Oʻzbekiston respublikasi amaliy sanʼati muzeyi

Asos solingan sanasi	1937-yil
Ochilgan sanasi	7-iyul 1937
	Oʻzbekiston respublikasi amaliy sanʼati muzeyi

Oʻzbekiston amaliy sanʼat va hunarmandchilik tarixi davlat muzeyi – Toshkent shahrida joylashgan. 1937-yilda vaqtinchalik hunarmandchilik koʻrgazmasi negizida tashkil etilgan. Muzeyning koʻrgazma kolleksiyalarida Oʻzbekiston bezak sanʼati tarixini ochib beruvchi 4 mingdan ortiq eksponatlar mavjud. Masalan: Yogʻoch oʻymakorligi, kulolchilik, boʻrtmachilik, zargarlar, zardoʻzlik tikuvchilar, kashtachilar sanʼati, mahalliy sanoatning ommaviy ishlab chiqarish namunalari.

Muzey – madaniy-maʼrifiy, ilmiy muassasa hisoblanadi. 1937-yilda Toshkent shahrida ochilgan hunarmandlik koʻrgazmasi zaminida amaliy sanʼat (hunarmandchilik) muzeyi tashkil qilingan. 1960–1997-yillarda Oʻzbekiston Mahalliy sanoat vazirligi tarkibida boʻlib, „Oʻzbekiston amaliy sanʼat asarlari doimiy koʻrgazmasi“ deb atalgan, 1997-yildan hozirgi nomini olgan hamda Oʻzbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi ixtiyorida. Muzeyda ekskursiyalar, koʻrgazmalar, xazina, ilmiy metodika boʻlimlari, kutubxona (internet tarmogʻiga ulangan) bor. Muzey xazinasida XIX asrning 1-yarmidan to hozirgi kungacha boʻlgan davrda oʻzbekistonlik ustalar tomonidan yaratilgan amaliy sanʼat durdonalari yigʻilgan. Ularni badiiy jihatdan 3 guruhga ajratish mumkin: qadimiy anʼanalarda yaratilgan har bir hududning oʻziga xosligini aks ettirgan sanʼat asarlari, XX asr 2-yarmidan xalq ustalari anʼanaviy uslubni yoʻqotmagan holda oʻz ijodi bilan rivojlantirib yaratilgan sanʼat asarlari va bugungi kun amaliy sanʼat taraqqiyotidan kelib chiqib zamonaviy sanʼat talablari darajasida yaratilgan yetuk sanʼat asarlari. Ular 20 ta nomdagi (kulollik, chinnisozlik, shishasozlik, kashtadoʻzlik, doʻppi, matoga gul bosish – chitgarlik, badiiy mato, milliy kiyim, gilamchilik, yogʻoch oʻymakorligi, naqqoshlik, lokli miniatyura, zargarlik, kandakorlik, pichoqchilik va boshqalar) toʻplamda saqlanadi va muzey ekspozitsiyasi ham shu nomlar boʻyicha namoyish etiladi. Muzey ilmiy muassasa sifatida amaliy sanʼat boʻyicha keng koʻlamda ilmiy tekshirish ishlari olib boradi, buyumlarni sotib oladi, ilmiy yoritadi, ekspozitsiyalarida namoyish etadi, buklet, kataloglar nashr etadi, koʻrgazmalar, ekskursiyalar, ilmiy anjumanlar uyushtiradi^[1].

Muzey binosining tarixi

Muzey 1938-yildan XIX asr oxirida bunyod etilgan chor Rossiyasining diplomati A. A. Polovsevning sobiq saroyida joylashgan^[2]. Binoni A. A. Polovsev uchun uning kotibi M. S. Andreyev uning nomidan toshkentlik savdogar Ivanovdan sotib oldi. Andreyev boshchiligida uyda sharqona uslubda interyerni sezilarli darajada rekonstruksiya qilish amalga oshirildi. A. A. Burmeister binoning qayta qurish meʼmori edi. Bu uy Toshkentda „Polovsevning uyi“ nomi bilan mashhur edi^[3].

