Vikipediya

Nadiya Komenech

Nadya (Nadiya Elena) Komenech yoki Nadya Comaneci (rumincha: Nadia Elena Comăneci : 1961-yil 12-noyabr, Onesti, Ruminiya)[1][2] — ruminiyalik gimnastikachi, besh karra Olimpiya chempioni, ikki karra jahon chempioni, toʻqqiz karra Yevropa chempioni.

Nadiya Elena Komenech
Shaxsiy maʼlumotlari
Jinsi Ayol
Fuqaroligi Ruminiya
Tavallud sanasi 12-noyabr 1961-yil (1961-11-12) (63 yosh)
Onesti, Ruminiya Ruminiya bayrogʻi
Vazni 40 kg
Sport
Qaysi sport Gimnastika
Medallar

Besh karra Olimpiya chempioni

Ikki karra jahon chempioni

Gimnastika boʻyicha birinchi boʻlib xalqaro musobaqada hakamlar hay’ati tomonidan 10 ball olgan (Monrealdagi yozgi Olimpiya oʻyinlari, 1976-yil). Olimpiada tarixidagi Ruminiyalik sportchi Elizabet Lipa va Jorjta Damian bilan birga eng nomdor. Ruminiya Milliy Olimpiya qoʻmitasi va Ruminiya gimnastika federatsiyasining faxriy prezidenti.

Nadiya Komenech, 2012-yil

Biografiya

tahrir

Nadya (Nadiya) Elena Komenechi 1961-yil 12-noyabrda Onesti shahrida (Bacău okrugi, Ruminiya) George (1936-2012) va Stefaniya Komeneci oilasida tugʻilgan[3][4]. Uning Adrian ismli ukasi bor[5]. Uning ota-onasi 1970-yillarda ajrashishdi, shundan soʻng otasi Buxarestga koʻchib oʻtdi[6]. 2011-yilda bergan intervyusida Nadiyaning onasi Stefaniya qizini gimnastika mashgʻulotlariga yozdirib qoʻyganini aytdi, chunki u kuch va faollikka toʻla edi, shuning uchun uni nazorat qilish qiyin edi[7].

Komenech bolalar bogʻchasida Flacăra („Flame“) deb nomlangan mahalliy jamoa bilan murabbiylar Dunchan va Munteanu bilan gimnastika boʻyicha mashgʻulotlarni boshladi[8]. Olti yoshidan boshlab uning murabbiylari turmush oʻrtoqlari Bela va Marta Karoli edi[9]. Karoli maktabining boshqa koʻplab oʻquvchilaridan farqli oʻlaroq, Komenec mashgʻulotlarga uydan borishga muvaffaq boʻldi, chunki u yaqin joyda yashadi[10].

1970-yilda u oʻz shahrida jamoalar uchun kurashni boshladi va Ruminiya chempionatida gʻolib chiqqan eng yosh gimnastikachiga aylandi.

1976-yilda Amerika kubogi paytida 14 yoshli Komanek birinchi marta amerikalik gimnastikachi Bart Konner bilan uchrashdi, u oʻsha paytda 18 yoshda edi[11]. Ikkalasi ham kumush kubokni qoʻlga kiritib, birga suratga tushishdi. Bir necha oy oʻtgach, ular 1976-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlarida ishtirok etishdi, unda Komanek hukmronlik qildi va Konner unchalik mashhur emas edi. Keyinchalik Konner shunday dedi: „Hech kim meni tanimadi va [Komenech] menga eʼtibor bermadi[12].“

 
Nadiya Komenec Monrealda kontsert beradi. Ruminiya markasi, 1976-yil

1976-yilda, Monreal Olimpiadasidan soʻng, Komenech 1976-yilda BBCning " Yilning chet eldagi sportchisi " deb topildi[13][14]. Ruminiyaga vataniga qaytgan Komanetsiy „Oʻroq va bolgʻa“ oltin medali bilan taqdirlandi va Sotsialistik Mehnat Qahramoni unvonini oldi[15]. U Nikolae Chaushesku boshqaruvi davrida bunday eʼtirofga sazovor boʻlgan eng yosh ruminiyalik edi.

Nadya 1981-yilda Universiadada qatnashib, 5 ta oltin medalni qoʻlga kiritganidan keyin gimnastikani tark etdi[1]. Oʻsha yili u Amerika Qoʻshma Shtatlari boʻylab gastrol safariga joʻnadi va uning murabbiyi Bela Karoli va uning rafiqasi Marta qochib ketishdi. Karoliy Nadiyani ularga qoʻshilishga taklif qildi, lekin u rad etdi. Ruminiya hukumati ertami-kechmi Komanech ham qochib ketishidan qoʻrqdi va Nadiya mamlakatni tark etish imkoniyatidan mahrum boʻldi.

