Oisha al-Baniyya

Oisha binti Yusuf al-Baniyya (عائشة بنت يوسف الباعونية, Zulqaʼda oyining oʻn oltinchi kuni vafot etdi, 922/1517) tasavvuf ustozasi va shoiri. U oʻz qarashlarini yozma ravishda yozib qoʻygan kam sonli oʻrta asrlardagi islomiy tasavvufchi ayollardan biridir va u „XX asrgacha boʻlgan boshqa ayollarga qaraganda arab tilida koʻproq asarlar yaratgandir“. Uning baʼzi asarlari 21-asrda ingliz tiliga tarjima qilingan. U Damashqda tugʻilgan va vafot etgan.

Ishlari

Ishlar roʻyxati

Th. Emil Homeringa koʻra, Oisha ijodining xronologiyasi hali maʼlum emas va haqiqatan ham koʻpchiligi yoʻqolgan, ammo Oishaning maʼlum original asarlari:

• "Divon al-Boʻniya " (sheʼrlar toʻplami)
• Durar al-ghaʼis fī bahr al-Mu’jizat va 'l-kha-soʻis („Mo''jizalar va fazilatlar" dengizida "G'avvosning marvaridlari“)
• al-Fatḥ al-haqqī min fayḥ al-talaqqī (Haqiqiy ilhom, tasavvufiy taʼlimning tarqoq atiridan" (yoʻqolgan)
• al-Fatth al-mubīn fī maddul-amīn (Ochiq ilhom, ishonchli zotning hamdlariga)
• al-Fatth al-qarib fi mi’roq al-habib (Sevganning koʻtarilishida darhol ilhom) (yoʻqolgan)
• Fayd al-fadil va-jam' al-shaml (Inoyatning chiqishi va ittifoq yigʻilishi)
• Fayd al-vafo fi asmoʻ al-mustafa (Tanlanganning ismlariga sodiqlik tuygʻusi) (yoʻqolgan)
• al-Ishorat al-hafiyah fi 'l-Manazi al-aliyah („Yuksak maqomlar“dagi yashirin alomatlar) (yoʻqolgan)
• Madad al-vadud fi mavlid al-mahmud (Muhammadli paygʻambar tugʻilganida mehribon Allohning yordami) (yoʻqolgan)
• al-Malomih al-sharifah min al-athar al-lathifah (Olijanob xususiyatlar, Elegant Reports) (yoʻqolgan)
• al-Mavrid al-ahna fi 'l-mavlid al-asno (Eng pok manba, eng ulugʻ tugʻilgan kuni)
• al-Munktahab fī uṣūl al-rutab (Bekatlar asoslari boʻyicha saylanmalar)
• al-Qavl al-Sahahih fi takhmis Burdat al-madhih (Ishonchli soʻzlar, „Maddod mantiyasi“ kvintainlari haqida)
• Ṣilat as-salom fī faḍl as-saloh va 's- salom (Tinchlik sovgʻalari, baraka va salom berish uchun) (yoʻqolgan)
• Tashrif al-fikr fī naẓm favoid al-zikr (Oyatda esda tutishning foydalari haqida ezgu fikr)
• al-Zubdah fī taxmīs al-Burdah („Mantiya“ ning yangi qaymoq kvintani) (yoʻqolgan)

Bulardan tashqari, Oisha boshqa bir qator matnlarni ham moslashtirgan. Homerin, shuningdek, Oisha asarining ingliz tiliga tarjima qilingan yagona tarjimalarini ham nashr etgan:

• Th. Emil Homerin, 'Tirik ishq: Oisha al-Boʻuniyaning tasavvufiy yozuvlari (vaf. 922/1516)', Mamluk tadqiqotlari sharhi, 7 (2003), 211-34.

• Th. Emil Homerin, „Tasavvuf asoslari“. Oisha al-Banniya tomonidan.

al-Fatth al-mubin fi madh al-amin

Oishaning eng mashhur asari „al-Fatth al-mubīn fī madḥ al-amīn“ (Tiniq Ilhom, ishonchli Zotga hamd bilan), 130 oyatdan iborat „Badi’iyya“ (badiiy yoki ritorik vositalarni tasvirlash uchun moʻljallangan shakl)dir unda Islom paygʻambari Muhammad s.a.v ni maqtab ulugʻlagan. Asarda ellikka yaqin shoirlar haqida soʻz yuritilar ekan, Oishaning ilm doirasi keng ekanligi taʼkidlangan. Bu matn Abdulgʻaniy an-Nabulusiyning „ Nasomat al -Azhar“ asarini „shubhasiz“ ilhomlantirgan; Har ikki yozuvchi ham oʻzlarining badiyyalariga sharhlar bilan hamrohlik qilishgan.

