Ozarbayjon geografiyasi
Ozarbayjon geografiyasi — Ozarbayjon Respublikasining geografiyasi. Ozarbayjon sharqiy yarim sharda joylashgan[2]. Ispaniya, Gretsiya, Turkiya, Koreya Ozarbayjon bilan deyarli bir xil kenglikda joylashgan. Respublika hududi shimoldan janubga 400 km, gʻarbdan sharqqa 500 km[3]. Mamlakat shimoliy kenglikning 38° 25° va 41° 55° va sharqiy uzunligining 44° 50° va 50° oraligʻida joylashgan[4]. Hududining maydoni 86,6 ming km²[5], aholisi 10 million kishi (2019)[6].
 | |
| Qitʼa | Osiyo/qisman Yevropa[1] |
|---|---|
| Mintaqa | Kavkaz |
| Koordinatalar | |
| Maydoni | 112-oʻrin |
| • Jami | 86,600 km2 (33,400 kv mi) |
| • Yer | 1,6% |
| • Suv | 98,4% |
| Qirgʻoq chizigʻi | 713 km |
| Chegara |
2 468 km Armaniston 996 km Gruziya 428 km Eron 689 km Rossiya 338 km Turkiya 17 km |
| Eng yuqori nuqta |
Bazardüzü (4466 m) |
| Eng past nuqta |
Kaspiy dengizi (-28 m) |
| Eng uzun daryo |
Koʻra (1364 km) |
| Eng yirik koʻl |
Mingechevir suv ombori (605 km2) |
Ozarbayjon hududining asosiy qismi Buyuk va Kichik Kavkaz togʻ tizimining janubi-sharqiy qismlari hamda Talish oʻrtasida joylashgan.
Geologik tuzilishi
tahrirOzarbayjon hududi Alp geosinklinal mintaqasining Kavkaz segmentining sharqida joylashgan. Kaspiy dengizining ulkan meridional depressiyasi sharqdan Ozarbayjonga tutashgan. Ozarbayjonning shimoliy qismi Buyuk Kavkaz megantiklinoriumining kompleks ravishda boʻlgan janubiy qanotining sharqiy qismini hamda uning janubi-sharqiy choʻkish maydonini oʻz ichiga oladi. Ozarbayjonning ushbu qismi tarkibiga asosan yura, boʻr, paleogen, neogen va antropogen tizimlarning choʻkindi yotqiziqlari kiradi. Ularning xarakteristikasi: Oʻrta Yura davridagi loy-slanetsli qatlamlar, soʻnggi Yura davrining flysch shakllanishi - erta Paleogen va Oligotseneogen pekmezlari. Janubi-sharqiy yoʻnalishda qadimgi qatlamlar yoshroq, chiziqli katlama esa oraliq va davriy qatlamlar bilan almashtiriladi. Oʻrta yura va boʻrning vulkanogen shakllanishi Buyuk Kavkazning janubiy etagida, Sheki-Shamaxi chizigʻida rivojlangan.
Relyefi
tahrirOzarbayjonning relyefi juda xilma-xildir[7]. Bu yerda asosan relyefning ikki shakli ustunlik qiladi: pasttekisliklar va balandliklar[8].
Ozarbayjon hududining yarmidan koʻpini shimolda Buyuk Kavkaz va gʻarb va janubi-gʻarbiy qismida Kichik Kavkaz tizimiga kiruvchi togʻlar egallaydi. Talish togʻlari bilan birgalikda ular shimol, gʻarb va janubi-sharqdan Kura-Araks pasttekisligini vujudga keltiradilar.
Respublikaning oʻrtacha balandligi 400 m gacha. Quruq balandliklarining amplitudasi okean sathidan 26,5 m (Kura-Araks pasttekisligi)dan 4466 m mutlaq balandligiga (Bazarduzu choʻqqisi) qadar davom etadi. Koʻrinib turibdiki, respublika hududida balandlik farqi 4500 m.
Absheron yarim orolining shimolida, Kaspiy dengizi boʻyida, Gusar qiya tekisligida joylashgan Samur-Divichinskaya pasttekisligi bor. Absheron yarim orolining janubida, Talish togʻlari yonbagʻrida, Lankaran pasttekisligining tor boʻlagi bor. Kura-Araksinskiy, Samur-Divichinskiy, Lankaran pasttekisliklarining aksariyati, shuningdek, Absheron yarim oroli okean sathidan pastda (-28 m gacha) joylashgan[9].
Tabiiy yodgorliklari
tahrirOzarbayjon subtropik zonaga kiritilgan boʻlib, bu iqlimning ayrim turlarining shakllanishiga taʼsir qiladi. Mavjud 11 turdagi iqlimning 9 turi Ozarbayjon hududida joylashgan. Shuningdek, Ozarbayjon hududida 800 ga yaqin loy vulqonlari mavjud boʻlib, bu Ozarbayjonni loy vulqonlari soni boʻyicha dunyoda birinchi oʻrinda turadi.
Iqlimi
tahrirOzarbayjonning tabiiy sharoiti xilma-xil - Lenkaran pasttekisligi va Talishning iliq va nam subtropiklaridan Buyuk Kavkazning qorli baland togʻlariga qadar.
Suv resurslari
tahrirKaspiy dengizi
tahrirDaryolari
tahrirKoʻllar va suv omborlari
tahrirManbalar
tahrir- ↑ При проведении границы Европа-Азия по Кумо-Манычской впадине Азербайджан находится полностью в Азии; при проведении границы по Большому Кавказу — частично к Европе (к которой тогда относятся ряд северо-восточных районов Азербайджана)
- ↑ „География Азербайджана“. 2018-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-oktyabr.
- ↑ „Географическое положение Азербайджанской Республики“ (deadlink). azerbaijan.az. 2019-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 23-may. (Wayback Machine saytida 2019-05-15 sanasida arxivlangan)
- ↑ Реферат География Азербайджана
- ↑ „Azərbaycan :: Baş səhifə“. www.azerbaijans.com. Qaraldi: 2019-yil 23-may.
- ↑ „Азербайджан празднует рождение 10-миллионного гражданина“ (en). Eurasianet. Qaraldi: 2019-yil 23-may.
- ↑ „Основные типы рельефа в Азербайджане“. www.ksam.org. Qaraldi: 2019-yil 23-may.
- ↑ CIA — The World factbook, 2016-07-09da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2020-10-14
{{citation}}: no-break space character in|title=at position 4 (yordam) - ↑ „Кура-Араксинская аллювиальная низменность сухих субтропиков“. big-archive.ru. Qaraldi: 2019-yil 23-may.