Buxarestdagi Jismoniy tarbiya institutiga oʻqishga kirdi[1]. U sport maʼlumotiga ega boʻlib, uni badiiy gimnastika boʻyicha murabbiy sifatida malakali qildi[16].

Yagona istisno 1984-yilda AQShda boʻlib oʻtgan Olimpiya oʻyinlariga sayohat edi: Nadya u erga kuzatuvchi sifatida bordi. U oʻz xotiralarida koʻpchilik Ruminiya 1984-yilgi Olimpiadada qatnashgan yagona sotsialistik davlat ekanligiga ishonishini yozgan, chunki u Qoʻshma Shtatlardan qochoqlarni qabul qilmaslik vaʼdasini olgan. Komanechi har doim diqqat bilan kuzatilgan va unga sobiq murabbiyi Bela Karolyi bilan bogʻlanish taqiqlangan.

1989-yil noyabr oyida, Ruminiyadagi inqilobdan sal oldin, bir guruh boshqa yoshlar bilan birga, Nadiya Ruminiyadan Vengriya va Avstriya orqali AQShga qochib ketdi, keyin Kanadaga hijrat qildi. Avvaliga Nadya Monrealda ishladi, keyin boʻlajak erining taklifiga binoan Oklaxomaga koʻchib oʻtdi. Keyinchalik u Ruminiyaga Chaushesku rejimi qulaganidan beri birinchi marta tashrif buyurdi va u yerda 1996-yilda gimnastika boʻyicha ikki karra Olimpiya chempioni, amerikalik Bart Konnerga uylandi. Nadiya 2001-yilda Amerika fuqaroligini oldi va Ruminiya fuqaroligini saqlab qoldi.

2003-yilda u avtobiografiyasini nashr etdi. 2006-yilda Komenech va Konnerning Dilan Pavel Konner ismli oʻgʻli tugʻildi[17].

Bugungi kunda Nadya turmush oʻrtogʻi bilan Normandagi Bart Konner gimnastika akademiyasi va bir nechta sport doʻkonlariga egalik qiladi va boshqaradi va xayriya ishlarida faol ishtirok etadi. U badiiy gimnastika haqida jurnal chiqaradi va Notiqlik jamiyatiga rahbarlik qiladi[1].

Nadja Komanek 1984-yilda XOQ tomonidan ikki marta Olimpiya ordeni bilan taqdirlangan ikki kishidan biri boʻlib, ushbu mukofotning eng yosh laureati boʻldi va 2004-yilda.

Sport karyerasi

tahrir

1975-yilda, 13 yoshida, Komenech Skien (Norvegiya) shahrida boʻlib oʻtgan Yevropa chempionatida qatnashdi va birinchi marta notekis barlarda, toʻsinlarda va tayanchlarda mashqlar boʻyicha umumiy chempionatda gʻolib chiqdi. Ushbu turnirda u mutaxassislarni dasturning eng murakkab elementlari bilan hayratda qoldirdi[1].

1976-yilda Monrealda boʻlib oʻtgan Olimpiya oʻyinlarida Komenech umumiy chempionatda gʻolib boʻldi, muvozanat nurlari va notekis barlarda mashqlar. U notekis barlarda aʼlo darajada oʻynab, xalqaro musobaqalarda eng yuqori „10,0“ ball olgan birinchi gimnastikachi boʻldi[18][19]. Oʻsha paytda gimnastika boʻyicha mukammal oʻnlikka erishish mumkin emas deb hisoblar edi, shuning uchun Omega jadvali bu natijani koʻrsata olmadi va toʻplangan 10 ball „1,00“ ga oʻxshardi[20][21]. Avvaliga tomoshabinlar ham, sportchilar ham nima boʻlganini tushunishmadi, zalni shovqin-suron koʻtardi. Nadyaning oʻzi ham oʻz chiqishlaridan keyin hech qachon tabloga qaramagan, ehtimol, „oʻn“ olgan. Sportchi faqat hakamlar unga „bir“ baho bera olmasligiga amin edi. Monreal oʻyinlarining qolgan qismida Komanek yana oltita 10 ball oldi. Uning ortidan tarixda birinchi marta sovet gimnastikachisi Nelli Kim ikkita „oʻnlik“ oldi (qavat mashqlari va tayanch mashqlari uchun). Jamoa chempionatida Komanec kumush medal bilan taqdirlandi, polda mashq qilgani uchun esa bronza medali bilan taqdirlan

Nadya musobaqada 10 ball olgan birinchi gimnastikachi ekanligini Ruminiyaga vataniga qaytganidan keyingina bildi. Gʻarbda bu yutugʻi uchun unga "Oʻn qiz" laqabini berishdi.

