Muhammadxon Mridha masjidi
Muhammadxon Mridha masjidi – Bangladeshning Dakka shahridagi Lalbagh qal’asi yaqinida joylashgan tarixiy masjid.
| Masjid | |
Muhammadxon Mridha masjidi
| |
 | |
| Kirish qismi | |
| Mamlakat |  Bangladesh
|
| Shahar | Dakka |
| Koordinatalar | 23°43′14″N 90°23′07″E / 23.7206°N 90.3853°E |
| Yoʻnalishi | Hanafiy/Sunniy |
| Asosiy sana: 1704-1705
| |
 Muhammadxon Mridha masjidi Vikiomborda
| |
Tarixi
tahrir.jpg)
Masjid 1706-yilda Qodi Ibodulla koʻrsatmasi bilan Muhammadxon Mridha tomonidan Atishxon mahallasida qurilgan. Masjidning tagxona yoki yer osti xonalari odatiy binolar darajasidan yuqoriroqda boʻlgani uchun masjid oʻz atrofidagiinshootlardan balandroq koʻrinadi. Tagxona tomi masjid joylashgan platformani tashkil qiladi. Asosiy masjid oldidagi keng namozgohning har tomoni ochiq boʻlib, havo aylanishiga va Musullilarni salqin saqlashga imkon beradi[1].
Masjid binosining shimoli-gʻarbida madrasa ham qurilgan. Uning asoschisi Mavlono Asadulla (vafoti 1709-yil) oʻquvchilarga arab va fors tillarida fiqh, falsafa va mantiqdan dars bergan. Madrasa faoliyati Bengaliya navoblari tomonidan moliyalashtirilgan.
Arxitekturasi va arxitektori
tahrir
Imom va bir necha ishchilar joylashadigan bosh masjid uchta gumbazdan iborat boʻlib, XVI asrda amalga oshirilgan meʼmorchilik namoyondalaridan bri hisoblanadi. Ikkita asosiy fors yozuvi mavjud boʻlib, biri markaziy ark yoʻli ustida, ikkinchisi esa markaziy Mihrab ustidabitilgan. Topilgan mazkur yozuvga koʻra, masjid Dakka gubernatori oʻrinbosari Farrux Siyyor davrida meʼmor boʻlgan deb taxmin qilinuvchi Xon Muhammad Mirzo tomonidan qurilgan. Qurilish milodiy 1704-1705-yillarda qozi Ibodulla buyurtmasiga asosan amalga oshirilgan[2].
Platforma yer sathidan 16'-6'' dyuym balandlikda joylashgan. Yertoʻla yashash uchun moʻljallangan gumbazli xonalardan iborat. Masjid binosiga sharqdagi yigirma besh zinapoya orqali kirish mumkin. Hudud boʻyicha masjid platformaning faqat kichik bir qismini egallaydi.
Namoz zali
tahrirNamoz zali 48x24 oʻlchamdagi toʻrtburchak shaklida qurilgan inshoot boʻlib, uchta gumbaz bilan oʻralgan, markaziy qismi kattaroqdir. Yon gumbazlarning kichikroq oʻlchamlariga vositachi pandantiflar yordamida erishilgan. Minoralarning burchaklari qisqa va ingichka boʻlib, parapetdan biroz yuqoriga koʻtarilgan, qovurgʻali kopulalar bilan qoplangan. Masjid shimolida qoʻshimcha madrasa yoki diniy maktab vazifasini oʻtaydigan sayohatchilar va tashrif buyuruvchilar uchun foydalaniladigan hujra yoki arkali zal ham mavjud. Masjidning sathi parapet boʻylab panno va bezak merlonlari bilan bezatilgan. Namozxonaga kirish eshigi koʻp burchakli ravoqlar va ikkala tomonida oʻrnatilgan ustunlar bilan oʻralgan[3].
Ichki koʻrinishi
tahrirIchki makon ikkita lateral kamar bilan oʻralgan uchta koʻrfazga boʻlingan. Har bir koʻrfazda toʻrtburchaklar paneli ichida koʻp burchakli ark bilan belgilangan mehrob mavjud.
Bogʻi
tahrirSharqiy qismida joylashgan bogʻda turli xil mavsumiy gullar oʻstiriladi, bu turfa xllik insonlar koʻziga yngillik baxsh etadi. Arxeologiya boʻlimi tomonidan tayinlangan bogʻbon bogʻni parvarish qilish uchun javobgardir. Bogʻning shimoliy qismida bir vaqtlar tahorat suvi (arabchada tahorat) uchun ishlatilgan quduqdan hozirda tahorat olish maqsadida foydalanilmaydi. Bogʻning janubiy tomonida qadimiylik ramzi boʻlgan baland, qari palma daraxti oʻsadi[4].
