Noin
Noin (forscha: نایین yoki نائين)[2] — Eronning Isfahon viloyati, Noin okrugidagi shahar va uning markazi. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, uning aholisi 7,730 oila, 25,379 kishi edi[3].
Noin نایین yoki نائین | |
|---|---|
| Shahar | |
 | |
 Bayroq | |
| 32°51′36″N 53°5′15″E / 32.86000°N 53.08750°E | |
| Mamlakat | Eron |
| Aholisi (2016) |
27,379 [1] |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3:30 IRST |
Noin Yazddan 170 km shimolda va Isfahondan 140km sharqda joylashgan. Maydoni deyarli 35 000 km². Noin dengiz sadhidan 1545 balandda joylashgan. Uning maksimal harorati yozda 41 °C, qishda minimal −9 °C.
3000 yildan koʻproq vaqt oldin forslar togʻlardan tekisliklarga suv olib kelish uchun yer osti suv oʻtkazgichlarini (forscha qanat) qurishni oʻrgandilar. 1960-yillarda ushbu qadimiy tizim Eronda ishlatiladigan suvning 70 foizdan ortigʻini taʼminlagan va Noin bu qanatlarning ishlashini koʻrish uchun dunyodagi eng yaxshi joylardan biri hisoblanadi.
Noinda butun Erondagi eng koʻzga koʻringan yodgorliklar joylashgan. Jumladan, Jome masjidi — islomiy inqilobdan keyin Eronda qurilgan birinchi toʻrtta masjiddan biri, islomdan oldingi Narej qal’asi, Pirniya uyi, Eski bozor, Rigare — qanat suv tegirmoni va Zurxone.
Yodgorliklaridan tashqari, Noin oʻzining gilamlari, jun matolari va pishiriqlari (kopachu) bilan ham mashhur.
Baʼzi tilshunoslarning fikricha, Noin soʻzi „Naen“ deb atalgan Nuh paygʻambarning avlodlaridan birining nomidan olingan boʻlishi mumkin. Mahalliy aholining ko‘pchiligi qadimgi pahlaviy sosoniy lahjasida, bugungi kunda Yazdda zardushtiylar gapiradigan lahjada so‘zlashadi. Boshqa tilshunoslarning taʼkidlashicha, Noin soʻzi botqoq oʻsimlik boʻlgan „Nei“ (ingliz tilida somon) soʻzidan olingan.
Noinda Erondagi eng qadimgi masjidlardan biri joylashgan. Bundan tashqari hududda Sosoniylar davriga tegishli qal’a ham mavjud boʻlib, hozir xarobaga aylangan. U Narin Qal’e deb nomlangan.
Sarsobalardan keng foydalaniladi. Noin oʻzining gilamlari bilan mashhur.
Jome masjidi
tahrir
Jome masjidining dastlabki qurilishi milodiy VIII asrga toʻgʻri keladi. Ammo butun majmua bosqichma-bosqich qurilgan. Bu masjidda Isfahon va Yazddagi boshqa mashhur masjidlar kabi gumbazli emas. 28 m balandlikka ega sakkiz qirrali minora masjidga qariyb 700 yil avval qoʻshilgan. Hovlining o‘rtasida turgan odam har biri g‘ishtdan qurilgan o‘ziga xos va murakkab naqshlar bilan bezatilgan o‘n to‘rtta ustun bilan o‘ralgan holda ko‘radi.
Rigare suv tegirmoni
tahrirQadimgi Rigare — qanatga asoslangan suv tegirmoni Muhammadiya mahallasida joylashgan. Ushbu qadimiy binoning qachon qurilgani nomaʼlum. Ammo baʼzi tarixchilar bu islomdan oldingi davrga borib taqaladi, deb hisoblaydi.
Suv Kayxusrav qanat kanali orqali ishlaydigan va tegirmon deyarli 28 metr yer ostida joylashgan. Tegirmonga kirish yoʻlagi uzunligi 133 metrga yaqin.
Qanat kanali tegirmondan 9 metr balanddan oqib oʻtadi va diametri 9 metr boʻlgan ulkan suv idishini toʻldiradi. Yetarli bosimga erishilgach, suv chiqariladi va turbinani aylantiradi. Chiqindi suvlar kanal boʻylab oqib chiqadi va 15 metr pastga asosiy qanat kanaliga qoʻshiladi.
Bugʻdoy va arpani maydalash uchun elektr energiyasidan foydalanish yo'lga qo'yilgandan buyon bu suv tegirmoni sayyohlar tashrif buyuradigan joyga aylandi.