1976-yilda u Manxettendagi Madison Square Gardenda boʻlib oʻtgan Amerika kubogining umumiy chempionligini qoʻlga kiritdi. U koʻpkurashda muntazam mashq qilgani uchun kamdan-kam 10 ball oldi.

Komanechi koʻpkurash boʻyicha Olimpiada chempioni boʻlgan birinchi ruminiyalik gimnastikachi boʻldi. U, shuningdek, gimnastika boʻyicha tarixdagi eng yosh Olimpiya chempioni hisoblanadi, chunki Olimpiya qoʻmitasi yoshga boʻlgan talablarni qayta koʻrib chiqdi. Gimnastikachilar endi Olimpiya yilida 16 yoshga toʻlishi kerak, bu oʻyinlarda qatnashishi uchun. 1976-yilda Komanech musobaqada qatnashganida, gimnastikachilar musobaqaning birinchi kunigacha 14 yoshga toʻlishi kerak edi[22]. Shu sababdan hozircha bu rekordni yengib boʻlmaydi.

 
Nadiya Komenech, 1977-yil

Komanechi 1977-yilda koʻpkurashda Yevropa chempionligini muvaffaqiyatli himoya qildi, ammo musobaqada gʻolib chiqish haqida savollar tugʻilganda, Chaushesku ruminiyalik gimnastikachilarga uyga qaytishni buyurdi. Jamoa tortishuvlar ostida buyruqni bajardi va final bosqichida musobaqadan chiqdi[23].

1977-yilgi Yevropa chempionatidan soʻng Ruminiya gimnastika federatsiyasi Karolining murabbiylarini ishdan boʻshatdi va 23-avgust kuni Komanexni Buxarestga sport majmuasida mashgʻulot oʻtkazish uchun yubordi. Oʻzgarishlar Komanechning faoliyatiga salbiy taʼsir koʻrsatdi. Uning gimnastikachi sifatidagi mahorati yomonlashdi va u yashash istagini yoʻqotganidan norozi edi[24][25]. 16 yoshida Komaneh 1976-yilgi Olimpiadadagidan 17 sm uzunroq va toʻqqiz yarim ogʻirroq boʻlgan 1978-yilda Strasburgda boʻlib jahon chempionatida qatnashgan[21]. Notoʻgʻri panjaralardan yiqilib, u koʻpkurashda sovet sportchilari Elena Muhina, Nelli Kim va Natalya Shaposhnikovadan keyin toʻrtinchi oʻrinni egalladi. Komanex tayanch dastasi boʻyicha jahon chempioni va tayanchda kumush medalni qoʻlga kiritdi[21].

1978-yilgi Jahon chempionatidan soʻng Komenechga Deva va Karoliyga qaytishga ruxsat berildi[26]. 1979-yilda Komanech koʻpkurash boʻyicha uchinchi Yevropa chempionatida gʻolib chiqdi va bu natijaga erishgan birinchi gimnastikachi (erkaklar yoki ayollar) boʻldi. Oʻsha dekabr oyida Fort-Uertda boʻlib oʻtgan jahon chempionatida Komanich majburiy musobaqadan soʻng turnirni boshqargan, ammo ixtiyoriy jamoaviy musobaqa oldidan bilagini kesgan metall mahkamlagich tufayli qon zaharlanishi tufayli kasalxonaga yotqizilgan. Shifokorlarning buyrugʻiga qarshi u kasalxonani tark etdi va 9,95 ball oldi. Uning oʻyini Ruminiya jamoasiga birinchi oltin medalni qoʻlga kiritishga yordam berdi. Uning chiqishidan soʻng, Komanech bir necha kun davomida All Saints kasalxonasida davolandi va uning infektsiyalangan qoʻlida xoʻppoz paydo boʻlgan kichik jarrohlik amaliyotini oʻtkazdi[27][28].

U 1978-yilda muvozanat nurida va 1979-yilda jamoaviy chempionatda koʻrsatgan koʻrsatkichlari uchun jahon chempioni boʻldi[1]. U 1975-yildan 1979-yilgacha toʻqqiz marta Yevropa chempioni boʻlgan. 1975, 1977 va 1979-yillarda uch karra mutlaq Yevropa chempioni.

Moskvadagi Olimpiya oʻyinlarida (1980) u pol mashqlari va muvozanat nurlari mashqlari uchun 2 ta oltin medalni qoʻlga kiritdi. U jamoaviy chempionatda va koʻpkurashda kumush medal sohibiga aylandi[1].

Kino

tahrir
  • U " Gimnastikachilar " teleserialining 3-mavsumida Kameo rolini oʻynagan (2012).

Tan olish

tahrir
 
Kuponda uning portretlari va avtografi bilan Nadiya Komanecining tugʻilgan kuni uchun Ruminiyaning 2021-yilgi kichik varagʻi

1976-yil 31-oktyabrda Mongoliya pochtasi bir qator pochta markalarini chiqardi (No 1018-1024 + pochta bloki № C1025). 20 mungu nominalli 1019-raqamli markada Nadja Komenech tasvirlangan.

