Nice
Nitsa (fransuzcha: Nice [nis]; italyancha: Nizza; grekcha: Νίκαια; lotincha: Nicaea) Fransiyaning Dengiz Alplari departamentida joylashgan prefekturadir. Aholi soni 346 mingdan ortiq (2019).[1] Maydoni 71.92 km2 boʻlib, zichligi – 4 800 kishi/km2.
Nitsa | |
|---|---|
| Prefektura va kommuna | |
 | |
 Bayroq  Gerb | |
| 43°42′7″N 7°16′6″E / 43.70194°N 7.26833°E | |
| Mamlakat | Fransiya |
| Hukumat | |
| • Mayor | Christian Estrosi |
| Maydon | 71.92 km2 (27.77 kv mi) |
| Aholisi (2019) |
342 669 |
| Zichligi | 4 800 kishi/km2 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+01:00 |
|
| |
Tarixi
tahrir
Nitsaga miloddan avvalgi 4-asr oʻrtalarida yunonlar tomonidan asos solingan. Liguriyaliklar ustidan qozonilgan gʻalabani xotirlash uchun gʻalaba maʼbudasi Nika sharafiga Nikea nomini oldi. Nitsa Liguriya dengizi sohilidagi eng muhim savdo shaharlaridan biriga aylandi va bu nomni Lombardlar bosqiniga qadar saqlab qoldi.
7-asrda Nitsa Liguriya sohilidagi shaharlarni birlashtirgan Genuya ligasiga qoʻshildi. 729-yilda liga saratsinlarning bosqinini qaytardi, ammo ikkinchi bosqin natijasida 859- va 880-yillarda Nitsa talon-taroj qilindi va yoqib yuborildi. Shahar va uning atrofidagi hududlar 10-asrning aksariyat davrida ham ularning hukmronligi ostida edi.
Oʻrta asrlarda Nitsa bir necha bor ofat va urushlarga duchor boʻlgan. Fransiya qirollari uni egallashga harakat qilishgan, ammo shahar oʻz erkinligini muvaffaqiyatli himoya qilgan[2].
13-14-asrlarda Nitsa Provans hukmdorlari tomonidan bir necha marta bosib olingan va 1388-yilda shahar Savoy okrugi himoyasiga olingan. Oʻshandan beri Nitsa Savoya gersogligining bir qismi boʻlib kelgan. 1860-yilda Sardiniya qirolligi Turin shartnomasiga binoan Nitsani Fransiyaga topshirdi. Bundan oldin Savoya hukmronligi faqat ikki marta toʻxtatilgan: 1691-yildan 1713-yilgacha Nitsa Fransiya qiroli Lyudovik XIV tomonidan qoʻlga kiritilganda va 1792-yildan 1814-yilgacha, shahar Napoleon tomonidan bosib olinganida.
Shahar mustahkamlangan qurilganligi bois barbar qaroqchilari hujumlariga dosh bera olgan. Shaharda yaxshi yoʻllar qurildi. Fransisk I va Karl V oʻrtasidagi urushlar paytida qoʻshinlarning Provansga bostirib kirishi katta halokatga olib keldi. Shaharda bir necha yil davomida oʻlat va ocharchilik davom etdi. 1538-yilda bu monarxlar Rim papasi Pavel III vositachiligida 10 yil davomida sulh tuzdilar, ammo 1543-yilda Nitsa yana Fransisk I va Xayriddin Barbarossa qoʻmondonligi ostidagi qaroqchilarning birlashgan qoʻshinlari tomonidan hujumga uchradi. Shaharni oʻqqa tutgandan soʻng, aholi taslim boʻlishga majbur boʻldi. Barbarossa shaharni talon-taroj qilishga va 2500 mahbusni asirga olishga ruxsat berdi.
1543-yilda Nitsa turklar tomonidan talon-taroj qilindi[3]. 1550- va 1580-yillarda shaharda vabo epidemiyasi avj oldi.