Joylashuvi va egalik qilinishi
tahrirUshbu qadimiy inshootni Lalbogʻ qal’asi yonidan oʻtuvchi yoʻlda, 150 metr gʻarbda turib ham koʻrish mumkin. Masjid, Dakka shahrining meʼmoriy obyekti boʻlishidan tashqari, masjid sifatida ham foydalaniladi. Masjiddan Mutavalli: „Garchi masjid arxeologik yodgorlik sifatida hukumatga tegishli hamda Madaniyat vazirligi qoshidagi Arxeologiya boʻlimi tomonidan nazorat qilinsa-da, hukumatning aralashuvida samimiylik va shaffoflik yoʻq“, deydi.
Qayta tiklanishi va noroziliklar
tahrir1913-yilda Hindiston arxeologik tadqiqoti Mirzo masjidini tarixiy yodgorlik roʻyxatiga kiritdi; shu paytgacha u oʻzgartirishlarga duchor boʻlgan, uni avvalgi asl shakliga qaytarish uchun esa buzib tashlash kerak edi. Masjid tasviri mavjud boʻlgan eng qadimgi fotosuratda XIX asrning boshida bu yerda tiklash ishlariga urinishidan oldingi vayron boʻlgan inshoot tasvirlangan. Shundan soʻng, DOA ham, masjid qoʻmitasi ham davriy taʼmirlash ishlarini olib bordi, ularning baʼzilari binoning meʼmoriy va tarixiy ahamiyatini eʼtiborsiz qoldirgan. Shikastlangan drenajlarning oʻrnini qoplash va keyingi yomonlashuvni toʻxtatish uchun hokimiyat tepadagi terastadan (sahn) yomgʻir suvini toʻkish uchun yangi rozetkalarni joylashtirdi; suv va kanalizatsiya xizmatlari yaxshilandi. Inshoot 1989-yilda AKTC va BMTTD homiyligida Dakkada oʻtkazilgan meʼmoriy tabiatni muhofaza qilish boʻyicha seminar roʻyxatiga misol sifatida kiritilganida meʼmorlar va boshqa tabiatni muhofaza qilish ishqibozlarining eʼtiborini tortgan, majmua chegaralarini toraytiruvchi koʻplab buzilishlarni boshidan kechirgan[5].
Saqlanishi
tahrir400 yillik tarixga ega Dakka shahridagi bebaho meros obyektlarini saqlash har doim eʼtibordan chetda qolgan va bu joylarning vayrona holatga kelib qolishiga sabab boʻlgan. Pokiston hukmronlik davrida tarixiy obidalar va yodgorliklarni vayron qilish oʻrtacha miqyosda boshlangan boʻlsa-da, mustaqillikka erishgandan soʻng bu holat jadal tus olgan. Harbiy boshqaruv davrida madaniy meros obyektlari dahshatli darajada vayron etilgan. Tabiatni muhofaza qiluvchi meʼmorlarning fikriga koʻra, eski binolarning frizlari va boshqa bezak xususiyatlari bir-biriga oʻxshamaydigan va gʻalati koʻrinishga ega. Intervensiyada bezak ishlarining tafsilotlari, ularning oʻlchamlari va nisbati yoʻqolgan. Bangladesh Milliy Qurilish kodeksi (BNBC), 2006-yildagi Metropolitan qurilish qoidalari (2008-yilda qayta koʻrib chiqilgan) va 1968-yilgi Qadimiy buyumlar toʻgʻrisidagi qonun hukumatdan madaniy meros obyektlarini himoya qilish uchun chora-tadbirlar koʻrishni va doimiy qoʻmita tuzishni talab qilsa-da, hukumat bu masalani ijobiy hal etmagan[6].
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ Hasan, Syed Mahmudul. Muslim Monuments of Bangladesh. Dhaka: Anjuman Printing Press [First published in 1971], 1980 — 55-bet. OCLC 8430161.
- ↑ Hasan, Syed Mahmudul. Dacca: The City of Mosques. Dhaka: Islamic Foundation, 1981 — 43-bet. OCLC 9084739.
- ↑ Ahmed, Nazimuddin. Discover the monuments of Bangladesh Sanday: . Dhaka: University Press Limited, 1984 — 178-bet. OCLC 13003928.
- ↑ Rahman, Mahbubur. City of an architect. Dhaka: Delvistaa Publication, 2011 — 284-bet. ISBN 984332451X.
- ↑ Rahman, Mahbubur. City of an architect. Dhaka: Delvistaa Publication, 2011 — 285-bet. ISBN 984332451X.
- ↑ Rahman, Mahbubur. City of an architect. Dhaka: Delvistaa Publication, 2011 — 189-bet. ISBN 984332451X.