Pirniya uy va etnologiya muzeyi
tahrir
Pirniya uyi arxitektura va sanʼat nuqtai nazaridan ushbu mintaqadagi choʻl uylarining mukammal namunasidir. U Safaviylar davrida qurilgan. Uy tashqi koʻrinishdan, ichki qismdan, chuqur bogʻdan, silosxonadan va lordning uyi qurilgan paytda boʻlishi kerak boʻlgan barcha jihozlardan iborat.
Uyga kirib, birinchi yo‘lakdan o‘tganingizda „hashti“ deb nomlangan sakkiz qirrali xonaga kirib borish mumkin. U avvallari mijozlar va mehmonlar uchun kutish zali bo‘lgan. Suratlar, Qur’on qissalaridan ishlangan suvoqchilik, sheʼriy kitob va xattotlik namunalari xonani bezatib turadi.
Dastlab u yerda Noin qozisi yashagan. Keyinchalik, Qajarlar davrida uy Noin hokimiga tegishli edi. Bir necha oʻn yillar oldin uy Madaniyat va sanʼat vazirligi tomonidan sotib olingan. 1994-yilda taʼmirdan soʻng uy choʻl etnologiyasi muzeyiga aylantirildi.
Mosallah binosi
tahrirMosallah Noindagi yana bir yodgorlikdir. Uning keng bogʻi bir necha yil oldin dam olish maskani boʻlgan. Mosallah ichidagi maqbara ziyoratgoh hisoblanadi. Mosallah gumbazi Imomzoda Sulton Sayyid Ali ziyoratgohi gumbazining ro‘parasida joylashgan bo‘lib, bu ikkisi ko‘cha bilan bog‘langan. Bog‘ning bir tomonida suv ombori bo‘lib, unga bog‘ning ichkarisida va tashqarisida har ikki tarafdagi zinapoyalar orqali kirish mumkin. Suv havzasi bir necha yil avval foydalanilgan. Noin Mosallahning meʼmoriy uslubi Qajarlar sulolasiga xos boʻlib, bu joyda bir qator adabiy, siyosiy va diniy arboblar dafn etilgan. „Mosallah“ arabcha namoz oʻqiladigan joy degan soʻzdan kelib chiqqan. U Qajar davridagi harbiy qal’a bilan oʻralgan boʻlib, uning tepasida ot minish uchun yetarlicha qalinlikdagi devor bor.
Narenj qal’asi
tahrir
Narenj qal’a Narin qal’asi nomi bilan ham tanilgan qurilish qoldigʻi. Qal’ada foydalanilgan qurilish materiallari, shuningdek, uning meʼmorchilik uslubi islomgacha boʻlgan davrda qurilgan bino degan taxminlarga asos boʻlgan.
Qal’aning aniq qanday maqsadda foydalanilgani maʼlum emas. Biroq u shaharning harbiy va rasmiy birikmalarining bir qismi boʻlgan deb taxmin qilinadi. Safaviylar davrining koʻplab tadqiqotchilari harbiy maqsadlarda foydalanilgan Narix qalʼa deb nomlanuvchi koʻplab qal’alar haqida fikr yuritgan. Bundan kelib chiqib Noinning Narix qal’asi harbiy muassasa boʻlgan degan xulosaga kelish mumkin.
Bozor
tahrir
Bozor Noinning yana bir tarixiy joylaridan biridir. Bozor Chehel Doxtaron darvozasidan Xoʻja Xizr masjidigacha boʻlgan egri chiziq boʻylab 340 m choʻzilgan. Bozorning baʼzi qismlari taʼmirlangan va bozordagi doʻkonlar bir necha yil oldin faoliyat yuritgan. Biroq bugungi kunda ulgurji savdogarlar shahar koʻchalariga koʻchib oʻtganidan beri bozor deyarli huvillab qolgan.
Noinning bir qator diqqatga sazovor yodgorliklari Shayx Magʻribiy masjidi, Xoʻja masjidi va Chehel Doxtaronning Husayniyasi kabilardir.
Zurxone
tahrir
Zurxoneh, Zorxona yoki Zourxone (fors/ kurdcha: زورخانه, soʻzma-soʻz „kuch uyi“ deb tarjima qilinadi) — kuch, saʼy-harakatlar quvonchi, saxovat va jasorat ruhi, vatanga muhabbat va sanʼat va adabiyot bilan uygʻunlik uyi. Zurxon — milliy sport turidir. Ming yillik tarixga ega ushbu sport turi odamlarning ruhiy va jismoniy salomatligini mustahkamlashda katta rol oʻynadi.