1793-yilda Nitsa Alp Dengiz departamenti sifatida Fransiyaga birlashtirildi[4]. 1814-yilda yana Savoyga qoʻshildi. 1860-yilgacha Sardiniya qirolligining provinsiyasi boʻlgan[4]. 1860-yilda Napoleon III hukmronligi davrida Nitsa Fransiya tarkibiga kirdi.
Napoleon urushlaridan keyin Nitsa kurort sifatida mashhurlikka erishdi: iliq iqlim va issiq qish bu hududga xorijliklarni jalb qildi[5].
1942-yil noyabr oyida Anton operatsiyasi paytida, ilgari Fransiya Vechesi tarkibiga kirgan shahar Italiya qoʻshinlari tomonidan ishgʻol qilindi va Italiya ishgʻol zonasiga kiritildi. 1943-yil sentabrida Italiya taslim boʻlganidan soʻng Nitsa nemis qoʻshinlari tomonidan bosib olindi[6].
20-asrning ikkinchi yarmida Nitsa meri Jan Medesin (1928-, 1944-, 1947-, 1966-yillarda) va uning oʻgʻli Jak (1966-1990-yillar) hukmronligi ostida ancha sokin hayot kechirdi. Yagona favqulodda vaziyat 1979-yil 16-oktabrda 9 kishining hayotiga zomin boʻlgan sunami boʻlgan[7].
Nitsa bir necha bor xalqaro siyosiy forumlar oʻtkaziladigan hududga aylangan. 2000-yil dekabr oyida Yevropa Ittifoqi sammiti boʻlib oʻtgan. Sammitda Yevropa Ittifoqining sharqqa tomon kengayishi uchun asoslar kelishib olingan[8]. 2008-yil noyabr oyida Nitsada Yevropa Ittifoqi – Rossiya sammiti boʻlib oʻtdi. Unda prezidentlar Nikolya Sarkozi va Dmitriy Medvedev Gruziyadagi urush tufayli uzilib qolgan Rossiya va YeI oʻrtasidagi asosiy kelishuvni ishlab chiqish boʻyicha muzokaralarni qaytadan boshladilar[9].
2016-yilning 14-iyulida Fransiya mustaqilligi kunida Nitsada terakt sodir boʻldi. Pirotexnika namoyishidan soʻng yuk tashuvchi furgon haydovchisi oʻsha kuni harakat uchun yopilgan Promenade des Anglais koʻchasida olomon orasiga ataylab mashinasini haydab bordi. Natijada 86 kishi halok boʻldi va 430 ga yaqin kishi jarohatlandi. Haydovchi politsiya tomonidan otib oʻldirilgan. Ushbu hujum uchun mas’uliyatni „Islomiy davlat“ terror tashkiloti oʻz zimmasiga oldi[10].
Manbalar
tahrir- ↑ „Populations légales 2019“. Fransiya milliy statistika va iqtisodiy tadqiqotlar instituti (29-dekabr 2021-yil). Qaraldi: 20-iyul 2022-yil.
- ↑ „Wayback Machine“. Qaraldi: 2024-yil 28-may.
- ↑ Nitssa (Wayback Machine saytida 2024-07-01 sanasida arxivlangan) Russkiy ensiklopedicheskiy slovar
- ↑ 4,0 4,1 Nitssa (Wayback Machine saytida 2024-07-01 sanasida arxivlangan) Bolshaya ensiklopediya
- ↑ „Большая российская энциклопедия“. Qaraldi: 2024-yil 28-may.
- ↑ Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — M. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ „Цунами 16 Октября 1979 года“ (deadlink). 2013-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 2-sentyabr.
- ↑ „История ЕС“. 2018-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ „Саммит в Ницце: ЕС мирится с Россией“. 2018-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ Soren Seelow.. Attentat de Nice : un an après, toujours aucun lien établi entre le terroriste et l’EI (fr). Le Monde (2017-yil 14-iyul). Qaraldi: 2017-yil 27-avgust.
Havolalar
tahrir- Rasmiy sayti (frans.)