Binoning oʻzi ham xalq meʼmorligi va bezak sanʼatining nodir namunasidir. Uni qurish va bezashda Buxoro, Samarqand, Toshkent, Xiva va boshqa shaharlardan kelgan ustalar qatnashgan. Bino ganch va yogʻoch oʻymakorligi, naqqoshlik bilan jozibador bezatilgan. Markaziy xona (sobiq mehmonxona) shifti kundal uslubida bezatilgan boʻlib, usta O. Qosimjonov naqqoshlarga boshchilik qilgan, koshinlarini rishtonlik kulol usta Abdulla ishlagan. Xonadagi 2 kamin bezaklari shift va devor naqshlari bilan uygʻun, 2 tokcha va mehrob bezagini yaratishda toshkentlik usta T. Arslonqulov qatnashgan. Xonaning yuqoridagi eshigidan boshqa xona (sobiq istirohatxona)ga oʻtiladi, bu xona ham nafis bezatilgan. Binoning boshqa xonalarida bezak 1961-yilda T. Toʻxtaxoʻjayev boshchiligida taʼmirlangan. 1970-yilda muzeyga qoʻshimcha 2 qavatli bino qurilgan. Meʼmor U. Abdullayev, M. Ilhomov loyihalari asosida va ular rahbarligida muzey binosi rekonstruksiya qilingan; 80–90-yillarda rassom Ch. Axmarov markaziy xona devorlarini amaliy sanʼat mavzuidagi miniatyura asarlari bilan bezagan.

Muzey haqida "Oʻzbektelefilm"da „Amaliy sanʼat muzeyi“ (2003), „Amaliy sanʼat muzeyi ekspozitsiyalari boʻylab sayohat“ (2004) filmlari ishlangan.

Bino 1941 va 1961-yillarda qayta tiklandi va 1960-yilda „Oʻzbekiston amaliy sanʼatining doimiy koʻrgazmasi“ nomini oldi.

1997-yilda muzey Oʻzbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi tasarrufiga oʻtib, „Davlat amaliy sanʼat muzeyi“ maqomini oldi.

1970-yilda muzey binosini rekonstruksiya qilish boshlandi.

Kitob-albom

2020-yilda Oʻzbekiston madaniy merosini oʻrganish, asrash va ommalashtirish boʻyicha Butunjahon jamiyati Vasiylik kengashi raisi Baxtiyor Fazilov, Ilmiy kengash raisi Edvard Rtveladze, shuningdek, Butunjahon jamiyati boshqaruvi Oʻzbekiston madaniy merosini oʻrganish, saqlash va ommalashtirish jamiyati raisi va „Oʻzbekiston madaniy merosi“ loyihasi rahbari Firdavs Abduxoliqov „Oʻzbekiston madaniy merosi jahon toʻplamlarida“ turkumidan „Davlat amaliy sanʼat muzeyi kolleksiyasi va Oʻzbekiston hunarmandchiligi tarixi“" kitob-albomini tayyorlash va nashr etishni taklif qildi. Ushbu gʻoyani muzey boʻlimida joylashgan Oʻzbekiston Madaniyat vazirligi, shuningdek, muzey rahbariyati, xodimlari va kuratorlari, jumladan, muzey direktori Ismat Yusupov qoʻllab-quvvatladi. Muzey kolleksiyalari rahbari Materiallarni tayyorlashda kafedra mudiri Salima Zohidova va bosh kurator Sayyora Isroilovalar ham faol qatnashdilar^[4]. Shuningdek, Firdavs Abduxoliqov va sanʼatshunos Elmira Gul maqola mualliflari boʻldilar. Muzeyda joylashgan Kitob-albomda „Polovtsevlar uyi“ tarixiga oid materiallar, shuningdek, muzeyda saqlanayotgan XIX–XX asrlarda Oʻzbekiston hududida ishlab chiqarilgan sanʼat buyumlari, jumladan, zargarlik buyumlari, sanʼat asarlari, shisha, yogʻoch oʻymakorligi va naqqoshlik namunalari, cholgʻu asboblari, kulolchilik va mayda plastmassalar, anʼanaviy toʻqimachilikning turli turlari, chinni, lakli miniatyuralar oʻrin olgan. Kitob-albom 2021-yil sentabr oyida Toshkentda boʻlib oʻtgan „Oʻzbekiston madaniy merosi – yangi Uygʻonish davri poydevori“ V xalqaro kongressida taqdim etilgan^[5].