"Al-Muntakhab fi Usul ar-Rutob"

Bu asarida u oʻzining baʼzi tasavvufiy eʼtiqod va amaliyotlarini alohida soʻfiylar toʻplamida ifodalash va oydinlashtirishga harakat qilgan. U avvaliga tasavvuf xalqining bosqichlari son-sanoqsiz ekanligini, biroq ularning barchasi Alloh taolo tomon yoʻlning toʻrtta asosiy tamoyiliga asoslanishini taʼkidlaydi: tavba, ixlos, zikr va muhabbat.

1-tamoyil: Tavba

(1) oʻtmishdagi qilmishlari uchun pushaymon boʻlish, (2) hozirgi jinoyatlardan darhol voz kechish va (3) hech qachon gunohga qaytmaslik. Yana u tavba qilishda tananing har bir aʼzosining ulushi borligini taʼkidlaydi. Yurak gunohni tark etishga va pushaymon boʻlishga qaror qilishi kerak, koʻzlar esa pastga qaragan holda, qoʻllar ushlashni toʻxtatishi kerak; oyoqlar shoshmasliklari kerak, quloqlar esa tinglashga harakat qilishni toʻxtatishi kerak. Bu oddiy xalq uchun tavbadir. Tanlanganlarning tavbasi nafs shahvatiga qarshi turish va qalb nigohini zavq va farovonlikdan qaytarish bilan birga barcha oʻtkinchi narsalardan oʻzini tiyish bilan yanada oshadi. Bunday tavba (2:222): „Albatta, Alloh tavba qiluvchilarni sevadi…“ deb aytgan Allohga boʻlgan muhabbat uchun talab qilinadi.

2-tamoyil: Ixlos (samimiylik)

Xudoga samimiy itoat qilish faqat Unga yaqinlashish istagidan kelib chiqishi kerak. Moʻmin odamlar orasida maqtov va shon-shuhratga erishishni oʻylamasligi kerak, chunki ixlos nihoyatda kamtarlikni talab qiladi. Demak, nafsni tarbiyalash kerak, qalb esa boshqalarning fikriga koʻr boʻlishi kerak, chunki ruh manmanlikdan saqlaydi. Uning soʻzlariga koʻra, samimiylik ezgu ishlarning mayda urugʻlarini oʻsishiga yordam beradigan suvga oʻxshaydi, ikkiyuzlamachilik esa mehnat qilgan dalalaringni supurib tashlaydigan boʻrondir.

3-tamoil: zikr

Tavba qilish uchun ham, ixlos uchun ham muhim boʻlgan uchinchi qoida, yaʼni zikr yoki Allohni „zikr qilish“dir. Oisha roziyallohu anho ushbu muhim mavzudagi boʻlimini Allohning Qur’ondagi vaʼdasi (2:152) bilan boshlaydi: „Meni eslanglar, men ham sizlarni eslayman“ va u Alloh va Uning sodiq bandalari oʻrtasidagi oʻzaro eslash munosabatini batafsil bayon qiladi.

4-tamoyil: Muhabbat (Ilohiy sevgi)

Bu tabiiy ravishda „Al-Muntahab“ning yakuniy va eng uzun boʻlimining mavzusi boʻlgan mahabba yoki „sevgi“ga olib keladi. U boʻlimni Qur’onda Muhammad s.a.v ga yuborilgan Allohning amri bilan ochadi (3:31): "Ayting: „Agar Allohni sevsangiz, menga ergashinglar, Alloh ham sizni yaxshi koʻradi“. U Qushayriydan iqtibos keltirgan holda yozadi: Allohga boʻlgan haqiqiy sevgi oʻzlarini butunlay yoʻq qilishni talab qiladi, chunki ularning mahbubi ularni charchatadi. Bu sevgi munosabatlari haqiqatdan boʻlishi mumkin, chunki Alloh insonlarni eng yaxshi shaklda yaratgan va shuning uchun U ularga alohida mehr-muhabbatga qoʻygan.

Nashrlar

• al-Mavrid al-ahno fi 'l-mavlid al-asno va al-Fatth al-mubin fi madd al-amin, 'Oisha al-Baʼuniya al-Dimashqiyyah’da, tahr. F. al-Alaviy (Damashq: Dār Maadd, 1994)
• Dīvon Faydul al-faḍl va-jamʻ al-shaml, tahr. Mahdiy Asʻad ʻAror (Bayrut : Dor al-Kutub al-ʻIlmiyya, 2010).ISBN 9782745167637