Multiplikator

Multiplikator (ing. multiplier — koʻpaytiruvchi, oshiruvchi) — iqtisodiyotdagi moliyaviy okimlarning ikki (baʼzan ikkitadan koʻprok) koʻrsatkich (parametr)lari oʻrtasidagi bogʻlanishlarni [mas, davlat byudjeta harajatlarining oʻsishi bilan yalpi ichki mahsulot (YAIM)ning hajmi, depozitlar hajmi bilan muomalada boʻlgan pul massasi oʻrtasidagi) tavsiflovchi koʻrsatkich. Akselerator (ishlab chiqarish hajmini oshirish natijasida ishlab chiqarishga jalb etiladigan yangi investitsiyalar necha marta koʻpayishini aks ettiradigan makro-iqtisodiy koʻrsatkich) bilan birgalikda qoʻllanadi. "M." tushunchasini iqtisodiy amaliyotga birinchi marta J. M. Kepns kiritgan. P. Samuelson va boshqa tomonidan rivojlantirilgan. Harajatlar, daromadlar, investitsiyalar yoki boshqa moliyaviy okimlarning kaysi to-ifasi boshlangʻich asos tarzida olinishiga qarab M.larning investitsiya harajatlari Multiplikator, hukumat harajatlari Multiplikator, harajatlar Multiplikator va boshqa turlari bor. Multiplikativ samara (M. samarasi) asosida iktisodiyotning bir subʼyekti harajatlari boshqa subʼyektning daromadini hosil kilish hodisasi yotadi. Mas, davlat byudjetining harajatlari (ijtimoiy ehtiyojlar, sogʻlikni saqlash, yangi kurilishlar, harbiy texnika sotib olish, davlat apparatini saqlash va hokazo) turli korxonalar, muassasalar daromadlarini (sogʻliqni saqlash muassasalari va tibbiyot xodimlari, qurilish tashkilotlari, harbiy qurol-yarogʻ ishlab chiqaruvchi korxonalar) hamda, umuman, fukarolar (pensionerlar, davlat muassasalari xodimlari va boshqalar) daromadlarini yaratadi. Oʻz navbatida bu korxonalar, tashkilotlar va fukarolarning harajatlari ular bilan texnologik zanjir boʻyicha bogʻliq boʻlgan korxonalar daromadini hosil qiladi; byudjet hajmining bir birlikka ortishi YAIM hajmini 2, 3 va undan ortiq birlikka koʻpayishiga olib kelishi mumkin. Xuddi shunga oʻxshash davlat harajatlari koʻlamining kamayishi M.ga, YAIM xdjmini tegishlicha pasayishiga olib keladi. Bu davlat harajatlari M.idebataladi. Soliq M.i — soliq toʻlovlari hajmi oshganda (kamayganda) YAIM hajmining pasayishi (koʻpayishi) koʻlamini koʻrsatadi. M u vozanatl i byudjet M.i — davlat harajatlarining koʻpayishi (qisqarishi) soliqlarni oshirish (pasaytirish) bilan qoplanadigan sharoitlarda YAIM oʻsishi (pasayishi)ni tavsiflaydi. Pul M.i — pul bazasining (bevosita Markaziy bank tomonidan muomalaga chiqariladigan pullar) oʻsishi natijasida pul massasining koʻpay-ishini tavsiflaydi. Pul M.i umuman iqtisodiyotning, xususan bank tizimining muomaladagi pul massasini koʻpaytirish imkoniyatlarini aks ettiradi. Pul M. baʼzan kredit Multiplikator depozitlar M.i yoki bank M.i deb ham ataladi.

Ahmadjon Oʻlmasov.