 2018-yilgacha Mtsxeta shahri munitsipalitet maqomiga tenglashtirildi (shahar avval oʻlkaga boʻysunuvchi shahar edi).

Munitsipalitet	maydoni, km²	2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra^[3]	2014-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra^[4]	2018-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra^[5]	markazi
Dusheti	2982	33 636	25 659	26 128	Dusheti sh.
Kazbeg	1082	5 261	3 795	3 818	Stepantsminda sh.
Mtsxeti	806	64 829	55 651	53 944	Msxeta sh.
Tianeti	906	14 014	9 468	10 007	Tianeti sh. t. pos.
umumiy	5776	117 740	94 573	93 897	Msxeta sh.

Axalgori munitsipaliteti — Janubiy Osetiyaning Leningor tumaniga toʻgʻri keladi va bu hudud qisman tan olingan davlat kuchlari, shu jumladan Axalgori (Leningori) qishlogʻi tomonidan toʻliq nazorat qilinadi.

Shaharlar : Mtsxeta (7940 kishi, 2014-yil aholini roʻyxatga olish boʻyicha), Dusheti (6167 kishi).

Shahar tipidagi aholi punktlari : Tianeti (2479 kishi, 2014-yil aholini roʻyxatga olish), Jinvali (1828 kishi), Stepantsminda (1326 kishi), Pasanauri (1148 kishi), Sioni (371 kishi).

Mintaqaning milliy tarkibi

	Aholi soni	%
Jami	94 573	100.00 %
gruzinlar	89 343	94.47 %
ozarbayjonlar	2316	2.45 %
osetinlar	1327	1.40 %
ossuriyaliklar	709	0,75 %
armanlar	291	0,31 %
ruslar	252	0,27 %
ukrainlar	80	0,08 %
yezidiylar	61	0,06 %
yunonlar	55	0,06 %
boshqa	139	0,15 %

Aholisi

2018-yil 1-yanvar holatiga oʻlka aholisi 93 897 kishini tashkil etdi ^[6], 2014-yil 1-yanvar holatiga koʻra — 108 800 kishi istiqomat qiladi (Axalgori tumani (Janubiy Osetiyaning Leningor tumani) bundan mustasno).

2014-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra viloyat oʻlka 94573 kishini tashkil etdi ^[7].

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, mintaqaning Gruziya tomoni nazorati ostidagi qismining aholisi 125 443 kishini (mamlakat aholisining 2,9 %), shu jumladan Axalgori tumanining bir qismini (Janubiy Osetiyaning Leningor tumani); usiz — 117 740 kishini tashkil etadi. 2008-yil 1-yanvar holatiga 118,1 ming kishi^[8] (Axalgori tumanisiz (Janubiy Osetiyaning Leningor tumani)) — 97,6 ming kishi ^[9]^[10]. 2009 -yil 1-yanvar holatiga (Axalgori tumanidan tashqari (Janubiy Osetiyaning Leningor tumani) — 97,6 ming kishi)^[11].

Mtsxeta-Mtianeti aholisining aksariyati gruzinlar boʻlib, ular bir nechta etnografik guruhlardan iborat. Mintaqaning janubida kartlilar, janubi-sharqida kaxetiyaliklar, oʻrta qismida pshavlar, togʻli hududlarda — moxevlar va xevsurlar yashaydi.

Kichik ozarbayjon diasporasi Mtsxeta munitsipalitetida joylashgan (2311 kishi yoki 4,15 %). Mtsxetada (686 kishi yoki 1,2 %), Tbilisi va Dusheti munitsipalitetiga tutash hududlarda (609 kishi yoki 2,4 %) osetin diasporalari ham bor.

2008-yil avgustigacha Axalgori tumani aholisining kattaroq qismi (2008-yil avgustigacha Gruziya tomonidan nazorat qilingan) gruzinlar (kartlilar) edi (84,6 % yoki 6520 kishi), kichikroq qismi esa — osetinlarni tashkil etadi (14,4 % yoki 1110 kishi).

Mtsxeta-Mtianeti viloyati va uning munitsipalitetlarining etnik tarkibi (2014)^[12]

Munitsipalitet	umumiy	gruzinar	%	ozarbayjonlar	%	osetinlar	%	assuriylar	%	armanlar	%	armanlar	%	ukrainlar	%	yazidiylar	%	greklar	%	boshqalar	%
oʻlka Axalgori tumanisiz	94 573	89 343	94,47 %	2316	2,45 %	1327	1,40 %	709	0,75 %	291	0,31 %	252	0,27 %	80	0,08 %	61	0,06 %	55	0,06 %	139	0,15 %
Dusheti	25 659	24 946	97,22 %	3	0,01 %	609	2,37 %	1	0,00 %	18	0,07 %	39	0,15 %	17	0,06 %	0	0,00 %	10	0,04 %	16	0,06 %
Tianeti	9468	9409	99,38 %	1	0,01 %	19	0,20 %	0	0,00 %	8	0,08 %	14	0,15 %	6	0,06 %	1	0,01 %	8	0,08 %	2	0,02 %
Mtsxeti	55 651	51 222	92,04 %	2311	4,15 %	686	1,23 %	708	1,27 %	262	0,47 %	192	0,35 %	56	0,10 %	60	0,11 %	37	0,07 %	117	0,21 %
Kazbeg	3795	3766	99,24 %	1	0,03 %	13	0,34 %	0	0,00 %	3	0,08 %	7	0,18 %	1	0,03 %	0	0,00 %	0	0,00 %	4	0,11 %