Aba bofi
tahrir
Noin tumanidagi Muhammadiya shahrida sunʼiy gʻorlar bor. Mahalliy aholi ularni sardab va aba bofi deb ataydi. Dalillar shuni koʻrsatadiki, gʻorlar ilgari bu yerda yashagan zardushtiylar tomonidan qazilgan. Gʻorning eshigi sharqqa (quyosh chiqishiga) qaratilgan. Zardushtiylar tashlab ketilgandan soʻng, musulmonlar undan gilam toʻqish uchun toʻquv ustaxonalari sifatida foydalanishgan. Tepalik ustida 150 m uzoqlikda qadimiy qal’a bor, uning orqa tomonida kichik kirish eshigi bor.
Qo‘lda chopon to‘qish Noinning eng qimmatli hunarmandchiligi va tarixiy sanʼati sanaladi. Bunday ustaxonalarning boʻzilari 700 yillik tarixga ega.
Fotemiy uyi
tahrir
Fotemiy uyi Noindagi eng katta anʼanaviy uydir. U Narenj qal’asi oldida, Noinning eski bozori yonida joylashgan. Bu uy dastlab Noindagi eng nufuzli oilalardan biriga tegishli boʻlgan. Fotemiy uyi koʻp sonli boʻlimlardan iborat boʻlib, ularning har biri alohida funksiyaga ega: qishki yashash xonalari, yozgi yashash xonalari, otxona, dam olish xonalari, yoʻlaklarlar, mehmonlar uchun ovqat xonalari va boshqa xonalarlar. Xonalarning aksariyati vitrajlar, yogʻochdan yasalgan eshiklar va gips yordamida jihozlangan. Uy hozirda madaniy meros tashkilotining mulki hisoblanadi.
Muhammadiy
tahrir
Muhammadiy qishlogʻi taxminan Nein shahridan 2 km sharqda joylashgan. Muhammadiy masjidi milodiy X asr oxiri va XI asr boshlarida qurilgan. Masjid qurbongohi va masjidning tungi namozgohining ikki tomonidagi shiftlar Noin shahridagi Jome masjidiga oʻxshaydi.
Tugunli gilamlar
tahrir
Noinda qoʻl mehnati mahsulotlar juda qadrlanadi. Gilam toʻqish Noin shahrida ikkinchi jahon urushi davrida boshlangan. Gilamdo‘zlar yupqa jun bilan ishlaganliklari uchun ular ancha sifatli gilam hisoblanadi. Ishlab chiqarilgan gilamlar soni kam, ammo sifati yuqori boʻlgani sababli, toʻquvchilar yaxshi daromad topadilar. Gilamlar faqatgina Eronda emas, dunyoda ham mashhur.
Choʻlda trekking va alpinizm
tahrir
Choʻlda trekking — bu choʻl shaharchasida sayyohlar eʼtiborini tortadigan narsalardan biri. Chunki Noinni harakatlanuvchi qum tepalari boʻlgan choʻl oʻrab oladi. Bu haqiqiy harakatlanuvchi qum tepalarida choʻl trekkingi hisoblanadi.
5 metrdan 62 metrgacha boʻlgan qum tepaliklari bor. Bu yerda Erondagi eng baland qumtepalar bor.
Noinning gʻarbiy va shimoli-sharqida choʻl tipidagi togʻlar bor.
Transporti
tahrirShahar avtovokzalidan Isfahonga har yarimsoatda muntazam avtobus qatnaydi. Shuningdek, xususiy taksi „Falake Esfahan“, Isfahon aylanma yoʻlida kun davomida (24 soat) ishlaydi.
Kuniga uchta avtobus Tehronga (4 AQSh dollari, olti soat) Koshan orqali (2,50 AQSh dollari, 2½ soat) boradi. Ulardan ikkitasi Noin va Jonub oʻrtasida va biri Noin va Beyhagi Arjantin oʻrtasida harakatlanadi.
Manbalar
tahrir- ↑ „Statistical Center of Iran > Home“.
- ↑ Noin can be found at GEOnet Nom Serveri, at this link, by opening the Advanced Search box, entering "-3076275" in the "Unique Feature Id" form, and clicking on "Search Database".
- ↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (Excel). Eron statistika markazi. 2011-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.