1994-yil 23-noyabrda unga Buxarestning faxriy fuqarosi unvoni berildi[29].

2000-yilda u Ruminiya yulduzi ordeni qoʻmondon xochi bilan taqdirlangan. 2004-yilda 1-darajali „Sport xizmatlari uchun“ ordeni bilan taqdirlangan. 2021-yilda u Ruminiya Yulduzi ordenining Buyuk ofitseriga aylandi[30].

2006-yilda Ruminiyada " 100 ta eng buyuk ruminiyaliklar " soʻrovi oʻtkazildi va Komanech 10-oʻrinni egalladi — tirik odamlar orasida eng yuqori, ayollar orasida eng yuqori va sportchilar orasida eng yuqori.

Shuningdek qarang

tahrir
  • Bir nechta Olimpiya chempionlari roʻyxati

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 БРЭ 2009.
  2. ↑ „Надя Команечи: я не жалею ни о чем“. Euronews (2016-yil 8-avgust). 2018-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-may.

    „Надя Команечи: маленькая коммунистка, которая никогда не улыбалась“. DW (2014-yil 19-noyabr). 2018-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-may.
  3. ↑ Lafon, Lola „The Little Communist Who Never Smiled“ (en). Serpent's Tail/Profile Books. 2018-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 27-avgust.
  4. ↑ „Gymnastics legend Nadia Comaneci wants to remind everyone she's from Romania“ (en). New York Daily News (2016-yil 6-avgust). 2016-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.
  5. ↑ „gymn-forum.net“. 2009-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-aprel.
  6. ↑ „evz.ro“. 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-aprel.
  7. ↑ „libertatea.ro“. 2018-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-aprel.
  8. ↑ Comăneci
  9. ↑ Comăneci, pp. 17-19.
  10. ↑ Comăneci, p. 19.
  11. ↑ Comăneci, p. 53.
  12. ↑ „The Adorable Way This Olympic Couple First Met“ (en). Oprah: Where Are They Now? (2016). 2016-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-avgust.
  13. ↑ Dodd, Marc „Top Five: Teenage Sensations“ (en). Metro (2008-yil 1-avgust). 2012-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 11-yanvar.
  14. ↑ „Associated Press Athletes of the Year“ (en). MSN.com. 2009-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  15. ↑ „Decretul nr. 250/1976 privind conferirea de distinctii ale Republicii Socialiste Romania unor sportivi, antrenori si activisti din domeniul educatiei fizice si sportului“ (ro). 2019-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 6-aprel.
  16. ↑ Comăneci, pp. 94 and 121.
  17. ↑ „Nadia Comaneci, Bart Conner Have a Boy“ (en). PEOPLE.com (2006-yil 6-iyun). 2017-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-iyul.
  18. ↑ Malenkie seli i bolshie pobedi Nadi Komanechi[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка BBC, 24 iyulya 2008 (ssilka na internet-arxiv).
  19. ↑ „Надя Команечи: я не жалею ни о чем“. 2016-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-fevral.
  20. ↑ Ziert, Paul „Still A Perfect 10“ (en). Olympic Review (2005). 2008-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 13-iyun.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 „50 stunning Olympic moments No5: Nadia Comaneci scores a perfect 10“. The Guardian (2011-yil 14-dekabr). 2014-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 31-iyul.
  22. ↑ „Within the International Federations“ (en). Olympic Review (1980). 2010-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 13-iyun.
  23. ↑ Comăneci, pp. 61-62.
  24. ↑ „Comaneci Confirms Suicide Attempt, Magazine Says - Los Angeles Times“. 2019-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 11-aprel.
  25. ↑ Comăneci, pp. 64-68.
  26. ↑ Comăneci, pp. 68-72.
  27. ↑ Comăneci, pp. 87-91.
  28. ↑ Little Girls in Pretty Boxes. Ryan, Joan. 1995, Doubleday. ISBN 0-385-47790-2.
  29. ↑ Distincții acordate în perioada 1991-2022
  30. ↑ Comăneci Nadia. Persoane Decorate

Adabiyot

tahrir
  • Komenech // Kireev — Kongo. — M. : Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya, 2009. — S. 718. — (Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya : [v 35 t.] / gl. red. Yu. S. Osipov ; 2004—2017, t. 14). — ISBN 978-5-85270-345-3.
  • Letters to a Young Gymnast, 2004. ISBN 0-465-01276-0. 
  • Muxlislar sayti (Wayback Machine saytida 2021-01-27 sanasida arxivlangan)(ingl.)
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nadiya_Komenech&oldid=5238364" dan olindi